Türk dış politikası açısından son derece önemli ve güncelliğini koruyan Musul sorunu, bu çalışmada ilk kez yayınlanan arşiv belgeleriyle (T.C. Başbakanlık ve İngiliz arşivi) ele alınmaktadır. Mevcut araştırmalar genellikle 1926 ve öncesiyle sınırlı kalırken; bu kitap 1926–1955 dönemi Musul sorununu çok yönlü ve kapsamlı bir şekilde değerlendirmektedir.

Bu kitabı temelde iki bölümde ifade etmek mümkün. Birincisi, Türkiye'nin 1926–1955 dönemi Musul petrolleri üzerindeki hakları ve bu hakların uygulanmasında yaşanan sorunlar, ikincisi Musul meselesi ve petropolitiği çerçevesinde şekillenen Türk dış politikası…

Dr. Nevin Yazıcı, belgelere dayanarak Türkiye'nin 25 yıl boyunca Irak petrollerinden alması gereken %10 petrol hissesinin tarihsel sürecini ve bu süreci belirleyen ikili anlaşmaları, siyasi, ekonomik ve kültürel dinamikler çerçevesinde ele alıyor. Konunun en dikkat çeken kısmı Irak'ın, Türkiye'ye ödemesi gereken petrol gelirlerini 5 yıl erken kesmesi ve 5 yıllık petrol gelirinin o zamanın parasıyla 9 milyon Sterlin olması.

Petrol, 21. yüzyılda da en önemli enerji kaynağı olmayı sürdürüyor. Petro-politik hedefle hâlihazırda dünya devletlerinin iç ve dış politikalarında öncelikli konumunu kaybetmezken; sınırlı dünya rezervlerinin büyük bölümünü barındıran Ortadoğu; Irak, Musul daha uzun yıllar petrolün bu yüksek "ateş"ine maruz kalacak görünüyor.

Türkiye-Irak sınırı, büyük güçlerinin isteklerine uygun olarak; uluslararası hukuk göz ardı edilerek ve yerel toprak örgütlenmeleri dikkate alınmadan çizilmiştir. Bu durum da taraflar arasında etnik, dini, ekonomik ve stratejik nedenlerle birtakım sorunların yaşanmasına ve sınırda istikrarın sağlanamamasına neden olmuş ve bölge dışı güçlerin müdahalesine de zemin hazırlamıştır.

Kitap, Musul sorununu, Kürt meselesi, Hıristiyan Unsurlar, Nasturiler, Hatay sorunu başlıkları altında Türkiye-Irak ilişkileri çerçevesinde değerlendirmekte ve aynı zamanda Irak-Türkiye sınır çatışmalarına tarihi bir perspektif kazandırmaktadır.

Genç Türkiye Cumhuriyeti'nin dış politikalarına yön veren Musul petro-politiğini inceleyen bu çalışma, hâlihazırdaki bölge eksenli gelişmeleri yorumlamada önemli bir tarihsel perspektif sunmaktadır.

Ancak başka ve önemli bir gerçeğin de altını çizmekte yarar var. Uzun yıllar Osmanlı Devletinin bir parçası olan Musul Vilayeti'nin 6 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlaşması'yla Irak'a bırakılması, Türkiye için bir enerji siyasetinin çok ötesindedir: O günün Cumhuriyet Gazetesi'nin manşetinde yer alan şu sözler manidardır:
"Musul, kaybettiğimiz bir vatan parçası değil; belki kurtaramadığımız bir vatan parçasıdır!"

Dün, bugün, yarın her zaman gündemi meşgul ede(n)cek Musul konusunda aydınlatıcı, öğretici ve belgelere dayanan bu kitabı yarın bölgede söz sahibi olmak isteyenler mutlaka okumalı.

* Dr. Nevin Yazıcı, Petrol Çerçevesinde Musul Sorunu 1926–1955,İstanbul: Ötüken Yayınları, 2010

Başkent Üniversitesi Atatürk İlkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Görevlisi **Yrd. Doç. Dr. Meşküre Yılmaz, Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi