Tüm dünya kamuoyunun yakından takip ettiği üzere 2011 senesinde Suriye’deki Baas Partisi’ne karşı protestolar çerçevesinde başlayan fakat geçtiğimiz üç sene içerisinde uluslararası sistemdeki önemli ve güçlü devletlerinde taraf olmak suretiyle karışmış olduğu ve pek çok anlamda silahlı bir çatışmaya/iç savaşa dönüşen kriz hiçbir ivme kaybetmeden devam ediyor. Güncel literatürde “Suriye İç Savaşı”, “Suriye Ayaklanması” ve “Suriye Krizi” gibi pek çok değişik isimle anılmaya başlanan bu çatışmanın seyrinde yaşanan son gelişmeler ise uluslararası sistemdeki işbirliği, kriz yönetimi, hümaniter ilkeler ve benzeri kavramların temellerini ve geçerliliklerini bir kez daha sınama noktasına gelmiş gibi görünüyor. Özellikle 21 Ağustos 2013 günü Guta Bölgesi’nde yaşayan sivillerin üzerine gerçekleştirilen ve kim tarafından yapıldığı halen tartışma konusu olan kimyasal silah saldırıları sistemin önde gelen Batılı devletlerinden hızlı bir şekilde tepki görmüş, uluslararası medyadaki söylemlerde Suriye yönetimi suçlu gösterilmiş ve bu saldırılara karşı özellikle askeri anlamda verilebilecek cevap konusunda bir tartışma başlamıştı. Buna karşılık olarak ise batılı devletlerin yaratmaya çalıştığı askeri koalisyon çabalarının çöküşü de saldırıya verilen ilk tepki kadar hızlı oldu. Birleşik Krallık Parlamentosu’nun olası bir askeri operasyonu onaylamayı reddetmesinden sonra[1] ABD Başkanı Barack Obama’da konuyu Kongre’nin onayına sunmayı tercih etti ve Fransa tek başına hareket etmeyi düşünmediği açıkladı. Uluslararası sistemin batıdaki belkemiğini oluşturan devletlerden olan ABD, İngiltere ve Fransa gibi üç ülkenin de çekingen tavırlarını olası bir askeri operasyonu kendi halkları gözünde meşrulaştıramamalarına bağlamak mümkün gibi görünüyor, zira son dönemde yapılan kamuoyu yoklamaları üç ülkenin halklarının da ciddi bir şekilde savaş karşıtı olduğunu gösteriyor.[2] [3] [4] Bu makale ise Suriye krizi hakkında yukarıda genel hatları ile çizilen çerçeveye sadık kalmak suretiyle dikkatini uluslararası sistemin çoğunlukla göz ardı edilen bir üyesi olan Kanada’ya çevirmektedir. Suriye’de süregelen çatışma hakkında Kanada’da oluşan kamuoyunun incelenmesi pek çok açından önem teşkil ediyor. Bunlardan en önemlisi ise şüphesiz ki Suriye’de yaşanan son gelişmelerin uluslararası barış ve hümaniter ilkeler gibi kavramlar çerçevesinde uluslararası topluma yüklediği sorumluluklardır; daha sonra da bahsedeceğimiz sebeplerden dolayı uluslararası barışın korunması ve modern olarak anladığımız “Barış Gücü” kavramları Kanadalıların benliğine işlemiş durumdadırlar ve Kanada dış politikasının yol gösterici prensipleri olmaya devam etmektedirler.

