Doğu Karadeniz Bölgesi, belirli dış dinamikler tarafından uzun vadede Türkiye Cumhuriyeti için ikinci bir "Doğu Sorunu" bölgesine dönüştürülmeye çalışılan bir bölge. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da yirmi yılı aşkın süredir oynanan oyunlar, yazılan senaryolar ve yürütülen uluslararası çaplı politikaların benzerleriyle Doğu Karadeniz Bölgesi'nde de karşılaşma ihtimalimiz belirginleşiyor. Burada öne sürülen düşünce bir keyfi varsayım veya paranoya değil; olguların incelenmesine, süreçlerin tetkik edilmesine dayanan bir stratejik öngörüdür.
Tarihten ders alan her milletin ortaya koyması gereken türden bir tespittir. Bu tespitleri yapmak için son yıllarda, genelinde Karadeniz Bölgesi, özelinde de Doğu Karadeniz Bölgesi'ne yakından bakmak yeterlidir. Pontus dernekleri ve Yunan istihbaratının çalışmaları, PKK'nın bölgeye yerleşme çabaları, misyonerlik faaliyetleri, başta ABD olmak üzere diğer yabancı istihbarat örgütlerinin gizli ve açık faaliyetleri Karadeniz Bölgesi'nin uluslararası arenadaki öneminin her geçen gün arttığının göstergesidir.[1]
Doğu Karadeniz Bölgesi'ne vermemiz gereken önemi anlamamız açısından uluslararası gelişmelere ve neden-sonuç ilişkilerine bakmamız gerekmektedir:
1) Soğuk Savaş sonrası Karadeniz jeopolitiğinin önemi giderek artıyor. Hazar Havzası ve Orta Asya enerji kaynaklarının taşınması Karadeniz üzerinden gerçekleştiriliyor. Bu boru hattı mücadelesinde bölgedeki ABD-AB-Rusya rekabeti oldukça belirgin şekilde ortaya çıkmış durumdadır.[2]Rusya ile ABD arasındaki rekabetin zayıflması hatta Çin tehdidine karşı işbirliğine dönüşmesi durumda dahi Karadeniz bölgesinin küresel politikalardaki önemi azalmayacaktır.
2) Karadeniz'in altında petrolün varlığı kesinleşiyor. TPAO'nun Sürmene açıklarında yaptığı sondajda petrol emarelerine rastlaması üzerine ABD'li Exxon Mobile şirketine ait Deepwater Champion adlı platformun 2011 sonbaharında bölgede detaylı petrol araştırması yapacağı bildirildi.[3]
3) Karadeniz jeopolitiği Orta Doğu, Orta Asya, Kafkaslar ve Hazar Havzası enerji kaynaklarının kontrolü açısından stratejik öneme sahip. Küresel rekabetin aktörleri; ABD, Rusya, AB ve Çin'in bölge ülkelerini rahat bırakmasını ve bu ülkeler üzerinde kendi politikaları doğrultusunda oyunlar oynamamasını beklemek büyük bir hata olur.[4]
Enerji kaynaklarının şekillendirdiği bölgesel politikaların ve bölgesel rekabetin bir benzeriyle karşı karşıyayız. Orta Doğu veya Orta Asya'daki küresel rekabetin bir benzerinin Karadeniz'deki yoğunluğunu artırması kaçınılmaz görünüyor. En çok Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin etkileneceği bir küresel istihbarat ve politika savaşında Türkiye'nin mevcut haliyle bu yarıştan karlı mı zararlı mı çıkacağı ise Türk devletinin bölgeye olan hassasiyetiyle belirlenebilir.
Hem stratejik önemi açısından hem de enerji kaynaklarına sahip olması açısından Karadeniz, Türkiye için Güneydoğu Bölgesi ile benzerlikler içeriyor. Bu noktada Türkiye'yi yönetenlerin asıl dikkat etmesi gereken ise Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki sosyo-ekonomik kırılganlıkların genel olarak Karadeniz ama özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yaşanmasıdır. Doğu Karadeniz Bölgesi'nin sosyo-ekonomik yapısının sağlam oluşu veya kırılgan oluşu uzun vadede hiç kuşkusuz bölgedeki yabancı kaynaklı faaliyetlerin hayatını sürdürüp sürdüremeyeceğini ortaya çıkaracaktır.
DOĞU KARADENİZ'DEKİ KIRILGAN SOSYO-EKONOMİK YAPI
Artvin, Bayburt, Giresun, Rize, Trabzon, Gümüşhane ve Ordu* illerini kapsayan Doğu Karadeniz Bölgesi, Türkiye'nin en az gelişmiş bölgelerinden birisidir. Bölge ekonomisinin geri kalmasında en etkili faktörlerin başında altyapı yetersizliği geliyor. Ayrıca bölgenin coğrafi yapısının elverişsizliği, ulaşımın iç bölgelerle, ticaret koridorlarıyla ve önemli limanlarla bağlantısını engelliyor. Gelişmiş bölgelere ulaşımın yeteri kadar sağlanamaması bölge ekonomisini oldukça zayıflatıyor.[5]
Bunların dışında, Doğu Karadeniz ekonomisinin 1980 sonrası milli gelirden aldığı pay sürekli azalmakta. İşsizlik bölge halkının belini bükmeye devam ediyor. Bölgeden göç sürekli artıyor. Devletin, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki yetersiz altyapı politikaları ile Doğu Karadeniz'in unutulmuşluğu büyük benzerlikler gösteriyor. Bölgeden artan göçler nedeniyle 1990'dan sonra Doğu Karadeniz'in nüfusu mutlak olarak düştü.[6] Genel olarak Doğu Karadeniz Bölgesinin ekonomik sorunları;
1) Düşük gelir düzeyi,
2) İşsizlik,
3) Altyapı yatırımlarının yetersizliği olarak özetlenebilir.
