Geçtiğimiz hafta bir Afgan hükümet yetkilisinin The National’a verdiği demece göre, Türk hükümetinin NATO ile 130 milyon dolarlık bir anlaşma kapsamında Kabil'in uluslararası havalimanının sorumluluğunu üstlenmeyi kabul ettiği iddia edilmişti. Haberde anlaşmanın, Türk hükümetinin Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı'nı savunmaya devam etme taahhüdüne ilişkin haftalarca süren belirsizliğin ardından büyük ölçüde memnuniyetle karşılanacağı yazılmıştı. Afgan yetkili, ayrıntıların ve kesin devralma tarihinin henüz teyit edilmediğini söylemiş ve The National’a göre ikinci bir üst düzey kaynak anlaşmayı doğrulamıştı.
ABD, Afganistan’dan çekiliyor
Bu sorunun kökeni, 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından Afganistan’ı işgal eden ABD’nin, Afganistan’dan çekilmeye karar vermesine dayanıyor. 29 Şubat 2020’de ABD ve Taliban, aralarında 18 yıldan uzun süredir devam eden savaşı sonlandırmak için “Afganistan’a Barışı Getirme Anlaşması’nı” imzaladı. Plana göre ABD ve müttefikleri, birliklerini 14 ay içinde çekmeyi planlıyordu.Biden yönetimi,Trump döneminde müzakere edilerek üzerinde uzlaşılan 1 Mayıs tarihini tutturamayacak olmasından dolayı, saldırıların 20’nci yılı ve sembolik bir tarih olan 11 Eylül 2021’i yeni hedef olarak belirlemişti. Biden, "ABD birliklerinin eve dönme vakti geldi. Geri çekilmemiz için ideal koşulları yaratma umuduyla, farklı bir sonuç bekleyerek Afganistan'daki askeri varlığımızı büyütme veya büyütme döngüsüne devam edemeyiz." demiş ve sözlerini şöyle sürdürmüştü: "Şu an Afganistan'da ABD askeri varlığının yaşandığı dördüncü ABD başkanıyım. İki Cumhuriyetçi, iki de Demokrat başkan geçti. Bu sorumluluğu beşinci birine devretmeyeceğim." ABD Başkanı Biden, ABD askerlerinin, cihatçı örgütlerin bir daha Batı'ya saldırı düzenlemek üzere Afganistan'ı üs olarak kullanamayacaklarından emin olunması üzerine çekildiğini iddia ediyor. Obama ve Trump yönetimleri 2011 yılında 100.000’den fazla olan Afganistan’daki Amerikan askeri varlığını halihazırda 3.500’e indirmişti. Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ise, ülkesinin ABD'nin kararına saygı duyduğunu ve Afganistan savunma güçlerinin "halkını ve ülkesini tam olarak savunabilecek durumda" olduğunu söylüyor.
Geri çekilme ve Kabil havalimanının güvenliği
Hızlı geri çekilme, henüz çözülmemiş ve yoğun endişe uyandıran karmaşık sorunları ortaya çıkardı. Hem sivil hem de askeri uçaklara hizmet veren Kabil uluslararası havalimanının güvenliği ve işletilmesi de bunlardan birisi. Yetkililer, diğer ulusların Afganistan'da diplomatik bir varlık sürdürüp sürdüremeyeceklerini belirleyebilecek bir konu olan Kabil'in uluslararası havaalanının güvenliğinin nasıl sağlanacağına henüz karar vermediler. Şu anda, Türkiye'den birkaç yüz asker NATO kapsamında havaalanını savunuyor, ancak Türkiye’nin kalıp kalmayacağı belirsiz ve bu durum diplomatik toplumda ülkeye güvenli bir şekilde girip çıkma konusundaki korkuları arttırıyor. Afganistan Devlet Başkanı Eşref Ghani’nin eski Ulusal Güvenlik Danışmanı Rangin Dadfar Spanta’ya göre, Afgan hükümetinin kontrolü ele alması için, geçiş süreci olarak üç veya dört yıla ihtiyacı var, ancak şu anda üç ay içinde yönetimi tamamen ele almaları gerekiyor. Spanta, aynı zamanda diplomatların havaalanının emniyet ve güvenliğine güvenmeyeceklerini ve Afganistan’ı terk edebileceklerini ve bunun çok tehlikeli olduğunu söylüyor.Avustralya hükümeti iki hafta önce, uluslararası birlikler geri çekilirken diplomatik varlıklarını destekleyecek güvenlik düzenlemelerden mahrum kaldıklarını söyleyerek Kabil’deki büyükelçiliğini kapattı. Afgan hükümeti diğer büyükelçilerinde benzer davranışlarda bulunmasından çekiniyor. Çünkü bu durum gerçekleşirse, mevcut Afgan hükümetine ve kabiliyetine karşı bir güvenliksiz duygusu oluşabilir. Aynı zamanda Afganlara, uluslararası toplumun kötüleşen durumdan dolayı onları terk ettiği sinyalini verebilir. Ancak Afganistan Havacılık Destekleme Derneği başkanı Mahmood Shah Habibi, Türkiye'nin Kabil havaalanının sorumluluğunu üstlendiği haberinin bazı korkuları gidereceğine inanıyor. Habibi, “Bu uluslararası topluma güvence sağlayacak daha iyi bir çözüm çünkü Taliban Türklere hiçbir zaman saldırmadı.” diyor. Aynı zamanda da bunun Afgan hükümetiyle ortak bir girişim olması veya gelecek yıl sorumluluğun Afganlara teslim edilmesi gerektiğini söylüyor.
