Giriş

Pakistan’da 11 Mayıs’ta gerçekleşen genel seçimlerde eski başbakan Navaz Şerif’in liderliğindeki Pakistan Müslüman Ligi (PML-N) zaferini ilan etti. PML-N, 272 sandalyeli meclise 125 milletvekili ile girdi.  İktidardaki Pakistan Halk Partisi (PPP) ise büyük bir düşüşle sadece 32 sandalye elde edebildi. PPP’yi 31 milletvekili ile Pakistan Tahrik-i İnsaf (PTI), 17 milletvekiliyle Muttahida Kavmi Hareketi (MQM), 10 milletvekili ile Cemiyet-i Ulema-yı İslam Fazl (JUI-F) ve 3 milletvekili ile Cemaat-ı İslamiye (JI) izledi. Hükümetin PML-N, PTI ve JUI-F arasında koalisyon ortaklığı şeklinde kurulması bekleniyor. Katılımın %60 seviyesinde olduğu seçimlerde 25 aday da meclise bağımsız olarak girdi.

Ülkedeki siyasi sisteme bakıldığında 1947 yılında kurulan Pakistan’ın, parlamenter demokratik sistemle yönetilmekte olup, dört eyaletten oluşan federal bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Pakistan Parlamentosu, 272 üyeli bir Ulusal Meclis ile 104 üyeli bir Senato’dan oluşmaktadır. Başkent İslamabad’da yer alan Parlamentonun yanı sıra ülkede eyalet meclisleri bulunmaktadır. Eyaletlerde seçimle işbaşına gelen bir Eyalet Başbakanıyla merkezi temsilen Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir Eyalet Valisi görev yapmaktadır. Son hükümeti ise Mart 2013’e kadar, 2008 seçimleriyle iktidara gelen “Pakistan Halk Partisi” (PPP) liderliğindeki Koalisyon Hükümeti yönetmiştir. Koalisyonun diğer üç üyesi “Pakistan Müslüman Ligi-Kais-i Azam” (PML-Q), “Muttahida Kavmi Hareketi” (MQM) ve “Avami Ulusal Partisi”dir (ANP). 2008 yılında Pakistan Halk Partisi liderliğinde kurulan koalisyon hükümeti görev süresini, yaşanan terör olayları, ABD ve NATO ile yaşanan krizler ve enerji problemlerinin gölgesinde Mart 2013’de doldurmuştur.

Pakistan, seçimlerin gerçekleştiği 11 Mayıs 2013’e kadar oldukça çalkantılı bir dönemden geçmiştir. Yargı ve ordu kıskacında zaman zaman politik krizler yaşayan PPP Hükümeti, görev süresini 17 Mart 2013’de tamamlamıştır.  Görev süresinin tamamlanmasına çok az bir zaman kala yüksek yargı tarafından hakkında tutuklama kararı çıkartılan Başbakan Raja Eşref, bu sürece direnerek yetkilerini 24 Mart 2013’de geçici seçim hükümetine bırakmıştır. Geçici hükümetin başkanlığına ise iktidardaki Pakistan Halk Partisi'nin (PPP) adayı, emekli hâkim Mir Hazar Khan Khoso getirilmiştir. Ülkeyi, 11 Mayıs’taki seçimlere kadar ise geçici hükümet yönetmiştir. Ancak geçici hükümetin liderliğindeki seçim süreci, Pakistan Taliban’ının özellikle laik milliyetçi partiler ile Belucistan’daki Şii Hazaralara yönelik bombalı eylemlerinin gölgesinde yürütülmüştür.

Taliban Eylemlerinin Gölgesindeki Seçimler

85 milyon kişinin seçmen kütüğüne kaydedildiği Pakistan'da bu yılki seçimde oy kullanacak olan seçmenlerin yüzde 35'ini 18 – 35 yaş arasındaki genç nüfus oluşturmuştur. 342 sandalyeli parlamentoda yer alabilmek için siyasi partiler arasında devam eden seçim yarışı ise liderliğini Benazir Butto'nun oğlu Bilaval Butto'nun yaptığı Pakistan Halk Partisi, Navaz Şerif'in liderliğini yaptığı Pakistan Müslüman Ligi Navaz kolu, İmran Han'ın Pakistan Adalet Hareketi partisi, Muttahida Hareketi ve Cemaat-i İslami arasında geçmiştir. Eski devlet başkanı Pervez Müşerref'in kurduğu Bütün Müslümanlar Hareketi Birliği ise, Pervez Müşerref'in adaylık müracaatının reddiyle yarıştan kopmuştur.[1]

