ERMENİSTAN AÇILIMI GERÇEKLEŞEMEDİ
 Bu sayfayı yazdır

ERMENİSTAN AÇILIMI GERÇEKLEŞEMEDİ

Yazan  29 Ocak 2010
10 Ekim 2009’da Zürih’te imzalanan Türkiye-Ermenistan Protokolleri ile ilgili Ermenistan Anayasa Mahkemesinin gerekçeli kararı üzerine tartışmalar devam etmektedir.

Sürecin sona ereceği izlenimi daha ağır basmaktadır. İki ülke arasındaki yakınlaşma projesinin mimari ABD ise baskılarını devam ettirmekte kararlıdır.

 

Ermenistan AYM Kararı Türkiye-Ermenistan Yakınlaşmasını Çıkmaza Sokdu

12 Ocak 2010'da Ermenistan Anayasa Mahkemesi Türkiye ve Ermenistan arasında diplomatik ilişkilerin kurulması ve geliştirilmesine ilişkin protokolleri anyasaya uygun buldu. Fakat bu konuda alınan gerekçeli kararda Türkiye'nin kabul edemeyeceği ön şartları da devreye soktu. Mahkemeye göre protokol metninde geçen tarih alt komisyonu 1915 olaylarının "soykırım" olduğunun uluslararası arenada tanınmasını desteklemek amacıyla kurulacaktır. Protokolün "karşılıklı sınıra saygı duyulması" yönündeki hükmüyle ilgili yapılan yorumda, bu maddenin, yalnızca bağımsız Ermenistan Cumhuriyeti'nin kurulmasından, yani 1990'dan sonra yapılan anlaşmalar için geçerli olduğuna hükmedildi. Böylece İrevan'ın bundan önce de yaptığı yorumlar yargı kararıyla pekiştirildi.

Görüldüğü üzere Ankara'nın Türk kamuoyuna adeta bir zafer olarak sunduğu protokollerin iki önemli hususu – soykırımla ilgili tarih komisyonu ve 1921 Kars Anlaşmasıyla tespit edilmiş sınırların tanınması – kabul görmedi. Ankara bu kararı sert dille eleştirdi. Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "Söz konusu kararda, Protokollerin lafzına ve ruhuna aykırı önkoşullar ve kısıtlayıcı hükümlerin zikredildiği tespit edilmiştir" denildi. Kararın, protokollerle hedeflenen amacı "sakatladığı" ve bu durumun "kabul edilemez" olduğu da vurgulandı.[1]

 

Karar Sürpriz Değildir

Mahkemenin kararı aslında sürpriz değildir. Nitekim sürecin başından itibaren Ankara ve İrevan protokolleri farklı şekilde okuyorlardı. Ankara bu protokollerle Ermenistan ve Türkiye arasındaki sınır sorununun çözüldüğünü vurgulamaktaydı. Bunun yanı sıra "soykırım" iddiaları konusunda da büyük ilerleme sağlandığının altını çizmekteydi. Protokollerin imzalanması Ankara'da az kala büyük bir zafer olarak algılanmıştır: güya bu protokollerle Türkiye-Ermenistan sınırı tanınıyor, soykırım iddiaları komisyonlara gidiyor, iki ülke arasında diplomatik ilişkiler inşa edilerek geliştirilir. Bunun yanı sıra Kafkaslarda kalıcı bir bir barısışın inşası, Dağlık Karabağ sorunu çözümünün hızlanacağı ve Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin geleceği konusunda sayısız hesapsız olumlu senaryolar geliştiriliyordu.

İrevan ise bunun tersini söylüyordu. Ermenistan Dışişleri Bakanı Nalbandyan "alt komisyonunun tarihi diyaloga dayanarak iki halk arasında güven tesis etmekle uğraşacağını", 1915 olayları ile ilgili her hangi bir müzakereyi öngörmediklerini açıklamıştır.[2] Ermenistan Cumhurbaşkanı S.Sarkisyan Türkiye ilişkilerin kurulsa bile Ermenistan'ın "soykırım davasından vazgeçmeyeceğini", demiştir. 30 Kasım 2009'da Euronews kanalının yaptığı söyleşide ise "diplomatik ilişkiler kurulmadan önce,Türkiye'nin Ermeni Soykırımı gerçekliğini kabul etmesi gerektiğini" ifade etmiştir.[3] Böylece, aslında Ermenistan AYM Ermenistan yönetiminin tutumunu yansıtan bir karar aldı.

