Amerikalı dış politika uzmanlarının son dönemde yazdıkları "Türkiye'nin gücü ve kapasitesi" konulu çalışmalar dikkati çekmektedir.[1] Bu tip yazılardan sonuncusu 9 Nisan 2012 tarihinde, The American Interest (Amerikan Çıkarı) isimli derginin editörü Walter Russell Mead tarafından kaleme alınmıştır.[2] Mead'in "Amerika'nın Zayıfladığı Hurafesi" başlıklı makalesinde, Amerika Birleşik Devletleri'nin çıkarlarının ve liberal sisteminin artık sadece ikili üçlü işbirliği hatta büyük birlikteliklerle bile yürütülemeyeceği görüşü hâkimdir. Mead'e göre Türkiye, Avrupa'dan yüzünü Orta Doğu'ya çevirdikçe, Avrupa Birliği'ne oranla Amerikan çıkarlarını bu bölgelerde korumakta daha etkin olmaktadır. Makalenin devamında ise dünya sisteminin ABD, Rusya ve Çin tarafından paylaşılan üçlü bir sistem değil, Japonya, Hindistan, Brezilya, Türkiye ve Avrupa Birliğinin Çin ve ABD'ye katılmasıyla idare ettirilen bir yedigen sistem olduğundan bahsedilmektedir. Mead, Rusya'nın ise bu "sisteme" henüz katılmadığını söylemektedir.[3]

Başbakan Erdoğan 8 ve 9 Nisan tarihlerinde Türkiye-Suriye sınırında yaşanan gelişmelerin ardından yoğun olan dış politika turlarını daha da yoğunlaştırmıştır. Başbakan'ın ve Dışişleri Bakanı'nın 300 iş adamı ile birlikte Çin'e gerçekleştirdiği ziyaret 9 Nisan günü yaşanan Suriye güvenlik güçleri olduğu iddia edilen bir grubun 100 kadar Suriyeli muhalifin üzerine ateş açması ile birlikte son bulmuştur. Dışişleri Bakanı Davutoğlu yaşanan gelişmeler üzerine Türkiye'ye geri dönmüştür. 21 kişinin yaralanması ile sonuçlanan hadisesi sırasında, sınırın Kilis tarafındaki konteyner kentte çalışan 2 Türk ve 4 Suriyelinin seken kurşunlardan yaralandığı iddia edilmiştir.[4]

Türkiye'nin Suriye'ye savaş açma inisiyatifi kendi elinde değildir. Türkiye'nin böyle bir karar alabilmesi için birkaç etmen bir araya gelmesi gerekmektedir. Bunlar Türkiye'ye verilecek ekonomik destekler, lojistik ve askeri destekler ve Türkiye'nin önünde durmamayı seçecek güçler olarak üçe ayrılabilir. Öncelikle, ABD ve Avrupa Birliği'nin Türkiye'nin savaş başlatmasına tam anlamıyla izin vermesi gerekir. Sonra, Türkiye'nin savaştaki kayıplarını karşılayacak bir ekonomik desteğin Katar ve Suudi Arabistan tarafından Türkiye'ye verilmesi gerekir. Son önemli etmen Rusya ve İran'ın Esad yönetimini korumaktan vaz geçmesi ve Esad'ı kurtarmak için savaşmayacaklarını kesin olarak ilan etmeleridir.

BM ve Arap Birliği Ortak Temsilcisi Kofi Annan'ın ve Savaş Lobileriyle içli dışlı iki Amerikalı senatör, eski Başkan adayı John McCain ve Ermeni tezlerinin ön saf savunucularından Joe Lieberman'ın Türkiye ziyaretleri sırasında bu kadar ciddi bir olayın yaşanması ABD'nin Türkiye'yi Suriye ile savaşa sokmak istemesi olarak yorumlanabilir.[5] Zaten McCain ve Lieberman Hatay'a yaptıkları ziyarette Amerikan Hükumeti'ni bir kez daha Suriyeli muhalifleri silahlandırmaya çağırmıştır.[6]

Başbakan Erdoğan Çin'de yaptığı açıklamada, Suriye'nin Annan planını yerine getirmediğini ve getirmeyeceğini ifade etmiştir.[7] Aynı gün İngiliz basınında çıkan haberlerde, Suriye'nin Annan planını askeri girişimlerini hızlandırmak için kullandığı yazılmıştır.[8] Gelişmeler üzerine Başbakan Erdoğan, Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Hu Jintao ile Suriye konusunu da konuşmuş fakat görüşmenin detayları basına açıklanmamıştır.[9]