Pakistan genel seçimleri, yalnızca siyasi partilerin birbirleriyle değil, Taliban örgütünün silahlı eylemlerine karşı mücadelesine de sahne olmuştur. Ilımlı görüşler taşıyan Ulusal Halk Partisi'nin adayları, seçim sürecinde art arda ölümcül saldırılara hedef olmuştur. Laik bir parti olan Ulusal Halk Partisi kurulduğu günden bu yana yaklaşık 700’e yakın parti görevlisini Taliban’ın saldırılarında kaybetmiştir.[2] Pakistan Taliban’ı daha önce Ulusal Halk Partisi’nin yanı sıra Pakistan Halk Partisi ve Birleşik Milli Hareket gibi siyasi partileri de hedef alacaklarını ilan etmiş, nitekim üç partinin temsilcilikleri ve kampanyaları Taliban’ın şiddet eylemlerin hedefi olmuştur.[3] Bu paralelde Pakistan'ın en büyük partisi olan Pakistan Halk Partisi'nin eşbaşkanı olan Bilavel Butto, ciddi hayati tehlike gerekçesiyle seçimden önce dönmemek üzere Pakistan'dan ayrılmıştır.[4]

Özellikle laik ve milliyetçi söylemlere sahip olan siyasi partilerin şiddet eylemlerinin hedefi haline gelmesi üzerine harekete geçen seçim komisyonu ve geçici hükümet aldıkları ortak karar ile seçimler için güvenlik planı belirlemiştir. Bu plana göre özellikle sınır bölgelerinde güvenlik tedbirlerinin artırılması ve askeri birliklerin bu ilçelere konuşlandırılması kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda özellikle Belucistan eyaletinde yer alan Mastung, Khuzdar, Kharan, Turbat, Panjgur ve Noshki bölgelerine Pakistan Ordusu’ndan 5 bin asker ve sınır bölgelerin güvenliğinin sağlanmasından sorumlu olan paramiliter milis gücünden ise 10 bin asker yerleştirilmiştir.[5] Geçici hükümet her ne kadar askeri tedbirler almış olsa da kamuoyunun endişelerini giderememiştir. Bu paralelde Belucistan eyaletinde seçimlerde görev alacak öğretmenler, tehdit aldıkları gerekçesiyle bölgedeki 12 seçim noktasının yalnız ikisinde çalışma kararı aldıkları açıklamıştır.[6]

Ülkenin bir diğer sorunlu bölgesi olan Afganistan sınırındaki aşiretler bölgesinde de seçim hazırlıkları silahların gölgesinde kalmıştır. Taliban, seçim sürecinde milliyetçi ve laik partileri açık hedef ilan etmesine rağmen, kendi felsefesinin dışında kalan İslamcı partileri de hedef alan eylemlerde bulunmuştur. Taliban’ın, 6 Mayıs 2013’de Pakistan’ın aşiretler bölgesinde bulunan Orakzai’de Cemiyet-i Ulema-ı İslam-Fazl Partisi’ninmitingine düzenlediği bombalı saldırı ile eylem alanını genişletmiştir.[7]

Seçimlerde Hangi Partiler Yarıştı?

Hafta sonu yapılan genel seçimler, Pakistan Halk Partisi ve hükümetin ortağı olan Muttehida Kavmi Partisi ve Navaz Şerif’in liderliğini yaptığı Pakistan Müslüman Ligi ile Tahrik-i İnsaf Partisi arasından geçmiştir. Ocak 2013’de Kanada’dan Pakistan’a dönerek, yaklaşık 35 bin kişiyi İslamabad’da toplayan Tahirül Kadri seçimleri protesto kararı alırken; eski devlet başkanı Pervez Müşerref, mahkemenin siyasetten men cezası vermesi üzerine yarış dışında kalmıştır.

Pakistan Müslüman Ligi(PML-N)

Muhafazakâr bir parti olan Pakistan Müslüman Ligi, genelde ülkenin askeri ve kurucu köklerine atfedilmektedir. Pakistan Müslüman Ligi, klasik muhafazakar bir parti olarak ABD ve Avrupa ülkeleriyle iyi ilişkiler içinde olunmasını savunmaktadır. Pakistan Müslüman Ligi’nin lideri Navaz Şerif, 1990-1993 ve 1997-1999 yılları arasında iki kez başbakanlık yapmıştır. Pakistan Müslüman Ligi, 2008 seçimlerinde mecliste elde ettiği 91 koltukla ikinci parti olurken; 2013 seçimlerinde 125 milletvekiliyle birinci parti olmuştur.[8]

Pakistan Halk Partisi (PPP)

Sosyal demokrat bir parti olan Pakistan Halk Partisi (PPP), 1967 yılında Zülfikar Ali Butto tarafından kurulmuştur. Partinin eşbaşkanları Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari ve oğlu Bilavel Butto'dur. Pakistan Halk Partisi kurulduğu günden bu yana Pakistan’da beş kez iktidara gelmiştir. 2008'deki son genel seçimde mecliste 124 koltuk elde ederken; 2013 seçimlerinde 32 milletvekiliyle ikinci parti olmuştur.[9]

Pakistan Tahrik-i İnsaf (PTI)

Gençlere ve orta sınıf şehirlilere hitap eden Tahrik-i İnsaf Partisi eski bir kriket oyuncusu olan İmran Han tarafından kurulmuştur.  ABD insansız hava araçlarının Pakistan’da izinsiz olarak düzenlediği saldırılara karşı kitlesel mitinglerle adını duyuran parti, 2008'deki seçimi ise boykot ederken; 2013 seçimlerinde 31 milletvekili ile üçüncü parti olmuştur.[10]