Suriye krizi ile ilgili milli istatistiki verilere geçmeden önce Kanada’nın uluslararası barışa katkılarına şinasi bir bakışta bulunmak faydalı olacaktır. Louis Delvoie’nın açıklamalarına göre ilki 1948’de başlatılan Birleşmiş Milletler Barış Gücü operasyonlarının hepsine katılmış olan tek ülke olan Kanada için “uluslararası barış adına arabuluculuk yapmak markalaşmış bir durumdur”.[5] İlk olarak Birinci Arap-İsrail Savaşı ve Birinci Keşmir Savaşı’na gözlemci olarak katılan Kanada Silahlı Kuvvetleri için kariyerinin dönüm noktası 1956 yılında patlak veren Süveyş krizi olmuştur. Zira Kanada bu kriz esnasında “gözlemci statüsünü hızla değiştirmiştir”.[6] Ülkenin Dışişleri Bakanı Lester B. Pearson BM’ye bir “Acil Durum Kuvveti” (UNEF) kurulmasını önerisinde bulunarak modern anlamıyla “BM Barış Gücü” fikrinin babası olmuş ve başarılarından dolayı Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür. Bu olayın Kanadalıların tarihi süreçte kendilerini uluslararası barışın bekçileri olarak görmeleri üzerindeki etkisi kaçınılmaz derecede büyüktür.

Peki Kanadalılar dünyada bugün devam eden ve insani boyutları yadsınamayacak krizlere, özellikle de Suriye krizine nasıl bakıyorlar? Soru uluslararası sorumluluk bilinci açısından sorulduğunda çok baskın bir sonuç ortaya çıkmasa da toplumdaki eğilim tarihi süreci destekleyecek şekilde gelişmiş görünüyor:

Tablo 1[7]

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere ankete katılanların %46’lık bir kısmı Guta’daki saldırılara uluslararası bir cevap verilmesi gerektiğini düşünürken %42’lik kısım ise bu duruma karşı çıkıyor. Kanada dış politikasının kamuoyuna ne denli duyarlı olduğu göz önüne alındığında ise çıkan sonuçların tutarlı olduğunu söylemek mümkün;  zira Kanada Dışişleri Bakanı John Baird geçtiğimiz günlerde Suriye’deki rejimin yaptıklarının hesabını ödemesi gerektiğinin altını çizen açıklamalarda bulunmuştu.[8]

Bunun yanı sıra ise konu Kanada’nın olası bir müdahaledeki rolüne geldiğinde toplum konuya şüpheci yaklaşıyormuş gibi görünüyor:

Tablo 2[9]

Yukarıdaki veriler doğrultusunda katılımcıların yarısının ülkelerinin olası bir müdahaleye katılımını desteklemediği açıkça görülebilmektedir. Toplumun bu konudaki algısının ülkenin dış politikasındaki yansıması hemen fark edilmişti ve Başbakan Steven Harper Kanada’nın Suriye’de askeri bir misyonu olmadığını belirtmişti.[10] Martin ve Fortmann’ın da belirttiği gibi Kanada geçmişte (1960 Kongo) hükümetin ordunun tavsiyesine uymayarak ve kamuoyuna boyun eğerek barış gücü operasyonlarına katılmak zorunda kalan tek ülke olma özelliğine sahiptir.[11] Dolayısı ile toplum algısının hükümet kanadı tarafından yapılan açıklamalar üzerindeki etkisi şaşırtıcı olmamaktadır. Yani bu da demektir ki siyasiler toplumu değil, aksine toplum siyasileri yönlendirebilecek bir güce sahiptir.

Buna rağmen muhafazakar “Tory” hükümeti uluslararası ilişkileri ve kendi kamuoyu arasındaki dengeyi korumak zorunda kalacak gibi görünüyor. Son olarak St. Petersburg’da yapılan G20 zirvesinde ABD’nin planlarını destekleyen ülkeler arasında Kanada’nın da adı geçmişti. Hükümetin bu konu üzerindeki tereddütlü orta yol yaklaşımını Kanada’nın uluslararası sistemde orta ölçekli bir güç olarak kabul edilmesi ve dünya egemeni olan komşusu ABD ile olan ilişkilerini sıkıntıya sokmak istememesine bağlamak mümkündür. Öte yandan ise Kanada’nın olası askeri bir operasyondaki aktif rolüne en şiddetle karşı çıkan kesim hükümetin kendi muhafazakar tabanı (%52) olarak ortaya çıkmış gibi görünüyor.[12]