Her ne kadar Başbakan Erdoğan Suriye'nin Annan planına uymayacağına inanmaktaysa da, Kofi Annan Suriye'nin planı uygulayacağına dair güvenceler aldığını açıklamıştır.[10] Annan Planı'na göre Suriye'nin ağır silahlarını ve ordusunu şehirlerden çekme süresi 11 Mart 2012 tarihi itibariyle dolmaktadır. Suriye bu tarihte ordusunu çekeceğini açıklamıştır. 12 Mart tarihinde ise Ordu ile muhalifler arasında bir ateşkes yapılması öngörülmektedir. Suriye aynı zamanda Türkiye'yi muhalifleri silahlandırmakla suçlamıştır.[11] Suriye'nin bu suçlaması Türkiye'de yapılan "Suriye'nin Dostları" toplantısından çıkan karar uyarınca Türkiye'nin isyancıları silahlandırdığı kanısını artırmaktadır. Bu suçlama ile Suriye, Türkiye'nin Suriye'nin iç işlerine karışmaması gerektiği yönündeki açıklamasının da Türkiye tarafından dikkate alınmadığını göstermektedir.

Suriye sorununun kesinlikle diyalog yoluyla çözülmesi gerektiğine inanan ve gerek insani müdahale gerek koruma hakkı bahaneleri ile Batılı güçlerin Suriye'ye saldırmasının önünde duran Rusya, Suriye'nin Annan Planı'nı uygulamakta kararlı olduğunu açıklamıştır. Rus Dışişleri Bakanı Lavrov, muhaliflerin de Annan Planı'na dâhil olduğunu ve onların da silah bırakması gerektiğini açıklamıştır.[12] Ancak Lavrov ve Suriye Dışişleri Bakanı Velid Muallim arasında geçen görüşme, özellikle Türkiye'de iktidar yanlısı basın tarafından çarpıtılmıştır. Suriye ile Türkiye'nin savaş arefesinde olduğu bilincindeki Hükumet odaklı basın organlarına göre, Rusya ve Çin de Türkiye sınırında yaşanan olaydan sonra Suriye'yi terk etmiştir.[13] Lavrov Suriye Hükümeti'ni ağır davranmakla suçlamıştır fakat Rusya'nın Suriye konusundaki duruşunu değiştirdiği yönündeki haberler doğruyu yansıtmamaktadır. Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Suriye'ye Rus gözlemci göndermeyi kabul etmiştir ve bölgeye derhal uluslararası gözlemciler gönderilmesi gerekliliğinden bahsetmiştir. Moskova'da Muallim ile görüşmesinin ardından ortak basın açıklaması yapan Lavrov, muhalifler üzerinde etkin olan ülkelerin, muhalifleri de Annan Planı'na uymaya davet etmesi gerektiğini söylemiştir.[14]

Bu haftaki gelişmeler neticesinde, Türkiye ve Suriye arasındaki gerilim artmıştır. Türkiye'nin Irak ve İran ile Suriye konusunda arası daha da ayrılmıştır. Neticede Türkiye "Yakın" Orta Doğu'da hala yalnız durumdadır. Durumu tersine çevirmek için Başbakan Tayyip Erdoğan, Çin gezisinin ardından Suudi Arabistan'a giderek Suriye'ye karşı desteği somutlaştırma amacındadır.[15] Türkiye ve Suudi Arabistan, Katar ile birlikte Suriye'ye karşı muhalefetin en sert cephesini oluşturmaktadır. Suriye'deki durumun daha önce de kızıştığı günlerde Suudi Arabistan ve Katar Suriye ile yapılacak savaşın "faturasını" ödeyebileceklerini ifade etmişlerdir.[16] Erdoğan'ın Suudi Arabistan'da yapacağı temasların da Suriye savaşında Türkiye'nin maddi kayıplarının Suudilere ve Körfez ülkeleri tarafından üstlenilmesinin konuşulacağı iddia edilmektedir.

İran ile P5+1 ülkelerinin (P5: Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Daimi Üyeleri; ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin ve [+1] Almanya) İstanbul'da yapacağı İran'ın nükleer programı konulu temasların hemen öncesinde Türkiye'nin Suriye'ye savaş ilan etmesi gerçekçi görünmemektedir. Türkiye'nin bu konuda izleyeceği yol, savaş lobilerinin yolu olmamalıdır.[17] Türkiye Annan'ın ortaya koyduğu çözüm reçetesini desteklemelidir. Türkiye'nin Suriye ve Irak'ın toprak bütünlüğünün korunmasında yatan çıkarlarını ve İran ile olan ilişkilerini de hesaba katarsak, Türkiye'nin izleyeceği en iyi yol muhalifler üzerindeki gücünü kullanıp barışın diyalog ile çözülmesine ön ayak olmaktır.

Türkiye ne yazık ki barış yolunu seçmemiştir. Suriye sınırındaki askerlerimize "hazır ol" emri verilmesi iki ülke arasında çıkabilecek bir çatışmanın ilk adımıdır.[18] Başbakan Erdoğan bu gelişmeyle birlikte Suriye yönetimine seslenerek "Bizi son hamleye zorlamasınlar" demiştir. [19] Ancak görülüyor ki mevcut durumda Türkiye'nin son hamlesini yapma insiyatifi tamamen hükumetin elinde değildir.

