Rusya ile Ukrayna arasındaki son durumu incelemeden önce Rusya ve Ukrayna arasındaki ayrılıkların temel nedenini incelemekte fayda var diye düşünüyorum. Kiev’de iktidara gelen Rusya yanlısı Viktor Yanukoviç, ülkenin batıya yönelmesini engellemek için 2013’te AB Ortaklık Anlaşmasını açığa aldı. Daha sonra Kiev’in en merkezi yerlerinden biri olan Bağımsızlık Meydanında halkın protestoları başladı ancak protestocuların bazılarının güvenlik güçleri tarafından açılan ateş sonucu hayatını kaybetmesi aradaki gerilimi tırmandırdı. Bu olaylardan sonra Viktor Yanukoviç Rusya’ya sığındı. Rusya yanlısı ayrılıkçı milislerin de olaylara müdahil olmasıyla çatışmalar iç savaşa neden oldu. Doğal olarak Ukrayna halkı Rus ve Batı yanlıları olarak ikiye bölündü.
Bu büyük olayın birçok sonucu olsa da günümüzdeki gerginliğe varabilmek için özellikle Kırım ve Donas’ta olanları bilmek gerekir. Yanukoviç’in ardından geçici bir batı yanlısı hükümet oluştu ve bu da Ukrayna’nın doğusu ve Kırım’daki hareketleri tetiklemiş oldu. Üzerinde hiçbir ülkeye ait sembol olmayan asker üniformalı silahlı bir grup Kırım’ın yönetimini ele geçirdi ve “bu grubun” baskısıyla Kırım’da bir referandum gerçekleşti. Bu referanduma Tatarlar ve Ukraynalılar katılmadı. Yapılan tartışmalı referandum sonucunda halkın %97’si Moskova’nın Kırım’ı ilhak etmesini kabul etti. Donbas’ta ise halkın çoğunluğunu Ruslar oluşturmakta. Bu bölgede oluşan ayrılıkçı gruplar Şubat 2014’te hükümet yanlılarına ağır silahlarla saldırdı. Bu gruplar hem Ukrayna’dan bazı silahları ele geçirdi hem de Kiev’e göre önemli silah yardımını Rusya’dan gördü. Ayrılıkçıların tartışmalı halk oylamalarıyla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti isminde iki ayrı sözde yönetim oluşturdu. Ukrayna yönetimin kontrolünü kaybedince Rus askeri Donbas’a girdi. Rus yanlıları kontrolündeki Donbas bölgesi ile Ukrayna kontrolündeki bölgeler arasında bir cephe hattı oluştu, iki taraftan da çok can kayıpları verildi. 2014’te AGİT’in himayesinde Ukrayna, Rusya, Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti arasında Minsk Protokolü imzalandı ve bu anlaşmayla beraber acil bir ateşkes uygulandı.
2019’da Paris’te yapılan Nomandiye Dörtlüsü Liderler Zirvesinde tam ateşkese ve Minsk protokolüne bağlılığın önemi vurgulandı. Zirveden sonra kısa bir süreliğine çatışmalar azalsa da daha sonra tekrar artış gösterdi. Çözüm için Rusya, Ukrayna ve AGİT’ten oluşan bir Üçlü Temas Grubu oluştu ve 27 Temmuz 2020’de tam kapsamlı ateşkes kararı alındı. Rus yanlısı ayrılıkçıların 26 Mart’ta Donbas’ta 4 askeri öldürmesiyle beraber tekrar bir kriz ortaya çıktı. Ukrayna Genelkurmay Başkanı Ruslan Homçak, 30 Mart'ta mecliste yaptığı konuşmada, Rusya'nın tatbikat bahanesiyle Ukrayna sınırları yakınlarına asker sevkiyatı yaptığını belirtti. Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile iki ülke arasındaki krizi gidermek için görüşme talebinde bulunduğunu ve olumlu yanıt gelmediğini açıkladı. Moskova ise bu yönde Kiev’den bir talep gelmediğini duyurdu.
ABD sözcüsü Price bu konu hakkında “Biz Rus yetkililerle kurduğumuz tüm temaslarda kendilerinin bölgede tansiyonu artıracak adımlardan sakınması ve Ukrayna etrafındaki agresif eylemlerine derhal son vermeleri çağrısında bulunmuştuk, buna işgal altındaki Kırım ve Ukrayna'nın doğusundaki askeri yığınaklar da dahil. Bu sureci yakından izliyoruz." diyor.
Günlerdir sürmekte olan Rusya-Ukrayna geriliminde en önemli sayılabilecek son olay Paskalya Ateşkesinin gündeme gelmesidir. Zelenskiy, "Normandiya formatı genişletilebilir, diğer ülkelerle, çok ciddi, güçlü aktörlerle ayrı, paralel bir format olabilir. Sadece güçlü oldukları için değil, aynı zamanda Ukrayna'nın savaşı bitirmesine yardım etmeye istekli oldukları için" demişti ancak Kremlin sözcüsü Dmitriy Peskov, ‘süreci sona erdirmeden şeklinin değiştirilmesinin aslında imkansız’ olduğunu belirtti. Aynı zamanda Zelenski, "Bu anlaşmaya ulaşmak konusunda bitiş çizgisine vardığımızı düşünüyorum. Üçlü temas grubu toplantısı, öncelikle de güvenliğe yönelik altgrubun toplantısı yarın gerçekleşecek, devamı da olacak. Bana kalırsa tüm taraflar zaten her şey üzerinde anlaştı, ancak anlaşmanın belge olarak nasıl formüle edileceği üzerinde anlamış değiller. Paskalya’da ateş açılmamasını, can kaybı olmamasını umuyoruz. Bunun için her şey yapılıyor” diye de belirtmişti.
3 Mayıs’ta Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Donbass'taki çatışmalara çözüm arayan Üçlü Temas Grubu'ndaki temsilcilerin Ukrayna'nın güneydoğusundaki Donbass'ta 'Paskalya ateşkesi' ilan edilmesi konusunda mutabakat sağlayamadığını açıkladı. Rus temsilcisi Grızlov, konuyla ilgili ateşkes ihlallerini önleme mekanizması üzerinde anlaşma sağlanamadığını, Moskova'nın bununla ilgili teklifinin Kiev tarafından bloke edildiğini ve Ukrayna’nın mevcut sorunları istişare etmek yerine Donbas’ın atışmanın tarafı olarak kabul edilmemesi amacıyla sürekli birtakım kafa karıştırıcı hukuki çerçeveler üzerinde durduğunu belirtti.
Kaynaklar:
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/5-soruda-rusya-ukrayna-krizi/2203164
