Son 24 saatte 149 kişinin koronavirüsten hayatını kaybettiğini açıklayan Alirıza Reisi, 1237 yeni vaka daha belirlendiğini söyledi.[1]Ayrıca İran Sağlık Bakanlığı Bilgilendirme Merkezi Başkanı Kiyanuş Cihanpur, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, ‘’Her saat yaklaşık 50 kişi İran’da korona’ya yakalanmakta ve her 10 dakikada da Korona’dan dolayı bir kişi hayatını kaybetmektedir‘’ diye yazdı.[2]

Fakat bu süre zarfında İran'da garip olaylar oldu. Aşağıda olaylara kısa bir genel bakış yer almaktadır.

- Dünyada salgının ilk günlerinde İran’ın Çin ile olan ilişkisi nedeniyle[3], İran hükümeti Çin ile iletişimin hacmini artırdı.

- Korona İran'da genişlerken, hükümet, parlamento seçimleri için Korona'nın varlığını reddetti.

- Hükümet, İran'daki yaygın Korona salgının farkındayken, gerekli sağlık ürünlerini Çin'e gönderdi.

- Kum ili, İran'daki ilk ciddi Korona salgını merkezi olarak hükümet ili karantinaya almadı.

- Kum'daki Korona salgınının nedeni ise, yüzlerce Çin'den gelen medrese öğrencisinin varlığı söylenilir.[4]

Ancak ilk başta İranlı yetkililer, virüsün İran'da olabildiğince yayılmasında ısrar ediyormuş gibi davrandılar. Belki de bunu, İran parlamento seçimlerinin kapsamını örtmek veya sokak protestolaruna dur demek için yaptılar. Ancak İran’a uygulanan bazı yaptırımları kaldırtmak için veya yeni müzakerelerin temelini oluşturmak için de  yaptıkları şeklinde yorumlayabiliriz.

Nihayet, 12 Mart İran lideri Ali Hamenei, Genelkurmay Başkanlığına Sağlık ve İlaç Karargâhı kurulması yönünde talimat verdi. Hamenei, talimatında koronavirüsün "biyolojik saldırı" olabileceğine dair ihtimallere işaret ederek, "Koronavirüsün biyolojik saldırı olabileceğine dair kanıtlar dikkate alındığında bu karargâh biyolojik savunma tatbikatı hizmeti de verebilir ve bu açıdan milli otoriteyi güçlendirebilir."[5]ifadelerini kullandı. İran Devrim Muhafızları Ordusu Genel Komutanı Hüseyin Selami de ülkede hızla yayılan Kovid-19 salgınının ABD'nin biyolojik saldırısı olabileceğini söylemişti. Hamenei çevresinden Alireza Panahian da "Korona direniş[6] akımına karşı biyolojik bir savaştır" dedi.

Öte yandan bir grup İranlı doktor, bazı bölge ülkelerinin liderlerine mektup göndererek, 'ABD'nin tüm biyolojik laboratuvarlarını yok etmek için gerekli adımları atmalarını' talep etti. Mektupta koronavirüsün biyolojik laboratuvarlarda manipüle edildiği ve ABD tarafından biyolojik saldırı amaçlı kullanıldığına dair spekülasyonlar hatırlatıldı.[7]

Ancak salgın, insanlık tarihinin en acı ve şok edici, insan hayatının en trajik sahnelerinden biri haline geldi. Sel, fırtına, deprem ve volkan gibi salgın hastalıklar da doğal olaylardır. İnsan gücünün ve bilginin büyümesi salgın tehdidini azaltabildi, ancak tamamen ortadan kaldırmadı. Dolayısıyla komplo teorilerini bu konuda bir dayanağı yok.

İran’da ilk iki vaka 19 Şubat'ta bildirilmiş ve hastaların öldüğü açıklanmıştı. Ancak İranlı yetkililer salgın hakkında ayrıntılı bilgi vermedi. İran devleti seçimler için meşruiyetini artırmaya çalışıyordu, bu nedenle ülkedeki Korona salgını haberlerini boykot etti. İran lideri Ali Hamenei, düşmanları Korona'nın yayılmasıyla seçimleri etkilemek istemekle suçladı.

Ocak ayından bu yana İran`da endişeler ortaya çıktı ve Aftab Yazd gazetesinin ön sayfasında "İran'ın kapılarında gizemli bir virüs var" uyarısı yapıldı. Bu arada, Çin korona salgını kontrol altına almak için karantinaya başlamıştı. Ancak Çin ve İran arasındaki seyahat devam etti.

İran hükümetinin Korona salgını kontrolündeki ilk günlerdeki ihmali, ülkedeki yapısal değişim arzusunu güçlendirdi. Bu şok edici olay, sistemi ampirik olarak halkın önünde durma noktasına getirdi.