Ülkenin ikinci büyük siyasi bloğunu oluşturan Liberaller ise Kanada’nın Suriye krizi çerçevesinde daha pasif bir rol yüklenmesini destekliyorlar. Liberal lider Justin Trudeau bu konuda Kanada’nın insani yardım ve diplomatik destek vermesi gerektiğini vurgulamış ve ülkenin daha çok Suriyeli mülteci alması gerektiğini savunmuştu.[13] Trudeau’nun bu açıklamaları sadece Liberallerin değil, toplumun tamamının algısını yansıtıyor, zira Muhafazakar seçmenin (%52) yanı sıra Liberaller (%47) ve Sosyal Demokratlar (NDP - %47) da Kanada’nın uluslararası bir koalisyonun parçası olmasına karşı çıkıyorlar; özellikle Trudeau’nun konunun parlamentoda tartışılması isteği[14] toplumun tamamında (%75) destekleniyor. Muhafazakarlar’ın %69’u; Liberaller’in %83’ü ve Sosyal Demokratlar’ın %84’ü herhangi bir karar verilmeden önce parlamentonun konuyu görüşmesini istiyorlar.[15]

Sonuç olarak Kanada’daki kamuoyunun genel eğilimi Suriye’deki olası askeri bir müdahaleye milli açıdan karşı görünmektedir. Bu eğilimin sebepleri arasında şüphesiz ki krizin geldiği son safhada güçlü batılı devletlerin Birleşmiş Milletler ve benzeri uluslararası kuruluşların mandasını baypas etmek suretiyle kendi oluşturdukları koalisyonlar aracılığı ile çözüm arama istekleri vardır. Kanada ve Kanadalılar tarihsel süreçte uluslararası barışın korunmasına kendileri adamış olsalar da, bu görevin uluslararası organizasyonlar ve normlar çerçevesinde meşru yollardan yerine getirilmesi konusunda hassasiyet göstermektedirler (Kanada kamuoyunun uluslararası toplumun Guta’daki saldırılara bir cevap vermesi gerektiğini düşünmesi de bu görüşü destekler niteliktedir). Bu bağlamda yapılması olası bir askeri operasyon gerekli Güvenlik Konseyi izni olmadığı için uluslararası açıdan meşru olmayacaktır, zira uluslararası güç kullanımı sadece BM izni aracılığı ile veya nefsi müdafaa durumlarında yasal kılınmıştır. Buna ek olarak olası bir müdahalenin çapı, süresi, hedefleri ve benzeri konularda henüz ortaya çıkmamış olan uluslararası bir fikir birliği de dünyanın her yerinde olduğu gibi Kanada’da da kamuoyunun konuya şüpheyle yaklaşmasına sebebiyet verdiğini söylemek mümkündür. Yapılacak müdahalenin bir barış gücü yerine direkt hava saldırıları şeklinde düşünülüyor olması da kendilerini “özgürlük sever” olarak tanımlayan[16] Kanadalıların bu operasyon içerisinde kendi yerlerini ve kapasitelerini sorgulamalarına sebebiyet vermektedir. Toplum algısında görülen tereddütlerin de en büyük sebeplerinden biri budur.

Hükümetin şu an olası görünmeyen muhtemel bir BM kararına karşın açık uçlu bıraktığı seçenekleri olmasına rağmen Kanada’nın Suriye krizi çerçevesinde oynayacağı rol pasif ve limitli kalacağa benzemektedir. Zira hesap verme sorumluluğunun epeyce yüksek olduğu ülkedeki kamuoyu, siyasilere pek fazla manevra alanı bırakmamaktadır ve dış politika kararlarında önemli bir mekanizma olarak varlığını sürdürmektedir.