Bu çalışmada, İslami Devrim Muhafızları Ordusu'nun (İDMO) kuruluş nedenleri, görev ve sorumlulukları, tarihsel süreç içinde uğradığı yapısal değişimler, kurumsal olarak sahip olduğu avantajlar ve askeri olmayan diğer toplumsal, kültürel, ekonomik ve politik alanlara nasıl yayıldığı süreçleri ile ilgili betimsel bilgiler aktarılmaktadır. İki bölümden oluşan yazının ilk bölümünde İDMO'nun kuruluş nedenleri, yapısal özellikleri, temel sorumlulukları ve sahip olduğu ayrıcalıklar işlenmiştir. İkinci bölümde ise farklı boyutlarıyla İDMO'nun askeri alanın dışına yayılma sürecinin işlenmesi düşünülmüştür.
Kuruluş Nedenleri
İDMO oluşumunun düşüncesi, Humeyni ve arkadaşları -Nehzete Azadi/Özgürlük Hareketi- tarafından Şahı devirmenin uzun sürebileceği sanısı nedeniyle ilk defa Kasım 1978'de Fransa'nın başkenti Paris'e yakın Neauphle le Chateau kasabasında, ortaya atıldı. Şah diktasına son verecek direnişin uzun sürebileceği düşüncesi, Humeyni ve arkadaşlarını Cezayir ve Küba'da uygulanmış direniş yöntemlerini örnek almaya meraklandırmıştır. Bu nedenle de uzun süreli savaşabilecek bir halk ordusu oluşturmak amacıyla; İran, Avrupa ve Amerika'daki sempatizanların Suriye ve Lübnan'a getirilip ideolojik ve askeri eylem yeteneklerini geliştirmek için eğitim süreci başlatıldı.
Fakat Şahın iktidardan uzaklaştırılması beklenilenden daha erken gerçekleşti ve Humeyni neredeyse bütün muhalif çevrelerin sempatisini kazanarak yönetimin başına getirildi. Yaranan geçici otorite boşluğundan dolayı yeni yönetim birçok soruya cevap bulmalı ve birçok sorunu çözmek zorundaydı. İDMO'nun kuruluşunu gerektiren 3 temel neden/tehlike tespit edilmişti.
Birinci sorun/tehlike otorite boşluğu nedeniyle halkın eline geçmiş olan silahların nasıl toplanacağı ve toplumsal düzen ve güvenliğin nasıl en kısa sürede sağlanacağı ile ilgiliydi. İkincisi sivil toplum örgütleri ve gücün demokratik dağılımından yoksun bir toplumsal-kültürel sistemde Russell'in deyimiyle yalın iktidar ve askeri gücün darbe girişimleri nasıl engellenebilirdi. Üçüncüsü ise söz konusu otorite boşluğundan doğmuş olan kargaşa ve belirsizlikten yararlanarak ülkenin toprak bütünlüğünü tehlikeye sokacak olası bir Sovyet işgali, ya da ABD veya onun tarafından tahrik edilmiş bir komşu ülke saldırısı (dış tehdit) nasıl engellenebilirdi. Şah döneminden arta kalan ordu; hem komutanlarının büyük bir ölçüde ülkeyi terk ettiği ya da yeni yönetim tarafından suçlandığı, hem de yeni rejimle güven sorunu yaşadığı için söz konusu sorunlara karşı koyacak konuma elverişli değildir. Bu nedenle de geniş çaplı 20 Milyonluk yeni bir halk ordusunun kurulması hedeflendi. İDMO söz konusu tehlikeleri önleyecekti (1).
Nitekim devrimden sonraki ilk yıllarda İDMO hem devrim karşıtı iç muhalif güçlerin etkisiz hale getirilmesinde hem de İran-Irak savaşı sırasında dış tehdide karşı önemli rol üstlenmiş ve rejimin süreğenliğinin sağlanabilmesi için karşı konulmaz bir biçimde katkıda bulunarak sistem içinde kedi konumunu pekiştirmiştir. Savaşın sona erdirilmesinden sonra Rafsancani hükümetinin sağladığı bazı yasal düzenlemeler sonucunda kalkınma planları kapsamında uygulanan projelere katılarak ekonomik getirim/rant kazanma açısından önemli fırsatlar elde etmiştir. Ayrıca 2005'ten itibaren, İDMO sistem içi muhalif reformcu güçlerin iktidardan uzaklaştırılıp toplumsal ve ekonomik kaynaklarının daraltılmasında, dolayısıyla da sistemden yalıtılarak dışlanmasında doğrudan etkili olmuş kurumların başında gelmiş ve gelmektedir. İDMO'nun ekonomik ve politik ilişki alanlarına yayılma konusu ayrıntılı olarak ikinci bölümde tartışılacaktır.