Muttehida Kavmi Partisi (MQM)

Ülkenin dördüncü büyük partisi olan Muttehida Kavmi, Pakistan'ın Hindistan'dan ayrılmasından sonra ülkeye göç eden Urduca konuşan Müslümanlar tarafından kurulmuştur. Lideri Altaf Hüseyin'dir. Parti zamanla köklerinden uzaklaşarak bütün Pakistan'a hitap etmeye başlamıştır. 2008’deki seçimlerde 25 sandalye elde ederken; 2013 seçimlerinde 17 milletvekiliyle dördüncü parti olmuştur.[11]

Cemiyet-i Ulema-yı İslam (JUI)

Pakistan'daki en büyük medrese hareketi olan Diyobend kökenli muhafazakâr bir partidir. Cemiyet-i Ulema-yı İslam, bugün üçe bölünmüş durumdadır. Bunlar, Fazlurrahman Grubu, Semiul Hak Grubu ve Nazariati Grubu’dur. Fazlurrahman Grubu (JUI-F), özellikle 1996'dan beri, Benazir Butto'nun partisi Pakistan Halk Partisi (PPP) ile beraber hareket etmiştir. 2013 seçimlerinde meclise 10 milletvekiliyle girmiştir.[12]

 Sonuç

Pakistan Halk Partisi’nin 2008’den buna ordu ve yargı ergi ile yaşadığı siyasi çatışma, ülkenin yaşadığı enerji krizine kesin bir çözüm bulamayışı ve ABD insansız hava araçlarının Pakistan topraklarında gerçekleştirdiği izinsiz saldırılara yeterli tepkiyi veremeyişi Pakistan Halk Partisi’nin oy oranlarını olumsuz yönde etkilemiştir. Navaz Şerif, Pakistan Halk Partisi’nin içinde bulunduğu olumsuz durumu iyi değerlendirerek partisini iktidara taşımıştır. Seçim sonuçları incelendiğinde dikkat çeken bir diğer husus ise daha önce girdiği seçimlerde büyük başarılar gösteremeyen İmran Han liderliğindeki Tahrik’i İnsaf Partisi’nin bu seçimleri üçüncü parti olarak tamamlamasıdır. İmran Han, ABD insansız hava araçlarının Pakistan topraklarında gerçekleştirdiği izinsiz saldırılar karşısında kitlesel mitingler düzenleyerek, PPP’ye karşı oluşan tepki oylarını kazanmasını bilmiştir.

Seçim süreci genel olarak Taliban saldırılarının gölgesinde gerçekleşmiştir. Geçici hükümet ve ordu seçimlerde güvenliğin sağlanması için bazı tedbirler almış olsa da Taliban, Pakistan Halk Partisi, Muttehida Kavmi Partisi ve Avami Ulusal Partisi’nin mitinglerini defalarca bombalı saldırılarla sabote etmiştir. Taliban’ın silahlı eylemlerinin özellikle seçim sürecinde artış göstermesinin iki temel nedeni bulunmaktadır. İlki İktidar’daki koalisyon ortaklarının, ABD insansız hava araçlarının Taliban’ın etkili olduğu aşiretler bölgesini bombalamasına yeterli tepkiyi gösteremiyor olmasıdır. Bu açıdan Taliban, silahlı yöntemlere başvurarak halkın iradesini Taliban’la diyalog kurmaya açık siyasal partilere doğru maniple etmek istemiş olabilir. Nitekim Taliban Şubat 2013’de, PML-P’nin garantörlüğünde hükümet ile barış müzakerelerine başlayabileceklerini duyurmuştur. İkincisi ise Pakistan Halk Partisi iktidarının ordu ile yaşadığı siyasi çatışmadır. Halk partisinin hükümet politikalarından rahatsız olan ve Pakistan’ın egemenlik haklarının ABD tarafından çiğnenmesine müsaade edildiğini düşünen Pakistan Ordusu, Halk Partisi’nin yeniden iktidar ortağı olmasını engellemek için askeri istihbarat servisi ile Taliban’ı yönlendirmek istemiş olabilir.

Pakistan’ı beş yıl süreyle yönetecek olan iktidarın önemli sorunlarla karşı karşıya olduğu görülmektedir. PLM-N, Taliban ile hükümet arasında yapılması istenen müzakere bildirisine destek vermese de yeni dönemde Taliban’a karşı daha ılımlı politikalar izleyebilir. Dış politikada çok büyük değişiklikler beklenmese de yeni hükümetin ABD ile ilişkilere daha mesafeli yaklaşacağı ve İran’la geliştirilen taksiksel birlikteliği devam ettirmesi muhtemeldir. Yeni dönemde Cumhurbaşkanı Asıf Ali Zerdari ve PPP yöneticileri hakkında açılan yolsuzluk davalarının yeniden gündeme gelmesi durumunda PPP mensupları ve Zerdari’yi zor günlerin beklediği ortadadır.