 

Ne Yapmalı?

Anayasa Mahkemesinin kararı Ermenistan'ı çıkmaza soktu. Sürecin başından itibaren Türkiye'yi her hangi bir ön şart koşmaması konusunda zorlayan Ermenistan'ın aslında kendisi bu yola başvurtu. Üstüne üstelik Ermenistan tarafı Türkiye'nin adım atmasını beklemektedir. Türkiye'nin ise bu yorumları kabul etmesi ise imkansızdır. Ankara'nın tepkisi İrevan'ın açılım konusundaki ümitlerini tüketmek üzeredir. Ermeni hükümeti protokollerin onaylanması için gerekli belgeleri parlamentoya göndermiştir. The Wall Street Journal'a konuşan Ermenistan Cumhurbaşkanı'nın Dış PolitikaBaşdanışmanı Vigen Sarkisyan protokollerin onaylanması için yakalanan fırsatın kaçırılması halinde tüm bölgede son dönemde yaşanan olumlu gelişmelerin geriye gideceğini, böyle bir durumda iki ülke arasında oluşan güvenin yıkılacağını söyledi.[4]

Türkiye İrevan'dan yazılı bir güvence istemektedir. İrevan'ın ise böyle bir güvenceyi vermesi imkansızdır. Çünkü Anayasa Mahkemesinin kararı, Ermenistan Cumhuriyetinin Bağımzıslık Bildirgesi ve Anayasanın ilgili hükümlerine dayanmaktadır. Bu anlamda her hangi yazılı bir güvencenin anayasal hükümlerin önüne geçemeyeceği bilinen bir gerçekliktir.

Gelişmelerle ilgili Türkiye'de yapılan yorumlar da çok değişiktir. Bazıları bu şartlar altında TBMM'deki protokollerin hemen geri çekilmesi gerektiğini söylemektedir. Bazıları ise bu aşamada henüz buna gerek olmadığını, böyle bir adımın Türkiye üzerinde gereksiz baskı ve tepkilere yol açacağını iddia etmekte, dahası, protokollerin TBMM'de beklemesinde bir sorun olmadığını görmekteler. Hatta zorda kalınırsa protokollerin onaylanması, bunun için hazırki durumun öncelikle uluslararası kamuoyunda güçlü bir şekilde anlatılması gerektiğine vurgu yapılmaktadır.[5] Fakat olayı bu kadar basite indirgemekhiçbir şekilde Türkiye'nin çıkarları açısından olmayacaktır. Zira bu sürece Türkiye'nin değil, Ermenistan'ın ihtiyacı vardır. "Ermenistan açılımı" kapsamında Türkiye'nin kazandıkları ve kaybettiklerini karşılaştırmak bu açıdan isabetli olacaktır:

- Türkiye'nin Azerbaycan'la ilişkileri riskli bir döneme girmiş, ekonomik çıkarları zedelenmiştir.

- Türkiye'nin Kafkaslar politikasında eli zayıflamış, Rusya'nın bölgedeki etkinliği daha da artmıştır.

- Ermenistan sözde "soykırım" iddialarını daha fazla savunmuş, Türkiye ile sınırları tanımadığını yönündeki açıklamalaları yüksek yargı kararıyla pekiştirmiştir.