Kısacası İDMO'nun temel amacının İslami Devrim Rejimi'ni korumak olduğu söylenebilir. İran anayasasının 150. maddesinde İDMO'nun konumu şöyle tanımlanmaktadır: "Devrimin ilk zafer günlerinde kurulan İslami Devrim Muhafızları Ordusu, İslami Devrimi ve onun getirdiklerini koruma görevini sürdürmesi için ayakta kalır. Bu ordunun sorumluluk alanı ve görev sınırları diğer silahlı güçlerin görev ve sorumluluk alanlarına ilişkin aralarındaki kardeşçe işbirliği ve eşgüdümlülüğe vurgu yapılarak yasayla belirlenir (2)."
Görev ve Sorumlulukları
1979 Devrimin ilk yılında Devrim Konseyi İDMO'nun temel sorumluluklarını aşağıdaki gibi açıklamıştır (3):
1) Devrim karşıtı unsurlara karşı verilen mücadelede polis ve güvenlik güçlerine yardımcı olmak,
2) Devrim karşıtı silahlı örgütlerle mücadele,
3) Ülke içindeki yabancı güçlerin tahribat ve faaliyetlerini engellemek,
4) Ülkenin diğer silahlı güçleriyle eşgüdüm ve işbirliği içinde olmak,
5) Kuruma bağlı kadroların ahlaki, ideolojik, politik ve askeri eğitimi,
6) Devrimin gerçekleşmesi uğruna İslami Cumhuriyet'e yardımcı olmak,
7) İslami Cumhuriyetin Devrim Lideri'nin yönlendirmeleri doğrultusunda mazlum halkların eşitlik ve özgürlükçü direnişlerini desteklemek,
8) Beklenmedik olay ve afetlere karşı kurumun uzman kadrolarından yararlanmak ve kurumun kaynaklarını arttırmak için İslam Cumhuriyeti'nin kalkınma planlarını desteklemek.
İDMO'nun eski başkomutanı tümgeneral Safevi, bir röportajında kurumun stratejisinde değişim zaruretine vurgu yaparak İDMO'nun üç temel ve iki yan görevinin olduğunu açıklamıştır. O, savunma, güvenlik ve kültür alanına ilişkin konuları kurumun temel üç görev alanı ve ülkenin kalkınma planları ile doğal afetlerin baş verdiği dönemlerde yardım operasyonları düzenlemeği iki yan görev olarak belirtmiştir. Safevi İDMO'nun diğer kurumların kültürel etkinliklerine karışmak istemediğine karşın, kurumun İslami inançla askeri faaliyetlerin bütünleştiği doğasına uygun düşerek "kültürel savunma" alanına ilişkin İslami ve ideolojik (Farsçılık) inançların yükseltilmesini amaç edinmiştir (4).
Yapısal Özellikleri
İlkin tasarılara göre İDMO hükümete bağlı yarı militar ve daha çok gerilla tipi bir yapılanma olacaktı. Üç temel halkadan oluşacak olan milis güçlerin ilk halkası, 500 kişiden oluşan profesyonel çok yönlü eğitimden geçmiş ve gerilla savaşlarını yönetebilecek komutan kadrolar olacaktı. İkinci halka, sayıları en fazla 500 bin kişiyi bulabilecek yarı zamanlı ve gönüllü olarak az maaşla çalışabilecek çeşitli toplumsal katmanlara mensup kadrolardan oluşacaktı. Asıl meslekleri farklı alanlarda olan bu gönüllü kadroların buradaki görevleri söz konusu gerilla gruplarına kadro cezp etmek ve eğitmek olacaktı. Son halka tüm halkı kapsamaktaydı. Okullarda, fabrikalarda, idari birimlerde, tarlalarda, camiler vb. kategorilerde eğitim görebilecek vatandaşları kapsayacak kadar geniş bir yelpazeye sahipti.
