Ukrayna-Rusya İşbirliğinde Somut Açılımlar

Ukrayna'nın Harkiv şehrinde 21 Nisan 2010'da gerçekleşmiş Medvedev-Yanukoviç görüşmesinde iki çok önemli belgeye imza atıldı. Bu belgelerden birisi Sevastapol'da bulunan Rus filosunun Ukrayna'daki kalış süresinin 2042 yılına dek uzatılmasını öngören anlaşmadır. İkinci önemli belge ise Rusya'nın Ukrayna'ya yüzde 30 indirimli fiyattan doğalgaz satacağına ilişkin anlaşmadır[1]. İki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesi hükümetler düzeyindeki temaslarla devam ettirilmektedir.

30 Nisan 2010'da Rusya'nın Soçi şehrinde Ukrayna-Rusya Hükümetlerarası Ekonomik Komisyonunun toplantısı yapıldı. Komisyonda Ukrayna ve Rusya arasında ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi için bazı önemli kararlar alındı. Ukrayna Başbakanı Azarov'un gündeme getirdiği öneriler hükümetler arası komisyon düzeyinde müzakere edildi. Ukrayna, Rusya ile ticaret hacminin en azından kriz öncesi dönem rakamlarına (39-40 milyar dolar) ulaşılmasını istemektedir. Görüşmelerin önemli ayağını Ukrayna ile Rusya arasındaki enerji sorunlarının çözümüydü. Ukrayna bu yılın Ekim ayının 1'ine dek doğalgaz alanında işbirliğine, petrol tedariki ve transitine ilişkin yeni hükümetlerarası bir anlaşmanın imzalanmasını önermiştir. Ayrıca doğalgaz ulaştırma konsorsiyumunun oluşturulması istenmektedir. Nükleer enerjisi alanında 1 Hazirana dek nükleer yakıt tedariki, Ukrayna'da nükleer yakıt üretim fabrikasının inşa edilmesi, Hmelnitski nükleer santralinin iki blokunun inşasının tamamlanması için Rusya'dan kredi alınması gibi konular Ukrayna hükümetinin müzakere ajandasında yer alan önemli maddelerdir. Ukrayna'nın nükleer santrallerinin kullanımı için yakıt tedariki anlaşması imzalanırsa, 25 yıllık anlaşma süresinde Ukrayna'nın yapılan toplam indirim miktarı 1 milyar doların üzerinde olacaktır.[2] Ukrayna tarafı ayrıca An-124 uçaklarının seri üretimi, An-70 uçaklarının seri üretimiyle ilgili çalışmaların hızlandırılmasını istemektedir. Ukrayna-Rusya arasında demiryolu, karayolu ve deniz yolu hatlarının geliştirilmesine ilişkin değişik projelerin gerçekleştirilmesi söz konusudur.[3]

Putin'in Şakası (?): "Naftogaz" Gazprom'la Birleşsin!

Soçi görüşmelerinin ardından düzenlenen ortak basın toplantısında V.Putin ilginç bir öneride bulunmuştur: "Naftogaz'la (Ukrayna) Gazprom'un birleşsin." Putin'in önerisi Ukraynalı heyet dahil herkesin şok yaşamasına neden olmuştur. Azarov, bu önerinin kendisi için sürpriz olduğunu söyleyerek konuyu değerlendireceklerini ifade etmiştir. İnterfaks-Ukrayna Ajansına göre Ukrayna delegasyonu bunu bir şaka olarak algılamıştır. Ayrıca Azarov'un basın sözcüsü de komisyon oturumlarında bu konunun gündeme gelmediğini savunmuştur.[4] Gazprom CEO'su Aleksey Miller'in yaptığı açıklama ise Putin'in bu önerisini doğrular niteliktedir. Ukrayna'nın Rusya'nın doğalgazına ve enerji kaynaklarına ihtiyacı olduğu gibi, kendilerinin de Ukrayna'nın ulaşım yollarına ihtiyaçları olduğunu söylemiştir. Putin'in basın danışmanı Dmitri Peskov, Kiev'den acil bir cevap beklemediklerini, çalışmaların yapılmasının ardından konunun ele alınabileceğini belirtmiştir.[5] Gazporm Rusya'nın en büyük şirketi ve dünyanın en büyük doğalgaz üreticilerindendir. Bu şirket Avrupa'ya yaptığı ihracatının yüzde 80'ni Ukrayna'dan geçmektedir. Ukrayna'nın doğalgaz transit sistemi Naftogaz'ın tekelindedir. Fakat Gazprom sadece doğalgaz transit hatları konusunda değil, aynı zamanda jeolojik arama işlemlerinden başlayarak doğalgazın satışına dek uzayan bir ortaklık istemektedir. A. Miller bunu "iki şirketin fiilen birleşmesi" olarak değerlendirmektedir. O Mayıs bayramları (1 Mayıs İşçi Bayramı ve 9 Mayıs Zafer Bayramı) sonrası bu konuyu değerlendirmek için Moskova'da görüşmelerin başlatılacağını söylemiştir.[6] Eğer bu birleşme gerçekleştirilirse Gazprom'un Ukryana'nın doğalgaz ulaşım hatlarında tam bir kontrol elde edeceği kaçınılmazdır. Nitekim ortaklık durumunda 10 milyar dolar değer biçilen Naftogaz, yüzde 7'lik bir paya sahip olabilecektir. [7] "Homos" Enerji Programları Merkezi Başkanı Mihail Gonçar'a göre Ukrayna Doğalgaz Ulaşım Sisteminin denetimi her zaman Gazprom'un ilgisini çekmiştir. Bu tutum bugün de değişmemiştir. Zira Gazprom bu alanda belli bir konsepte sahiptir. Gazprom'un amacı Sovyetler Birliğinin Doğalgaz Ulaşım Sistemine yeniden canlılık kazandırmaktır. Bunun için Rusya Belarus ve Moldova'ya yönelik somut adımlar atmıştır. Sıradaki ülke ise Ukrayna'dır.[8] Rusya'nın enerji politikasında Ukrayna dahil eski Sovyet coğrafyasını kullanmak için ciddi projelere sahip olduğunu söylemek gerekmektedir.