Bu durumda Türkiye'nin verebileceği her hangi taviz yok. Ermenistan'ın bu kararına rağmen protokollerin TBMM'de onaylanmasının Türkiye üzerindeki dış baskıları azaltacağı yönündeki yorumların da anlamsız olduğunu vurgulamak gerekir. Zaten bu süreç başından itibaren ABD'nin ve Batının baskısı altında geliştirilerek ilerlemiştir. Gelinen bugünkü noktada da Washington aynı tutumunu sürdürmektedi. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Philip Crowley'in yaptığı açıklama da bunudoğrular niteliktedir. Crowley, yaptığı bir açıklamada mahkeme kararının, protokollerinin onaylanması sürecinde ileriye doğru olumlu bir adım olarak gördüğünün altını çizmiştir. O bu kararın, protokolleri hiçbir şekilde sınırlamadığını ifade ederek, protokollerin her iki ülke tarafından zamanlıca onaylanması çağrısında bulunmuştur. Her zaman olduğu gibi bu defa da Ermenistan, Türkiye'yi onay sürecini başlatmayarak, protokolleri sürüncemede bırakmakla suçlmaktadır. Oysa son gelişmeler, sürecin Ermenistan tarafından tıkandığını gözler önüne sermektedir. Türkiye'nin yazılı güvence talebine gelince, Ermenistan'ın bu konuda geri adım atmak gibi bir niyeti yok. Bu 28 Ocak 2010'da İngiltere'de bir araya gelen Ahmet Davutoğlu ve Nalbantyan görüşmesinde bir daha doğrulandı. Davutoğlu, Nalbantyan'a kararın iki ülke arasındaki protokollerin ruhuna ve sürecin özüne aykırı olduğunu belirterek, Erivan yönetiminin protokollere sadık kalacağına dair güvence vermesini istedi. Nalbantyan ise mahkeme kararının protokollerle çelişmediğini savunarak, bu konuda geri adım atmadı.[6] Bundan önce de Ermenistan, mart ayına kadar Türkiye'nin parlamentoda onay sürecinin tamamlamaması durumunda imzasını geri çekeceği sinyallerini gönderiyordu. Artık Ermenistan, Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan'a Türkiye ile yapılan protokollerden imzasını çekme yetkisi verecek bir yasa çıkarmaya hazırlanıyor. Ankara'nın bu aşamada atacağı adım protokolleri parlamentoya göndermek değil, İrevan çebhesindeki gelişmeleri beklemektir.

 

 

 

· 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araştırmaları Bölümü Başkanı.

[1] "Türkiye'yi şoke eden karar!", http://www.etikhaber.com/content/view/83083/48/, 19.01.2010.

[2] "Армяно-турецкая подкомиссия будет обсуждать историю, но не Геноцид: МИД Армении",news.am/ru/news/3593.htm

[3] Ali Asker, Sarkisyan'ın Ezberi: "Türkiye Ermeni Soykırımını Tanımalı"http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3114&kat=18, 01.12.2009.

[4] Ermenistan cumhurbaşkanına protokolü iptal yetkisi veriyo

http://www.euractiv.com.tr/politika-000110/article/ermenistan-cumhurbaskanina-protokolu-iptal-yetkisi-veriyor-008714, 21.01.2010.

[5] Sedat Laçiner, Ermenistan Anayasa Mahkemesi ve Protokoller, 20.01.2010. http://www.usakgundem.com/yazar/1400/ermenistan-anayasa-mahkemesi-ve-protokoller.html

[6] Uğur Ergan, Ermenistan'la ipler Londra'da gerildi

http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=13621729, 29.01.2010.

Ali Asker

İlk Öğretim-Lise:: Alpan Köy-Azerbaycan

Üniversite: Azerbaycan Teknik Üniversitesi- Bakü Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi (2 Üniversite)

Yüksek Lisans: Marmara Üniversitesi SBE Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı Genel Kamu Hukuku

Doktora: Ankara Ü. SBE Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı Genel Kamu Hukuku

 

Uzmanlık Alanı: Rusya, Orta Asya, Kafkaslar. Demokratikleşme ve Rejim Değişimleri. Türk Dünyası çalışmaları.

 

Bildiği Diller:

Rusça

Azerbaycanca

Bugüne Kadar Çalıştığı Yerler:

1993-1996 İmpuls LTD Şirketi, Genel Müdür danışmanı

1998-2000 Millet gezetesi (Azerbaycan, temsilci muhabir)

2007-2010 (Ayna ve Zerkalo gazeteleri Türkiye temsilcisi)

2009 – ASAM

2009- 21. Yüzyıl T.E.