Bölge nüfusunun yaklaşık %51'i köylerde yaşıyor. Türkiye genelinde ise bu oran %35. Bölge geneli itibariyle köy nüfus oranı, Türkiye köy nüfus oranının çok üstünde. Bölge, sağlık hizmetleri açısından ülke ortalamasının çok altında. Bölgedeki sağlık kuruluşu ve personel sayısı kişiye yönelik sağlık hizmetleri açısından oldukça yetersiz. 2000 nüfus sayımına göre Doğu Karadeniz Bölgesi kişi başına düşen sağlık kuruluşlarında çalışan personel sayısı bakımından ülke ortalamasının altında. Eğitimde devletin bölgeye verdiği önem bölgedeki okuma-yazma oranından anlaşılabilir.
Öğrenim istatistikleri incelendiğinde, ülke okur-yazar oranının %4,46'sını barındıran Doğu Karadeniz Bölgesi nüfus yönünden ise %4.61'ini barındırmaktadır ki bu da bölgedeki okur-yazar oranının ülke ortalamasının altında olduğunu göstermekte. Bunların çoğunluğunu kadınlar oluşturuyor. Yani, çocukları, gençleri yetiştiren, onları eğiten anneler oluşturuyor. Doğu Karadeniz insanı geçimini büyük oranda tarımla sağlarken bölgedeki sanayi sektörü henüz yeterli düzeyde gelişmemiş. Bölgenin en gelişmiş ili olan Rize bile Türkiye genel gelişmişlik sıralamasında 37. sırada.[7]
Tablo 1. Doğu Karadeniz Bölgesi İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Bakımından Türkiye Sıralamasındaki Yerleri (2003)[8]
İLLER
SIRA
ENDEKS
TR901
TRABZON
38
-0,18582
TR902
ORDU
62
-0,64489
TR903
GİRESUN
50
-0,36696
TR904
RİZE
37
-0,17840
TR905
ARTVİN
43
-0,26018
TR906
GÜMÜŞHANE
71
-0,92501
Doğu Karadeniz bölgesinin sorunları işsizlik ve türevi olan sorunlarla sınırlı değildir. PKK'nın 1990'ların ortalarından buyana sürekli D. Karadeniz bölgesini hedef alan çalışmaları, DHPK-C'nin D. Karadeniz'de gerçekleştirdiği terör ve propaganda eylemleri de bölgenin sorunları arasındadır. Bu ihmal edilir ise D. Karadeniz bölgesini ve ülkemizi ağır tehditlerle karşı karşıya bırakabilir. Yukarıda dikkat çektiğimiz Yunan istihbarat çalışmaları da dikkatle izlenmesi gereken sorunlar arasındadır.
SONUÇ
Bu örnekler çoğaltılabilir. Ancak ekonomisi geri kalmış, işsizlik ve gelir düşüklüğünün bölge halkının kaderi haline geldiği, sağlık ve eğitim hizmetlerinin ikinci planda kaldığı bir bölge olan Doğu Karadeniz, en doğru ifadeyle "s.o.s." veriyor. Milliyetçi refleksleri güçlü olan Karadeniz insanının varlığı belki hem devleti yönetenleri hem de bizleri belirli bir rahatlığa sevk ediyor olabilir. Buna rağmen, son yıllarda bölgenin önemli illerinde artan şiddet eğilimleri, kime ve neye hizmet ettiği bilinmeyen cinayetler ve teşebbüsler, Doğu Karadeniz insanının üzerindeki uluslararası baskının arttığının kanıtlarıdır. Bu noktada devlete ve devletin güvenlik güçlerine düşen ise, bölgedeki sosyo-ekonomik yapıyı doğru analiz ederek bölgenin geri kalmışlığının önüne geçmenin yollarını aramaktır. Unutulmamalıdır ki; Türkiye ikinci bir geniş çaplı bölgesel sorunun altından kalkamayabilir.
[1] Hakan Arısüt, "Karadeniz Coğrafyası Neden Önemlidir?", http://www.21yyte.org/tr/yazi6072-Karadeniz_Coğrafyasi_Neden_Onemlidir.html, (erişim tarihi 15.02.2011)
[2] Göknil Erbaş, "Karadeniz'in Artan Önemi ve Türk Dış Politikasına Etkileri", Hasret Çomak (Ed.), "21.Yüzyılda Çağdaş Türk Dış Politikası ve Diplomasisi", 1. Baskı, Kocaeli, Umuttepe Yayınları, 2010, s.158-160
[3] http://www.aksam.com.tr/karadenizde-petrol-izine-rastlandi--18742h.html (erişim tarihi 17.02.2011)
[4] Seda Gül, "Hazar Havzası Enerji Kaynakları, Türkiye ve Büyük Oyun", Çomak, a.g.e., s.170-178
* Ordu, Orta Karadeniz Bölgesi'nde yer almakla beraber kalkınma projeleri ve devlet istatistiklerinde Doğu Karadeniz bölgesine dâhil edilmektedir.
[5] Bengi Pınar Aytaç vd., "Ülkemiz Ulaştırma Politikalarının Doğu Karadeniz Bölgesi'nin Kalkınması Üzerindeki Etkileri", http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/3097.pdf, (erişim tarihi 18.02.2011)
[6] Aytaç vd.
[7] T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, "TR9 Doğu Karadeniz Bölgesi Tarım Master Planı", Ankara, 2007, http://www.tzkm.gov.tr/download/tr9dkaradeniztmp.pdf , (erişim tarihi 16.02.2011)
[8] a.g.y.
