kalkan görevi yapacak karadan havaya Patriot füzelerinin konuşlandırılacağı haberini verdiler.Bundan önce 22 Ocak'ta ABD Merkez Komutanlığı Komutanı ve Ortadoğu ile Orta Asya'da askeri operasyonlardan sorumlu Orgeneral David Petraeus ve Pentagon yetkililerinden benzer nitelikte açıklamalar yapılmıştı.

"Söz konusu gelişmeler, nasıl yorumlanabilir ve perde arkasındaki amaçları neler olabilir?" sorularının olası cevapları aşağıda bazı boyutlarıyla incelenmektedir.

ABD, İran'a karşı planladığı stratejik amaçları doğrultusunda; zaman zaman İran'ın diplomatik manevraları nedeniyle bazı engellere takılıp kimi taktiksel değişmelere gitmek zorunda kalsa da, kullanabileceği tüm caydırıcı olanaklarını denemektedir. Diğer taraftan İran, ABD ve stratejik ortakları karşısında -kimi zaman sert, kimi zaman ılımlı- yürüttüğü diplomatik politikalarla; oyalama, engelleme ve dünya kamuoyu nezdinde haklılık kazanma amaçları doğrultusunda belli ölçülerde başarılı olmuştur.

ABD'nin İran'ın etkinlik alanı ve gücünü kısıtlamak ya da Batıyla ilişkilerini Batının istediği biçime sokmak için izlediği politikalar, özetle üç eksende sürdürülmektedir: müzakereler yoluyla, caydırma ve denetlemeler yoluyla ve son olarak da askeri güç kullanma yoluyla. Bu bağlamda Basra Körfezi'nde, İran'ın füze tehdidine karşı genişletilen füze kalkanı projesi, aşağıda belirtilen bazı açık ve gizli işlevleri olan amaçlar doğrultusunda gerçekleştirilmiş olabileceği düşünülebilir:

1. Açık işlevler temelinde ilk akla gelen amaçlardan biri, olası bir çatışma durumunda, İran'ın ABD ve müttefiklerinin savaş güçlerine yönelik yapabileceği füze saldırıları tehdidi karşısında askeri denklemler açısından üstünlüğü korumak ve söz konusu tehdidi olabildiğince etkisiz kılmaktır.

2. Dünya ekonomisinin en önemli enerji kaynaklarından biri konumunda bulunan bölgedeki müttefik ülkelerin petrol ve gaz rezervleri ve ulaşım olanaklarına karşı İran'ın olası füze saldırılarını olabildiğince etkisizleştirmek.

3. Basra Körfezi'ndeki müttefik Arap ülkelerinin İran tehdidi algıları karşısında, endişelerini gidermek ve söz konusu ülkeleri olabildiğince İran'dan uzaklaştırarak aralarındaki husumet ve karşı durma algısını pekiştirmek.

4. Bölge ülkeleri arasında silah alımı yarışmalarına hız kazandırmak ve yeni silah satış olanaklarını sağlamak, projenin gizli işlevlerinden biri sayılabilir. ABD yaşanan küresel ekonomik bunalımın etkilerini kendi ülkesinde azaltmak amacıyla, gelişmiş yeni silah alımı yarışlarını teşvik etmekle petrol zengini Arap ülkelerinden yeni gelir kaynakları sağlama amacını da gütmüş olabilir.

5. ABD ve müttefikleri bölgedeki silah yığınını zenginleştirip ve askeri gücünü arttırarak, İran'ın nükleer faaliyetleri ile ilgili müzakereler sürecini hızlandırma ve Batılı ülkelerin konu ile ilgili önerilerini kabullendirme amacıyla İran'a karşı uyarı niteliği taşıyan, dolaylı baskı unsurları uygulama yollarını denemek, projenin gizli amaçlarından bir diğeri olabilir. Nitekim İran resmi yetkililerinin son açıklamaları; -iç politik ilişkiler temelinde bazı kesimler tarafından eleştirilse de- müzakerelerin yeniden başlatılması yönünde yeni ılımlı öneriler içermektedir.

6. Bazı İran uzmanı analizcilere göre, ABD Basra Körfezi'ndeki füze kalkanı projesini genişleterek dolayısıyla İsrail'e de, Amerika'nın İsrail'e yönelik her türlü olası saldırıya karşı, gereken caydırıcı gücünü kullanabileceği mesajını vermiş oldu. Böylece İsrail'e güven vererek İran'a karşı olası herhangi bir saldırı planından vazgeçmesini sağlamaya çalışmış oldu (1).

Konu ile ilgili İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Ramin Mehman Perest, bu gibi girişimlerin yapıcı sonuçlar doğurmayacağı, bölge ülkeleri için bilinen bir husus olduğu açıklamasını yaptı (2). ABD'nin Basra Körfezi'nde füze kalkanı projesini genişletme girişimleri, Rusya Komünist Partisi tarafından yeni bir savaşın başlatılacağı sinyalleri olarak değerlendirildi. Parti yetkilileri yayınladıkları resmi bir bildiride, Rusya devleti ve halkını uyararak Amerikan'ın bölgedeki savaş gücünün giderek artmasının, durdurulması gerektiği çağrısında bulundular (3). Açıklamanın, Rusya'nın resmi yetkilileri tarafında Rusya Komünist Partisi yetkililerine yaptırıldığı düşünülmektedir.

Görünen Obama'nın dış politikadan sorumlu çalışan takımı Tahran'a daha fazla baskı uygulayarak 5+1'in önerdiği koşulları kabullendirmek için, BM Güvenlik Konseyi toplantısı öncesi İran'a karşı yeni yaptırımların uygulanması amacı doğrultusunda yeni bir BM kararı çıkarma çabasındadırlar. Bu durum Obama'nın İran'a karşı uyguladığı havuç-değnek politikasında bir U dönüşü yaptığı ve bölgenin yeni bir tehlikeli döneme sürüklenebileceği anlamında yorumlanabilir.

_______________________________

[*] 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Ortadoğu Araştırmaları Bölümü İran Uzmanı.

_______________________________

[1]http://strategicreview.blogspot.com/2010/02/blog-post_3945.html
[2] http://iraneconomist.com/daily-news/day-news/21743--------4--.html
[3] http://www.peiknet.com/1388/02bahman/13/page/34H.K.Rusieh.htm