İran'daki karar vericiler bir diğer değişle siyasi erk, virüsü hükümet için bir siyasi propaganda malzemesi haline getirdi ve güvenlik tehdidi olarak değerlendirmelerdi. Hükumet bu nedenle, salgın hakkında bilgiyi sadece hükümet elinde tutuyor ve insanlardan koronavirüsün yaygınlığının saklıyor ya da basit bir problem gibi lanse ediyor.
Virüsün girişinin birkaç hafta reddedilmesi, Çin sınırını kapatma isteksizliği, düşük bakım seviyeleri, Kum'u virüsün yayılma merkezi olarak karantina etmemesi ve şehirdeki gerçek hastalık ölümlerinin örtülmesi, İran’ı kritik hale getirdi.
Ancak İran hükümeti korona virüsün yayılmasını yeterli çaba göstermemesi, aynı zamanda İran halkının hükümete karşı güçlü tepki vermesini sağlayabilir.[8]

Şu ana kadar alınan önlemlerin verimsizliği nedeniyle İran'daki Korona hastaları Nisan ayının sonuna kadar zirveye ulaşacak. İran şehirlerinde mevcut sınırlı karantina devam ederse, ülkedeki hasta sayısı korunacak ve hasta sayısı Haziran ayı sonuna kadar azalacaktır. Ülkede mevcut durum, hastalığın yaygınlığının artmasına ve toplumdaki korku ve panik atmosferinin aşılmasına yanıt olarak birçok insanın sosyal faaliyetlerinin durmasına neden oldu. Toplumdaki hastalığın artan yaygınlığının bir sonucu olarak ülkedeki mevcut durum, birçok insanın sosyal aktivitelerinin durdurulmasına yol açmıştır. Bu nedenle, ülkenin pek çok şehrinde karantina ve kırmızı alarma ek olarak, ekonomik faaliyet kapalı veya kısmen kapalıdır. Bugün, ülkenin hizmet işletmeleri maalesef korona hastalığından etkileniyor ve şimdiye kadar bir milyondan fazla insan ekonomik ve ticari faaliyetlerle işgücünden kovuldu. Bunların birçoğu, aile üyeleriyle birlikte, toplumda birçok geçim sorunu yaşamaktadır.

Tabii ki, bu sadece başlangıçtır, çünkü korona hastalığının sosyal sonuçları ve hastalığın önümüzdeki iki ay içinde, Nisan ve Mayıs aylarında ülkede büyük miktarda işçi işten çıkarılacak. Hatta ülkenin imalat sektörünün ve ülkenin büyük imalat sanayilerinin çoğunun çalışmaya ve çalışanlarına ödeme yapmaya devam edemeyeceği tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, toplumun ihtiyaç duyduğu günlük kullanım malzemelerin fiyatı, ülkede koronavirüs başladığından, en az iki katı kadar yükselmiştir. Ülke ekonomisi şimdi % 40'in üzerinde gayri resmi bir enflasyon oranı ile karşı karşıya.

İran'daki Korona hastalığı, ekonomi de etkilenecektir. Günümüzdeki İran ekonomik koşullarıyla yakın gelecekte İran’da ekonomik çöküş ve sonra toplumsal çöküş muhtemeldir. Bu, İran halkının ekonomik protestoları süreci ile birlikte, toplumda sosyal ve ekonomik hoşnutsuzluğun yeniden ortaya çıkması ve sokak seviyesine yükselmesi ile sonuçlanabilir. Halkla hükümet arasındaki sosyal, politik ve ekonomik ayrım ne kadar dar olursa, sosyal ve ekonomik hoşnutsuzluk da o kadar az sokaklara taşınır. Ancak Korona sonrası dönem İran İslam Cumhuriyeti için zor bir dönem olabilir.

[1]https://www.aa.com.tr/tr/dunya/iranda-son-24-saatte-149-kisi-koronavirus-nedeniyle-hayatini-kaybetti/1772993

[2]https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/03/19/iranda-son-dakika-aciklamasi-saatte-50-kisi-corona-virusunu-kapiyor-her-10-dakikada-bir-kisi-oluyor

[3]https://21yyte.org/tr/fikir-tanki/iran-ve-cin-maksimum-baski-altinda-stratejik-ortaklik

[4]https://www.aa.com.tr/fa/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%A8-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B5%D8%B7%D9%81%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%B4%DB%8C%D9%88%D8%B9-%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF/1767016

[5]https://21yyte.org/tr/fikir-tanki/iran-biyolojik-saldiri-ihtimali-uzerine-koronavirusle-ilgili-karargah-kuruyor

[6]İran lideri Ali Hamenei’nin bölgedeki gelişmeler hakkındaki konuşmalarını içeren "Direniş" adlı özel bir sayfa açıldı. Bu sayfada Suriye, Libya, Irak, Filistin, Lübnan, Tunus, Mısır, Pakistan, Yemen, Bahreyn, Hindistan ve Myanmar ülkelerini "İslami Direniş" ekseni olarak gösteren bir harita bulunmaktadır. 

[7]https://tr.sputniknews.com/ortadogu/202003191041642515-iranli-doktorlardan-bolgesel-liderlere-abdnin-biyolojik-laboratuvarlarini-yok-edin-cagrisi/

[8]https://21yyte.org/tr/fikir-tanki/iran-da-koronavirus-celiskisi?fbclid=IwAR3odM-zH25NGJKh7axgJJJ2aTiDo0ELYZTpsobX5w5fPBV366FxOnNBlA0