Belarus’ta 11 Şubat 2015’te bir araya gelen Rusya, Almanya, Fransa ve Ukrayna liderleri 15 Şubat’tan itibaren Ukrayna’da ateşkesin sağlanacağı konusunda tarafların uzlaştıklarını ve Ukrayna krizinin çözümüne yönelik Minsk-2 olarak adlandırılan yol haritasını belirlediklerini açıklamıştı. Minsk-2 Mutabakatı’na göre ateşkesin sağlanmasından sonra 19 Şubat’tan itibaren taraflarca ağır silahların geri çekilmesi öngörülmekteydi. Ağır silahların çekilmesinin 14 gün içerisinde tamamlanmasından sonraki aşama Donetsk ve Lugansk vilayetlerine özel statü yetkisi verilmesiydi. Buna ilişkin yasanın 15 Mart’ta Ukrayna parlamentosunda kabul edilmesi gerekmekteydi. Ukrayna’da barışın sağlanıp sağlanamayacağını belirleyen Minsk mutabakatının en tartışmalı maddesi Ukrayna Devlet Başkanı Pyort Poroşenko tarafından parlamentoya sunuldu.  Ancak, 17 Mart 2015’te Donbass bölgesinin Lugansk ve Donetsk vilayetlerinin bazı bölgelerine ilişkin kabul edilen yasa, Minsk Mutabakatı’nı baltalamakla kalmamış, Ukrayna’nın doğusunda çatışmaların tekrar başlaması riskini beraberinde getirmiştir. Kiev’in Donbass bölgesine yönelik tek taraflı politikası ülkede çatışmaların tekrar başlamasına neden olacaktır.

Minsk Mutabakatını Bitiren Yasa

17 Mart’taUkrayna parlamentosu tarafından kabul edilen yasa, “Kiev yönetiminin kontrolünde olmayan bölgelerin özel statüyle yetkilendirilmesi için bölgede Ukrayna Anayasası’na uygun ve uluslararası gözlemcilerin kontrolünde seçimlerin yapılması” şartını getirmektedir. Ancak Minsk Mutabakatı’nda ilk başta Donbass vilayetlerine özel statü verilmesi ve idari yetkiler çerçevesinde hazırlanacak yeni Ukrayna Anayasası’na dayanarak Lugansk ve Donetsk vilayetlerinde seçimlerin yapılması öngörülmekteydi. Yasa bir de “seçimlerin yapılabilmesi için yasadışı silahlı birliklerin ve askeri araçların ülkeden çıkartılması” koşulunu getirmektedir. Ancak Minsk Mutabakatı’nda sadece “silahlı örgüt” olarak belirtilen ve ileriki aşamalarda bu “silahlı örgütlerin” “halk polisine” dönüştürülmesi öngörülürken, alınan kararda “yasadışı silahlı gruplar” tabiri Donetsk ve Lugansk tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Yasa, seçimlerin nerelerde gerçekleşeceğini ve Lugansk ve Donetsk vilayetlerinin hangi bölgelerini özel statüyle yetkilendirileceğini de belirlemektedir.“Güneyde Azak Denizi’nden başlayarak Ukrayna ile Rusya devlet sınırları arasında kuzeye doğru uzanan 19 Eylül 2014’te Minsk Mutabakatı’nda belirtilen bölge ve idari birimlerin özel statüyle yetkilendirilmesi üç yıl süre için geçerli olacaktır”.[1]

Özel statüyle yetkilendirilecek Donbass’ın bazı bölgelerini “işgal altındaki bölgeler” olarak belirten yasa, aynı zamanda “Ukrayna’nın doğu bölgelerinde uluslararası barış güçlerinin operasyon yapması için BM Güvenlik Konseyi ve AB Konseyi’nden destek talebinde bulunmaktadır”.[2] Yani, Minsk Mutabakatı’nda öngörülen ve  “özerk statüyle” Ukrayna’ya dâhil edilmesi planlanan Lugansk ve Donetsk’in yasada “işgal altındaki bölgeler” olarak belirtilmesi ve “barışı sağlama amaçlı Ukrayna’nın doğu bölgelerine yabancı güçlerin yerleştirilmesine izin verilmesi” Minsk Mutabakatı’nı işlevsiz kılmıştır.