 

Bilimsel Çalışmalar
Kitaplar
a) Telif Eserler
Azərbaycan hüquq tarixi:cinayət hüququ (qədim zamanlardan 1920-ci ilədək), Azərnəşr, Bakı, 1999, (Mehman Dəmirli ilə birlikdə), 200 s.
Kaymakam Adaylığı Sınavına Hazırlık (Editörler: Tezel Öçal ve Zehra Odyakmaz), Savaş Yayınları, Ankara 2004, 1159 sayfa
Konu Anlatımlı –Testli Anayasa Hukuku, İdare Hukuku ve İdari Yargı (Zehra Odyakmaz ve Ümit Kaymakla birlikte), 1. baskı (448 sayfa), 2. baskı (522 sayfa). 2004 (1. baskı), Ankara 2004 (2. baskı)
Soykırımdan fazlası (Kafkaslarda Ermenilerin yaptıkları mezalim ve Hocalı soykırımı üzerine)- belgesel senaryosu, 43 dak. (tamamlanma aşamasında)
 
b) Çeviri, Aktarma, Derleme, Düzenleme ve Editörlük
Yeni Anayasalar: BDT ve Baltık Ülkeleri, (Dr. Abdurrahman Eren’le birlikte), TİKA Yayınları, Ankara 2005, (Rusça, Ukraynaca, Türkmence, Özbekçe ve Azerbaycan Türkçesinden aktarma ve çeviri, düzenleme, açıklama ve Giriş Makalesi)
Mirza Bala Mehmetzade, Azerbaycan Misak-i Millisi, (Elşad Mahmudov’la birlikte), Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 2002, , 87 s., (Osmanlıcadan aktarma ve şerhler)
 
Şahidin Xatirələri, AHC maliyyə naziri Əbdüləli Əmircanın xatirələri Ayna gazetesi, 1, 8, 15, 29, aprel 2006. (Türkiye Türkçesinden Azerbaycan Türkçesine aktarma, kitap olarak yayın aşamasında)
Hüseyin İsmayılov, Azerbaycan’da Aşık Sanatı, Alpan Yayınları, Ankara, 2008, (Azerbaycan Türkçesinden Aktarma, Mahire Gayıbova ile birlikde).
Cemil Hasanlı, Soğuk Savaşın Sınav Meydanı: Türkiye-SSCB İlişkileri, Bilgi Yayınları, Ankara, 2010 (Baskı aşamasında)
 
Tezler:
Doktora: Eski Sosyalist Ülkelerde Siyasi Rejim Değişmeleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı/Genel Kamu Hukuku, (Dnş. Prof.Dr.Anıl Çeçen) Ankara 2007, 391 s.
Yüksek Lisans: Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasında Devlet Sistemi ve Temel Öğeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı/Genel Kamu Hukuku,  (Dnş.: Prof.Dr. Mehmed Akad İstanbul,, 2000, s.137.
 