İDMO'nun faaliyetleri kuruluşunun ilk aylarında geçici hükümetin gözetimi altında yürütülmekteydi. Fakat İDMO'nun klasik ve düzenli bir ordu biçimine geçmesini sağlayan düzenlemelerden sonra, doğrudan dönemin Devrim Lideri Humeyni'nin denetimine geçmiş oldu. İDMO'nun hangi organ tarafından denetlenmesi ve ön görülmüş yapıdan farklı bir yapılanmaya gitmesine eski cumhurbaşkanı Rafsancani ve eski İDMO başkanı M. Rızai'nin önemli katkı ve etkileri olmuştur.
Resmi olmayan kaynakların açıklamalarına göre İDMO'nun 230 bin kişi kara kuvvetlerinde, 18 bin kişi deniz kuvvetlerinde ve 15 bin kişi hava kuvvetlerinde, toplam 263 bin personeli bünyesinde bulunmaktadır (5). İDMO; kara, deniz ve hava kuvvetlerinin yanı sıra Besic (gönüllü milis güçleri) ve Kudüs kolları olmak üzere beş ayrı alt bölümden oluşmaktadır. 2010 bütçe tasarısına göre İran'ın savunma işlerine harcayacağı para miktarı, bir önceki yıla kıyasla %31 artışla toplam 14 milyar 753 bin ABD Doları tutarında olacaktır. Savunma işlerine ayrılmış olan toplam bütçe miktarının 5 milyar 825 bin ABD Doları İDMO'ya ayrılmıştır ki bir önceki yıla göre %20'lik bir artış göstermektedir (6).
İDMO ülkenin tüm kentlerinde üs ve birlikler bulundurmaktadır. Ayrıca kırsal alan ve köylerde de diğer güvenlik güçleriyle birlikte ülkenin sınır güvenliğini koruma ve doğal afetlere karşı faaliyette bulunmaktadır. İDMO asimetrik savaş olanaklarına sahip olmakla birlikte balistik füzelerin kullanım, denetim ve geliştirme yetkisini de elinde bulundurmaktadır. VAVAK'tan[1] bağımsız kendi istihbarat örgütü var ve sınır ötesi operasyonlar gerçekleştiren Kudüs adında bir şebekeyi yöneltmektedir.
Ayrıcalıkları
İDMO askeri etkinlikler alanının dışına yayıldığı için, sistemin kültürel, ekonomik ve politik ilişkiler alanında etkin ve yaygın bir biçimde varlığını hissettirmektedir. Devlet bankalarından düşük faizlerle büyük miktarlarda kredi alabilme, döviz rezervlerini kolaylıkla kullanabilme, vergiden ve denetimden muaf tutulma, devletin denetimi dışında tutulan kendilerince yönetilen deniz ve hava limanları, bu olanaklardan yararlanarak denetime tabi tutulmadan ithalat ve ihracat mallarından elde edilmiş gelir kaynakları, ihalesiz olarak kazandırılan projelerden elde edilen gelirler vb. gibi ayrıcalıklara sahip olan İDMO Devrim Lideri'yle birlikte; giderek İran'ın ekonomik, politik, kültürel, askeri vs. alanlarında büyüyerek rakip tanımaz baş aktör olmayı sürdürmeğe azimli görünmektedir.
İran uzmanı gözlemcilere göre, ülke genelinde baş almış giden ağır ekonomik sıkıntılar, %20'lere varan işsizlik oranları, halkta artan politik rahatsızlıklar ve toplumsal-kültürel çöküşün eşiğine gelmiş İran toplumunda istikrar dengelerini koruyup sürdürmek önümüzdeki dönemlerde zorlanacak gibi gözükmektedir. İDMO'nun çok yönlü savaş doktrin ve aygıtları iç ve dış ilişkilerde meydana gelmiş mevcut sıkıntıları kalıcı bir biçimde giderebilecek mi? Sorusunun cevabını bulma, iktidarı elinde bulunduran yarı militar radikal muhafazakar çevrelerin kafalarını daha çok meşgul edecek gibi gözükmektedir.
Kaynakça:
1) http://www.sazegara.net/persian/archives/2006/07/060723_154435.html
3) http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=6202
4) http://www.persianhub.org/political-discussions/184195-a.html
6) http://www.namir.info/home/pdf/af4/budjah.htm
[1] İran İstihbarat Bakanlığının kısaltılmış adı.