Türkiye’nin teklifi
New York Times’a göre yetkililer, ABD ve diğer Batılı müttefiklerinin büyükelçiliklerinin Kabil'de güvende kalması için Batı'nın havaalanında Türk kuvvetlerine ihtiyacı olduğunu, bu nedenle sıkı pazarlığın baş gösterdiğini söyledi. Reuters haber ajansının ABD’li ve Türk yetkililere dayandırdığı son habere göre Türkiye, NATO’nun Afganistan’dan çekilmesinden sonra Kabil havalimanını korumayı ve işletmeyi teklif etti. Ancak ABD'li yetkililer Türkiye'nin bazı taleplerde bulunduğunu da belirttiler. Reuters'a konuşan Türk yetkiliye göre, Türk ve ABD'li yetkililer Kabil Havalimanı’nın idare edilmesi görevi için muhtemel gereksinimleri değerlendirdi. Bunun yanı sıra, Washington bu gereksinimlerden bazılarını karşılamayı kabul etti. Aynı yetkili, planın henüz son şeklini almadığını da ifade etti. Reuters haberinde konuyla ilgili, “Türkiye'nin havalimanını koruma ve uluslararası uçuşlara açma işini üstlenmesi Ankara ve Batı arasındaki son derece gergin ilişkilerin yumuşamasına yardımcı olabilir. Türkiye, Rus yapımı hava savunma sistemi S-400'leri satın aldığı için Washington yönetimiyle, Akdeniz'in doğusundaki doğalgaz kaynaklarıyla ilgili anlaşmazlık nedeniyle de Avrupa Birliği'yle sorunlar yaşamaktaydı.” değerlendirmesinde bulunuldu. Haberde, "Türkiye'nin Rus yapımı S-400 hava savunma füzelerini satın almasından sonra ABD geçen yıl Türkiye'nin savunma sanayisine yaptırım getirmişti. Bu anlaşmazlığı çözme çabaları kapsamında, Ankara'nın havalimanı teklifi ilişkilerde iyi niyet temeli oluşturmak için nadir bir fırsat sunabilir." yorumuna yer verildi. Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar dün, “Bizim şartlara bağlı olarak Afganistan’da kalma niyetimiz var. Şartlarımız nedir? Siyasi, mali ve lojistik destek. Bunlar yapıldığı takdirde biz Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı’nda kalabiliriz. Şartlarımızla ilgili cevabı bekliyoruz.” dedi. Türkiye'nin şu an Afganistan'da, NATO'nun Afgan güvenlik güçlerini eğitme kapsamında 500'den fazla askeri bulunuyor. Reuters'a konuşan Türk yetkili, havalimanı misyonunun kabul edilmesi halinde bu sayının artırılmasının gerekeceğini ekledi. Taliban’ın genişletilmiş bir Türk misyonunu kabul edip etmeyeceği ise belli değil. NATO liderleri haftaya pazartesi yapacakları zirvede Afganistan konusunu görüşecekler. Biden, başkan seçilmesinden bu yana Erdoğan'la ilk kez bu zirvede bir araya gelecek. Görünüşe göre Türk hükümeti, havalimanının Taliban’ın eline düşmesini engellemenin ve güvenliğini sağlamanın karşılığında NATO ve ABD ile ilişkisini toparlamanın veya kolaylaştırmanın yolunu açmaya çalışıyor. Ancak bu durum tabii ki ABD ve Türkiye arasındaki sorunların bittiği anlamına da gelmiyor.
Kaynakça:
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56955427
https://www.nytimes.com/2021/05/25/us/politics/us-afghanistan-withdrawal.html