Makaleler
-       Telif
Auen Kilsə Qanunnaməsində cinayət hüququ normaları (Mehman Demirli ile Birlikte), Qanun, Bakı 1996.
Mədinə şəhər dövlətinin təşəkkülü və konstitusiyasının əsas cəhətləri, Qanun No:8, Bakı 1997.
Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına Göre Devlet Organlarının Yapısı ve İşleyişi, Yeni Türkiye Dergisi (Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı), Ankara 2003, s. 207,
Azerbaycan Cumhuriyetinde Kadın Hakları ve Günümüz Sorunları, Yıl: 1, Sayı: 1, s. 21-23. Türk Dünyası İnsan Hakları Bülteni, Ankara, Eylül 2004.
Erivan’a Yılbaşı Hediyesi: Rusya Ermenistan’ı Saldırı Amaçlı Silahlarla Donatıyor, Stratejik Analiz, Cilt: 9, Sayı:107, Mart 2009, s. 18-20.
Gürcistan ve Azerbaycan Askeri İşbirliğinde, Stratejik Analiz, Cilt: 9, Sayı:108, Nisan 2009, s. 15-17.
Ermenilerin Azerbaycan’da Yaptıkları Soykırımlar ve Devam Eden Çözümsüzlük, Stratejik Analiz, Cilt: 9, Sayı:108, Nisan 2009, s. 28-38.
Gergin Gündem: Türkiye-Ermenistan Sınır Kapısı Sorunu, Stratejik Analiz,Cilt: 10, Sayı 109, Mayıs 2009, s.30-36.
Gürcistan'da Sıcak gelişmeler:  Tamamlan(ma)mış Devrim, Paylaşılamayan Bölge,Stratejik Analiz, Cilt: 10, Sayı:110, Haziran 2009, s. 30-36.
ABD-Rusya Rekabeti Bağlamında Manas Üssü Sorunu, Stratejik Analiz, Cilt: 10, Sayı:111, Temmuz 2009, s. 20-23.
Azerbaycan’da Demografik Gelişmeler Işığında Bazı Tespit ve Tahminler, Stratejik Analiz, Cilt: 10, Sayı:111, Temmuz 2009, s. 64-72.
İç Savaş Eşiğindeki Kuzey Kafkasya, 21.Yüzyıl Dergisi, Ekim 2009, Sayı:10, s.43-52
Rusya’nın Modernizasyonu Mümkün mü? , 21.Yüzyıl Dergisi, Kasım 2009, Sayı:11, s.69-74
Kafkaslarda Barışa Giden Yol Savaştan mı Geçmeli? , 21.Yüzyıl Dergisi, Aralık 2009, Sayı:12, s.65-74
Türkiye Azerbaycan İlişkilerinin Çok Boyutlu Temelleri, 21.Yüzyıl Dergisi, Ocak 2010, Sayı:13, s.37-54 (Arif Keskin ve Kamil Ağacan’la birlikte)
Bakü'de Kuzey’den Esen Rüzgarlar, 21.yüzyıl Dergisi, Şubat 2010, Sayı:14, s.7-10
 ‘’Ermeni Açılımı’’ Sonrası Türkiye-Azerbaycan İlişkileri, 21.Yüzyıl Dergisi, Mart 2010, Sayı:15, s.45-56
Kırgızistan’da Bitmeyen Devrim mi, Fillerin Tepişmesi mi? , 21.Yüzyıl Dergisi, Mayıs 2010, Sayı:17, s.33-40
Ankara’dan Medvedev Geçti: İlişkilerin Değerlendirilmesi, 21.Yüzyıl Dergisi, Haziran 2010, Sayı:18, s.49-56.
Sırat Köprüsü Kadar Zorlu Geçiş, 21.Yüzyıl Dergisi, Temmuz 2010, s. 65-72.
Rusya Federasyonu’nun Yeni Askeri Doktrini Bir Tepki Belgesi mi?MSI, Sayı: 054, Nisan 2010, s. 48-54.
Protokoller, “Soykırım Tasarısı” ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri, Türk Yurdu Dergisi,
Kırgızistan Yol Ayrımında: Demokrasiye mi, Otoriterizme mi? 2023 Dergisi, Yıl:9 Sayı:109.
Herkesin Sınıfta Kaldığı Ders: Kırgızistan Olaylarında Okunması Gerekenler, 2023 Dergisi, Temmuz 2010, Sayı: 111, s. 54-58.
Medvedev’in “Eksen Kayması”: Ne Kadar Kayabilir ki? 21.Yüzyıl Dergisi, Ağustos 2010, Sayı:20, s. 39-48.
Rusya’nın Balkanlar Politikasının Bazı Hususları, 2023 Dergisi, Ağustos 2010, Sayı:112, s. 54-59.
Kilise Savaşları: Moskova-Kiev-İstanbul, 21. Yüzyıl Dergisi, Eylül 2010, Sayı: 21, s. 31-38.
Kafkasya’daki Silahlanma Rusya-Türkiye İlişkilerinin Neresinde? 21. Yüzyıl Dergisi, Ekim 2010, Sayı: 22, s. 21-28.
Kırgızistan Seçimleri Demokratikleşmeye Vesile Olabilir mi? 21. Yüzyıl Dergisi, Kasım 2010, Sayı: 23, s. 8-10.
Ermenistan'da Anayasal Dönüşüm Süreci ve Anayasanın Temel Özellikleri, Ermeni Araştırmaları Dergisi, Sayı: 36, Terazi Yayıncılık, Ankara Kasım 2010, s. 191-218. 
Qırğızıstanda demokratik transformasiya cəhdi, Analitik Baxış, Say:4, SAM,  s. 22-28.
Rusya'nın Afganistan Politikasında Belirsizlik, 21. Yüzyıl Dergisi, Ocak 2011, Sayı: 25, s. 39-45.
Gözetlemeye Devam: Gebele Radar Üssü’nün Modernizasyon, EkoAvrasya, Yıl:4, Sayı: 14, Bahar 2011, s.36-37.
Türkiye-Ermenistan İlişkileri ve Rusya’nın Tutumu, 21. Yüzyıl Dergisi, Şubat 2011, Sayı: 26, s. 15-21.
Rusya: Olgular ve Tahminler Işığında, Mart 2011, Sayı: 27, s. 45-51.
Mağrip’ten Esen Rüzgarın Rusya’da ve Güney Kafkasya’da Etkileri, 21. Yüzyıl Dergisi, Nisan 2011, Sayı: 28,  s.39-46.
 