Tansiyon Yükseliyor

Ukrayna muhalefeti Yanukoviç iktidarının Rusya'ya yakınlaşmak yolunda peş peşe attığı adımlarda ciddi endişe duyduğunu dile getirmektedir. Y.Timoşenko Rusya'nın egemenliklerini ele geçirmeyi planladığını, sadece ulusal bir direnişgösterilmesi durumunda bunun önüne geçilebileceğini söyledi. Timoşenko, "Ukrayna'nın korunmasınısağlayacak bir komite kurulması, parlamentonun önünde geniş katılımlı bir gösteri düzenlenmesi gerektiğini söylemiştir. Mayıs bayramları sonrası, 11 Mayısta ülke çapında büyük gösterilerin düzenlenmesi bekleniyor.[9] Hükümet ise muhalefetin tepkilerini yatıştırmak için karşıt önlemler almağı tercih etmektedir. Bundan bir süre önce Rus Filosunun Karadeniz'de kalış süresinin uzatılmasına dair anlaşmanın mecliste müzakeresi sırasında Timoşenko grubu meclis başkanını yumurta yağmuruna tutmuş, parlamentoya sis bombası atmıştır. Kiev savcılığı, meclis yetkililerine yumurta fırlatan ve sis bombası atan milletvekilleri hakkında soruşturma başlatıldığını belirterek, düzenin bozulmasına neden olanlara karşı dava açılabileceğini söylemiştir. Bu kişilerin 4 yıla kadar hapis cezası gerektiren holganizm suçlamasıyla karşı karşıya oldukları açıklanmıştır.[10] Başbakan Azarov 28 Nisanda yaptığı bir açıklamada Timoşenko'nun bütçe kaynaklarını kötüye kullandığı ve yolsuzluk yaptığını idda etmiştir. Timoşenko Nisan ayının 23'de yabancı diplomatlarla yaptığı görüşmesinde, ülke çapında muhaliflere baskı yapıldığını, çok sayıda parti mensubuna karşı ceza davaları açıldığını ifade etmiştir. O bu davaların gerçek nedeninin siyasi nedenler olduğunu vurgulamıştır. Yanukoviç de Timoşenko hükümeti döneminde bütçe kaynaklarıyla ilgili yapılan yolsuzluklardan dolayı 30'dan fazla ceza davasının açıldığını ifade etmiştir.[11]

Yuşenko'nun cumhurbaşkanlığı dönemi danışmanlarından B.Nemtsov'a göre Timoşenko'ya karşı açılacak davalar sadece onun reytinginin yükselmesine neden olacaktır. Nemtsov Timoşenko'ya yönelik suçlamaların doğru olup olmadığı konusunda bir şey diyemeyeceğini, suçlamalar doğru olsa bile, b unların her kes tarafından siyasi nedenlerle ileri sürüldüğü zannedilecek ve sonuç olarak Timoşenko'yu bir "kahramana" dönüştüreceğini söylemiştir.[12]

