Kuşkusuz söz konusu sorunların başında Yukarı Karabağ geliyor.
Kazakistan Dışişleri Bakanı Kanat Saudabayev geçtiğimiz günlerde Bakü ve Erivan`ı ziyaret ederek resmi yetkililer, parti liderleri ve sivil toplum örgütü temsilcileriyle görüştü. Saudabayev Erivan`da, ayrıca Yukarı Karabağ ayrılıkçılarıyla da fikir alışverişinde bulundu.
Kanat Saudabayev görüşlerini tamamladıktan sonra Astana'dan yeni haber geldi; Cumhurbaşkanı Nazarbayev Yukarı Karabağ sorununun çözümü amacıyla "yol haritası" hazırlanmasını gerekli bulmuş. Kanat Saudabayev AGİT Parlamenter Meclisi komitelerinin ortak toplantısında konuyla ilgili görüşlerini belirterek, "yol haritası"nın hazırlanmasıyla ilgili Nazarbayev`den gerekli talimatlar aldığını dile getirdi.
Astana`nın "yol harıtası"na ilk yanıt Erivan`dan geldi. Ermenistan Cumhurbaşkanı Basın Danışmanı Samvel Fermanyan Astana`nın yeni teklifine atıfta bulunarak,Yukarı Karabağ sorununun çözümüyle AGİT Minsk Grubu Eşbaşkanları – Rusya, ABD ve Fransa`nın uğraştığının altını çizdi.
Erivan bu açıklamayla AGİT Dönem Başkanı olsa bile Astana`nın arabulucu faaliyetlerine ihtiyacı olmadığına işaret ediyor.
Aslında Azerbaycan`daki siyasi çevreler de Kazakistan`ın arabuluculuğunun başarılı olacağına kuşkuyla yaklaşıyorlar. Bir Türk cumhuriyeti olan Kazakistan`ın Ermenistan`la aynı bir kurumda – Ortak Güvenlik Anlaşması Teşkilatı`nda bulunması Bakü`nün dikkatinden kaçmıyor. Ortak Güvenlik Anlaşması Teşkilatı NATO`ya benzer askeri bir kurum. Nasıl ki, NATO üyesi ülkelerinden birine yapılan saldırı tüm üye ülkelere saldırı anlamına geliyor, aynı madde Ortak Güvenlik Anlaşması Teşkilatı`nda da var. Yani bir gün Azerbaycan, topraklarını işgalden kurtarmaya girişirse Kazakistan anlaşma gereği Ermenistan`dan yana tavır almalı olacak.
Bakü`nün Astana`nın Yukarı Karabağ sorununun çözümüne yaklaşımından rahatsızlığı, artık AGİT Parlamenter Meclisinde ortaya çıkmış. Viyana`daki toplantıya katılan Azerbaycan Parlamentosu milletvekillerinden, iktidardaki Yeni Azerbaycan Partisi üyesi Rabiyyet Aslanova, Kazakistan Dışişleri Bakanı Kanat Saudabayev`in sergilediği yaklaşımdan rahatsız olduğunu bildirmiş. Aslanova, Yukarı Karabağ ayrılıkçılarının bölgede yasadışı seçimlere hazırlanmasıyla ilgili soruya Kanat Saudabayev`in verdiği yanıtın bir şey ifade etmediğini kaydetti.
Nursultan Nazarbayev daha önce de Yukarı Karabağ sorununu çözmek için hamlede bulunmuştu. 1991 yılında Nazarbayev dönemin Rusya Cumhurbaşkanı Boris Yeltsin`le birlikte bölgeye gelerek, Erivan, Bakü ve Yukarı Karabağ'ın başkenti Hankendi`de görüşmelerde bulunarak, çözüm önerilerini ileri sürmüşlerdi. Fakat bu öneriler havada kalmış oldu. Narazbayev ve Yeltsin bölgeyi terk ettikten sonra ayrılıkçılar Rus üslerinden elde ettikleri silahlarla Azerbaycan köylerine daha acımasız şekilde saldırdılar.
Astana`nın yeni girişiminin de somut bir sonuç getireceği hayli zor. AGİT Eşbaşkanları – ABD, Fransa ve Rusya yaklaşık 18 yıldır sorunun çözümüyle "uğraşsalar" da, bir sonuca varamamışlardır. Bu süreçte farklı "yol haritalar"ı masaya yatırılmış, belli başlıklar altında çözüm planları tartışılmıştır. Fakat ortada somut bir gelişme yok. Büyük devletlerin çözemediği ve ya çözmek istemedikleri sorunu Kazakistan dönem başkanlığı yapacağı bir yılda nasıl çözebilir ki?
Azerbaycan işgal altındaki toprakların boşaltılması, göçmenlerin geri dönmesi aşamalarını geçtikten sonra Ermenilerle Yukarı Karabağ`ın statüsünü tartışmaya hazırdır. Erivan ise, önce Yukarı Karabağ`ın statüsünü veya statüyü belirleyecek referendumun yapılmasını istiyor, bundan sonra işgal altındaki topraklarla Azerbaycan göçmenlerin geri dönmesini sağlayacağını açıklıyor. Şimdi, Astana 180 derece farklı bu iki formulu "yol haritası"da nasıl bir araya getirecek?
[*] "Atlas" Araştırmalar Merkezi (Azerbaycan)