[1] Foreign Policy Dergisi'nde yayınlanan son dönemde yayınlanan; Turkey's Foreign Policy: Zero Problems with Neighbors Revisited (Türk Dış Politikası: Yeniden Komşularla Sıfır Sorun) ve The Turkish Roundabout: Why Turkey is the Biggest Winner of 2011—and will Soon Be a Significant Power (Türk Dolambacı: Neden Türkiye 2011 Yılının En Büyük Kazananıdır ve Yakında Muteber Bir Güç Olacaktır) makaleler buna örnek verilebilir.

[2] The American Interest Dergisi partiler üstü bir yayın olarak tanımlanmaktadır. Derginin odaklandığı konular ise Amerikan Dış Politikası, Küresel Siyaset, Küresel Ekonomi ve Askeri Gelişmelerdir.

[3] Walter R. Mead, "The Myth of American Decline" Wall Street Journal 9.04.2012http://online.wsj.com/article/SB10001424052702303816504577305531821651026.html

[4] "Sınırda İlk Kan" Yeni Şafak Gazetesi 10.04.2012 http://haber.ihlassondakika.com/haber/Yeni-Safak-Gazetesi---Sinirda-ilk-kan---4869_469083.html

[5] "McCain ve Lieberman Türkiye'yi Suriye ile Sıcak Çatışmaya Sürüklemeye Çalışıyor" Ahlul Bayt News Agency 10.04.2012http://www.abna.ir/data.asp?lang=10&Id=307681

[6] "McCain, Lieberman visit Syrian Refugee Camp, Urge US to Arm anti-Assad Forces" The Hill 10.04.2012 http://thehill.com/blogs/defcon-hill/policy-and-strategy/220787-mccain-lieberman-visit-syrian-refugee-camp

[7] "Suriye'ye Müdahale İçin Bahane Arayışı" Ulusal Kanal 11.04.2012 http://www.ulusalkanal.com.tr/gundem/suriyeye-mudahale-icin-bahane-arayisi-h2269.html

[8] "İngiltere: Suriye Annan Planını Askeri Çabalarını Yoğunlaştırmak İçin Kullandı" Zaman Gazetesi 10.04.2012 http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1271587&title=ingiltere-suriye-annan-planini-askeri-cabalarini-yogunlastirmak-icin-kullandi

[9] "Erdoğan Çin Devlet Başkanı Hu İle Suriye Konusunu Görüştü" Zaman Gazetesi 10.04.2012 http://zaman.com.tr/haber.do?haberno=1271589&title=erdogan-cin-devlet-baskani-hu-ile-suriye-konusunu-gorustu

[10] "Annan: Suriye'den Yeni Sözler Aldık" BBC Türkçe 10.04.2012http://proje.hurriyet.com.tr/bbcnews/bbcviewEkonet.aspx?HaberID=16655354&habertip=planet

[11] "Suriye'den Kritik Adım ve Türkiye'ye Ağır Suçlama" Milliyet Gazetesi 10.04.2012 http://dunya.milliyet.com.tr/suriye-den-kritik-adim-ve-turkiye-ye-agir-suclama/dunya/dunyadetay/10.04.2012/1526284/default.htm

[12] "Suriye Annan Planı'na Uyacak" Haber 5 10.04.2012 http://haber5.com/dunya/suriye-annan-planini-uyacak

[13] "Rusya ve Çin de Esad'ı Terk Etti" Türkiye Gazetesi 10.04.2012 http://haber.ihlassondakika.com/haber/Turkiye-Gazetesi---Rusya-ve-Cin-de-Esadi-terk-etti---4954_469342.html

[14] "Rusya ve Suriye Annan Planı için Görüştü, AKP ise Savaş İstiyor" SOL Portal 11.04.2012 http://haber.sol.org.tr/dunyadan/rusya-ve-suriye-annan-plani-icin-gorustu-akp-ise-savas-istiyor-haberi-53613

[15] Zeynep Gürcanlı, "Erdoğan, Suudi Arabistan'a Gidiyor" Hürriyet Gazetesi 10.04.2012 http://www.hurriyet.com.tr/planet/20311301.asl

[16] Sedat Laçiner "Suriye'nin Arkası Mezhep Savaşları" ÇOMÜ Haber 05.04.2012 http://www.comuhaber.com/?p=4251

[17] Prof. Dr. Ümit Özdağ Bengü Türk TV Röportajı 11.04.2012

[18] "Sınırdaki Askerlere 'Eller Tetikte' Olsun Emri" Vatan Gazetesi 10.04.2012 http://haber.gazetevatan.com/sinirdaki-askere-eller-tetikte-olsun-emri/442501/9/Siyaset

[19] "Bizi Son Hamleye Zorlamasınlar" Bugün Gazetesi 11.04.2012 http://haber.ihlassondakika.com/haber/Bugun-Gazetesi---Bizi-son-hamleye-zorlamasinlar---4971_469386.html