Donbass temsilcileri ise, alınan kararı tepkiyle karşılamıştır. Ayrılıkçı Donetsk “Halk Cumhuriyeti” özel temsilcisi Deniz Puşilin, Kiev’i bu kararla uzlaşmanın en temel maddesini ihlal ederek Mink sürecini baltalamakla suçladı. Ayrılıkçı Donetsk lideri Aleksandr Zaharçenko, yasa tasarısının Donetsk ve Lugansk vilayetlerinin katılımı ve onayıyla şekillendirilmesi gerektiğini, aksi takdirde yasanın kabulünün Minsk Mutabakatı’nın ihlali anlamına geleceği ve sonuçların geçersiz olacağını söyledi.[3] Kiev Parlamentosu aldığı kararda, ayrılıkçıların kontrolündeki bölgenin tamamına değil, Kiev'in belirlemiş olduğu "temas hattı" olarak belirtilen bölge üzerindeki idari birimlere özel statü hakkını tanımaktadır. Kiev’in belirlediği alan 2014'te  referandumun gerçekleştiği ve ayrılıkçıların kontrolünde bulunan bölgeden daha dar bir alanı kapsamaktadır.Donetsk lideri Aleksandr Zaharçenko ve Lugansk lideri İgor Plotnitski, kararın geri alınmaması durumunda Kiev ile herhangi bir uzlaşı sağlanamayacağını belirtmektedir.[4]

Lugansk ve Donetsk vilayetleri için asıl amaç (Rusya için de geçerli) Minsk Mutabakatı çerçevesinde Donbass’ta barışın sağlanması ve bu iki vilayete Ukrayna içinde geniş özerkliğin tanınmasıdır. Kiev için ise Ukrayna’nın üniter yapısını değiştirmeden bu bölgelerde mutlak kontrolü sağlamaktır. Bunu yapamazsa tekrar çatışmaları başlatmak zorunda kalacaktır. “Blok Poroşenko” partisi Başkanı Yuriy Lyutsenko, Ukrayna Parlamentosu’nun bu yasayla sadece seçimlerin yapılacağı alanların belirlenmesini ve ayrılıkçıların kontrolündeki sınır çizgisine savaş tahkimatlarının inşa edilmesini amaçladığını belirtti. Lyutsenko’ya göre, bölgede seçimlerin yapılabilmesi ve tüm ayrılıkçı güçlerin ülkeyi terk etmesi için öncelikli olarak bölgede Ukrayna bayrağının dalgalanmasının sağlanması, polis gücünün bulunması ve Ukrayna kanunlarının işlemesi gerekir.[5]

Aynı zamanda Ukrayna Milletvekili Anna Gopko ise “Donbass bölgesinin özel statüsüne ilişkin alınan kararla, bölgede bulunan ayrılıkçıların yerine getiremeyeceği şartlar yarattık. Şimdi biz Ukrayna’nın diplomatik sesini güçlendirmek için ortam yarattık… Şimdi biz Rusya’ya karşı yaptırımların artırılmasını talep edeceğiz. Bugünkü meclis Ukrayna’nın çıkarlarına yönelik çalışma yaptı” açıklamasında bulundu.[6]  Hemen ardından Avrupa Birliği, Minsk Mutabakatı’nın yerine getirilmemesi durumunda Rusya’ya karşı yeni yaptırım kararı önümüzdeki aylarda alınacağını belirtti.[7]

Sonuç

Hem Almanya ve Fransa hem de Moskova ve Donbass vilayetlerinin üzerinde durdukları ve Ukrayna’nın doğusunda barışın sağlanması için bir fırsat olarak gördükleri Minsk-2 Süreci Kiev tarafından sekteye uğratılmıştır. Donbass vilayetlerine geniş özerkliğin verilmesinin Kiev’deki iktidarın sonunu getireceğini düşünen Poroşenko, doğu vilayetleriyle silahlı mücadeleye götüren yolu seçmiştir. Minsk formatının Kiev tarafından sekteye uğratılmasının Avrupa’yı da olumsuz etkileyeceğini düşünen Rusya, Almanya’nın Kiev üzerinde baskı yapmasını ummaktadır. AB’nin Ukrayna’ya yaptığı ekonomik yardımlar ve Rusya’dan alınacak doğalgaz parasının Avrupa tarafından ödenecek olması, Ukrayna’ya barışa uyma konusunda baskı yapabilme fırsatı vermektedir. Diğer taraftan ise ABD Almanya’ya tarafların yeni bir Minsk Mutabakatı’nın (Minsk-3) gerçekleştirmesi için ve Kiev’in (ekonomik, diplomatik olarak ) yanında olması için baskı yapmakta ancak Poroşenko ise bir kez daha Donetsk ve Lugansk’ı kendi kurallarına uymalya zorlamak istemektedir. Almanya, elinde bulundurduğu ekonomik araçlar sayesinde Kiev üzerinde baskı yapma iradesini gösteremezse ABD’nin Poroşenko’ya baskı yapmasını isteyebilir. Eğer ABD için önemli olan Rusya’nın ve Putin’in 1945 Zafer Bayramı’nın 70. yılı kutlamalarını (2014 Soçi Kış Olimpiyatları’nda olduğu gibi) bozmak ise, bu durumda Donbass bölgesinde çatışmalar tekrar başlayabilir.