 
 -       Aktarma ve Çeviri
Sergey Yatsenko, Vusunlar, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:1, Ankara 2002, s. 776-781. (Rusçadan çeviri)
 Nikolay Bokovenko, Tagar Kültürü, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:1., Ankara 2002,s. 518-525. (Rusçadan çeviri)
Sergey G.Skobelev, Vladimir N.Nechiporenko, Stepan V.Pankin, Arkeolojik Kaynaklara Göre Orta Yenisey Kırgızları, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:2., Ankara 2002, s. 391-396. (Rusçadan çeviri)
Boris İ.Marşak, Türkler ve Soğdlular, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:2., Ankara 2002, s. 170-178. (Rusçadan çeviri)
İrina F.Popova, Orta Asya Türkleri ve Erken Tang Çin Devleti, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:2., Ankara 2002, s. 127-132. (Rusçadan çeviri)
Yuriy F.Buryakov, Eski ve Orta Çağ Dönemlerinde Büyük İpek Yolu Üzerinde Orta Asya Türkleri, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:3., Ankara 2002, s. 234-242. (Rusçadan çeviri)
Yunus Nesibli, Orta Çağ Gürcü Kaynaklarında Türkler, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:4., Ankara 2002, s. 722-730. (Rusçadan çeviri)
Svetlana İ. Valiulina, İdil Bulgarlarında Cam Sanatı, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:6., Ankara 2002, s.55-62. (Rusçadan çeviri)
Yuriy F. Buryakov, Timur, Timurlular ve Bozkırın Türk Göçebeleri, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:8., Ankara 2002, s. 534-539. (Rusçadan çeviri)
Talaybek Koyçumanov, Temirbek Bobuşev, Sovyet Sonrası Orta Asya Geçiş Ekonomilerinin Sorunları ve Entegrasyonun Geleceği, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:19., Ankara 2002, s.15-23. (Rusçadan çeviri)
Kamil Veli Nerimanoğlu, Azerbaycan’ın Devlet Dili Siyaseti, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:19., Ankara 2002, s.244-251. (Azerbaycan Türkçesinden aktarma)
Aman Hanberdiyev, Türkmenistan’da Eğitim ve Bilgisayar, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:19., Ankara 2002, s. 815-827. (Rusçadan çeviri)
Ovez Gündogdiyev, Türkmenlerde Savaş Sanatı ve Silahlar (VI-XVI. yy.), Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:19., Ankara 2002, s.828-833. (Rusçadan çeviri)
Rafael Muhammetdinov, Boşevizm, “Milli” Komünizm ve M.Sultan Galiyev Fenomeni, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:18., Ankara 2002, s.843-853. (Rusçadan çeviri)
Djenish Djunushaliev, Kırgızistan’da 1916 İsyanı, Türkler (Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Cilt:18., Ankara 2002, s.627-630. (Rusçadan çeviri)
S.Oboznov, Rusya ve Latin Amerika BM`de: İşbirliği Sorunları ve Geleceği, Avrasya Dosyası, BM Özel, İlkbahar 2002, Cilt:8, Sayı:1, s. 225-237. (Rusçadan ceviri, A.İsayev ile birlikte).
Nursultan Nazarbayev, Krizin Anahtarları, Stratejik Analiz, Cilt:10, Sayı:110 Haziran 2009, s. 89-95.

Son ekleyen Ali Asker