Ukrayna'nın AB ile ilişkilerinde ise bir bekleyiş hüküm sürmektedir. Polonya başta olmakla birçok Avrupa medyası Ukrayna'nın Rusya yanlısı politikasını ciddi bir biçimde eleştirmektedir. Kiev hükümeti ise ilişkilerin ilerlememesinde AB'yi suçlamaktadır. AB ile İlişkilerden Sorumlu Bakan Konstantin Yeliseyev Avrupa Birliğinin Ukrayna politikasını eleştirmiştir. O demokratik seçimlere karşılık AB'nin Ukrayna'ya vize verilmesi konusunda yapılacak iyileştirmeler yapacağına dair verdiği sözü tutmadığı için eleştirmiştir. Bunun yanı sıra AB ile işbirliğinden farklı olarak Rusya ile işbirliğinden somut sonuçlar alındığına dikkati çekmiştir:"Bizim yöneticiler yeteri kadar pragmatiktirler. Eğer biz AB'den reel kazanımlar edinmezken AB de önümüze yeni şartlar getirmektedir. Bu durumda biz Rusya, Ukrayna ve Belarus gibi ülkelerle daha sık ilişkiler içine girmeğe çalışacağız. Pratik anlamda piyasalarımız Rusya pazarına yaklaşmağa başlayacaktır."[13]

"Global Post"'un yaptığı yoruma göre Yanukoviç mart ayında Kiev'de ziyarette bulunmuş AB Komiseri Stefan Fuele ile görüştüğünde Avrupa'yla bütünleşme politikası izleyeceğini söylemiştir. Yanukoviç'in taktiği Lukaşenko'nun taktiğine benziyor:"her iki çepheye oynayarak kendi kıymetini artırmak." Nitekim Belarus lider son zamanlar AB ile yakınlaşacağı tehdidinde bulunarak Kremlin'den bazı tavizler koparabilmiştir.[14] Fakat son zamanlar Rusya ile ilişkilerindeki hızlı gelişmeler Yanukoviç'in en azından şimdilik, taktikten ziyade salt Rus yanlısı politika izlediğini ortaya koymaktadır. 5 Martta Brüksel'e yaptığı ziyaret sonrası cumhurbaşkanı ve başbakanlar düzeyinde Ukrayna ve Rusya arasında en az yedi görüş gerçekleştirilmiştir. 17 Mayısta yine 4 görüş yapılması planlanmıştır. İlerideki kısa süre içinde Ukrayna'nın rotasının bir az da olsun AB'ye doğru döndürmesi beklenilebilir. Yanukoviç'in zaten az oy farkıyla kazandığı bir Ukrayna'da salt Rus yanlısı bir politika toplumsal dengeleri yerinden oynatabilir. Bu politika, Ukrayna ulusu açısından birçok olumsuz sonuçlar doğurabilir. Ayrıca Polonya'nın Ukrayna konusundaki hassasiyetini yakından etkilenmesi, Rusya Polonya ilişkilerinde de ortaya bir gerginlik çıkarabilir.

[1] Ali Asker, Rusya-Ukrayna İlişkilerinde İki Ana Madde: Enerji Ve Rus Filosu, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=4220&kat1=1

[2] Украина и Россия открыли новую страницу экономических отношений, http://www1.voanews.com/russian/news/Analysis-and-perspectives/Russia-Ukraine-Gas-Deal-2010-04-30-92524839.html

[3] Азаров встретился с Путиным в Сочи, http://korrespondent.net/ukraine/politics/1072502

[4] СМИ: Украинская делегация восприняла слова Путина как шутку, http://korrespondent.net/business/1072622

[5] Faruk Akkan, Putin Kiev'e enerji ortaklığı teklif etti, Ukrayna muhalefeti ayağa kalktı, Haberrus, 01.05.2010.

[6]"Газпром" решил объединиться с "Нафтогазом", http://lenta.ru/news/2010/04/30/joint/

[7] Faruk Akkan, Putin Kiev'e enerji ortaklığı teklif etti, Ukrayna muhalefeti ayağa kalktı, Haberrus, 01.05.2010.

[8] Украина и Россия открыли новую страницу экономических отношени, http://www1.voanews.com/russian/news/Analysis-and-perspectives/Russia-Ukraine-Gas-Deal-2010-04-30-92524839.html

[9] Faruk Akkan, Putin Kiev'e enerji ortaklığı teklif etti, Ukrayna muhalefeti ayağa kalktı, Haberrus, 01.05.2010.

[10] Yumurtalı ve sis bombalı saldırıya soruşturma

15:00 | 29 Nisan 2010, http://www.milliyet.com.tr/yumurtali-ve-sis-bombali-saldiriya-sorusturma/dunya/sondakika/29.04.2010/1231517/default.htm?ref=haberici

[11] Тимошенко заявила о преследовании оппозиционеров, http://korrespondent.net/ukraine/politics/1069997. 23.04.2010.

[12] Немцов видит, как Янукович роет себе яму, http://www.unian.net/rus/news/news-375151.html

[13] Эндрю Реттман (Andrew Rettman), Украинский министр предупреждает: ЕС рискует потерять Украину, "EUobserver.com", http://www.inosmi.ru/ukraine/20100429/159641955.html

[14] Эндрю Реттман (ANDREW RETTMAN), Украинский министр предупреждает: ЕС рискует потерять Украину, "EUobserver.com", http://www.inosmi.ru/ukraine/20100429/159641955.html