Türkiye’de ancak son zamanlarda yavaş yavaş öğrenilmeye başlanılan Afrika ve Afrikalı devletlerin sorunları ile Türkiye’nin Kürt meselesinin benzeştirilmesi, doktora tezimi yazarken karşıma Zanzibar kökenli bir Tanzanyalı öğrencim tarafından çıkarıldığında çok ilgimi çekmişti. Bu bağlamda öncelikle Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti’nin genel sorunlarına daha sonra da Türkiye’nin Kürt meselesi ile benzeştirilen noktalarına değineceğim yazımda, neticede bu benzeştirilmenin ne kadar yanlış olduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti, kendi ülke resmi sitelerinde de yer aldığı üzere 1964 yılında iki ayrı tarihe ve kültüre sahip devletin (Tanganyika ve Zanzibar) tek bir devlet olarak birleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Tanganyika, çoğunluğu Hristiyan ve tarihsel olarak İngilizler’in etkisinde kalmış, kültürel olarak da Zanzibar’dan farklı bir yapı arz etmektedir. Zanzibar ise, Birleşik Cumhuriyet olduğunda aynı zamanda özerkliğe de sahip olmuş, 1600’lerden itibaren Arap yarımadasına da coğrafi yakınlığı nedeniyle nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan 3 ada (Zanzibar, Pemba ve Unguja) dan oluşmaktadır.
Tarihsel olarak sultanlık şeklinde yönetilen (Umman Sultanlığı’na bağlı olarak) ve Tanganyika’dan tamamen farklı bir yapı gösteren Zanzibar’ın yerel Müslüman halkı, kendilerine karşı ayrımcılık yapıldığını ileri sürmektedirler. Bu görüşlere göre, Zanzibar’da son dönemde çıkarılan doğalgaz ve öncesinde çıkarılmaya başlanılan petrol gelirleri Tanganyika ve Zanzibar arasında eşit dağılırken, Tanganyika’nın yeraltı ve yerüstü kaynak ve gelir dağılımları Tanganyika’da kalmakta, Zanzibar’a bu dağılımdan bir pay verilmemektedir. Ayrımcılık yapıldığına dair diğer bir görüş de Zanzibar’dan ülkenin cumhurbaşkanının seçilemediği yönündedir. Yasalar çerçevesinde başbakan ve başbakan yardımcılığı gibi görevleri ifa edebilen Zanzibarlılar, Birleşik Cumhuriyetin cumhurbaşkanı olamamaktadırlar.
Zanzibarlı öğrencimin bana yöneltmiş olduğu soru da bununla ilgiliydi. Türkiye’deki Kürtler’e de böyle bir ayrımcılığın yapılıp yapılmadığını öğrenmek isteyen Khamis, bazı öğrencilerin kendisine Türkiye’deki Kürtler’in Tanzanya’daki Zanzibarlılar’a benzediğini söylediğini ifade etti. Bunun doğru olmadığını, öyle ki gelir paylaşımında Tanzanya’nın aksine Türkiye’de Doğu illerine karşı pozitif ayrımcılık yapılarak daha fazlasının aktarıldığını, aynı zamanda da Türkiye’de birçok milletvekili, başbakan ve cumhurbaşkanının Kürt olduğunu ve olabileceğini ifade ettim.
Tarihsel olarak ise zaten yüzyıllardır beraber yaşadığımız ve aynı kültürü paylaştığımız Kürt, Zaza, Gürcü, Laz, Yörük vs. toplumlarının gerek Selçuklu ve Osmanlı gerekse de Türkiye sınırları içerisinde beraber yaşadığını ve tüm çabalara rağmen asla bölünmememiz gerektiğini kendisine ifade ettim.
Neticede, tarihsel ve kültürel olarak iki ayrı devletin suni olarak birleştirilmesiyle, Türkiye topraklarında uzun yıllardır yaşayan halkların beraberlikleri bir tutulamaz niteliktedir. Diğer yandan Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti’nde yaşanılan siyasi, sosyal ve ekonomik olarak yapılan negatif ayrımcılık da Türkiye’de asla var olmamıştır ve var olmayacaktır. Tanzanya ve Türkiye’nin benzeştiği tek nokta, bölgelerinde barış yanlısı adımlar atan etkin bölgesel aktör olabilmeleridir. Tanzanya nasıl Ruanda Soykırımı’nın sona erdirilmesi için 1993 yılından itibaren Arusha kentinde bir anlaşma sağlanması yönünde adımlar attıysa Türkiye’de tarihsel süreç içerisinde bölgesel barışın sağlanabilmesi için çeşitli adımlar atmaktadır.
Kaynaklar:
STETTENHEIM J. (2000) “The Arusha accords and the failure of international intervention in Rwanda”, M. Greenberg, J.H. Barton ve M.E. McGuiness (edts.), Words over War: Mediation and Arbitration
SAİD, Salim (2010), “Khatib ataka mrithi wa JK atoke Z'bar”, Mwananchi, 26 April.
REPORT OF THE HIGH LEVEL COMMITTEE ON THE INDIAN DIASPORA (2000), Part II, Country Profiles, Chapter 8, Other Countries of Africa, article 8. 6, 2000.
SHAMTE, Hawra (2006), “Tumrejeshee Nyerere Muungano wake?, Nigashe, Mwananchi, Jumatano moi 3.
BOZTAŞ, Asena (2010), “Tanzanya: Sömürge Geçmişinden Ekonomik Eşitsizliklere”, (edt.) Kemal İnat, Burhanettin Duran ve Muhittin Ataman, Dünya Çatışma Bölgeleri, Cilt II, Nobel Yayınları, s. 343-358.
