Giriş

11 Mayıs 2014’te Ukrayna’nın doğu vilayetlerinden Donetsk ve Lugansk’ta gerçekleşen referandumlar, Ukrayna’nın parçalanması yolunda önemli bir siyasi gelişme olmuştur. Gerçekleşen referandum, bundan sonra Ukrayna’nın eski Ukrayna olmayacağını göstermiştir. Ukrayna’da Kiev yönetimi ve üniter Ukrayna taraftarlarının dışında; Donetsk ve Lugansk gibi federasyon yanlıları ve ayrılıkçı siyasi aktörlerin olması, bir taraftan da Batı ve Rusya gibi Ukrayna üzerinde jeopolitik hedefleri bulunan dış aktörlerin bulunması Ukrayna krizinin daha uzun süreceğini göstermiş, Ukrayna parçalanmasına sürecine girmiştir.

Doğu Bölgelerinin İç Yapısı

Ukrayna’nın doğu vilayetleri Donetsk ve Lugansk’ta “"Donetsk Halk Cumhuriyeti'nin/Lugansk Halk Cumhuriyeti'nin kendi kaderini tayin etme hakkını destekliyor musunuz?" sorulu referandumda, katılanların %90’ı “evet” oyu vermiştir.  Bu iki vilayette yapılan referandumlarda Kırım referandumundan farklı olarak, Rusya’ya dâhil olunmasıyla ilgili referandum sorusu ya da buna yönelik amaç yoktu. Bunun bir nedeni daha önce söz konusu vilayetlerde belediye binalarının ele geçirilmesi ve bağımsızlıklarını ilan etmeleri sonrası Rusya’ya katılmak istediklerine dair beyanların Rusya tarafından olumlu karşılanmamış olmasıydı. İkinci bir nedeni ise Ukrayna’nın doğu vilayetlerinin kendi içinde iki yapıya sahip olmasıydı. Bu farklılık bölgelerin demografik yapısına ilişkindir. Donetsk ve Lugansk bölgelerinin nüfusunun %40’ı etnik Ruslardan oluşmaktadır. Ancak diğer %60’ı Kiev yönetimine karşı olsalar ve Rusçayı ana dili olarak görseler de, bunlar etnik olarak Ukraynalıdır. Baştan beri mitinglerde ya da gösterilerde Rus kökenliler, Rusya bayrağını sallarken, Ukrayna kökenliler Donetsk ya da Lugansk vilayetlerinin sembolleri olan yerel bayraklarla dolaşmaktaydılar. Rus kökenliler Kırım’da olduğu gibi Rusya’ya dâhil olmayı arzularken, etnik Ukraynalılar ise Federasyon taraftarı görünmektedir. 

Bu vilayetler halk desteğini de alarak bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra, Rusya’yla birleşmek yerine, söz konusu iki bölge Donetsk ve Lugansk kendi aralarında birleşme yoluna gitmeye çalışacaktır. Bu birleşme ise üniter bir yapıdan ziyade, şimdilik federasyona dönüştürülecektir.

Putin’in Doğu Ukrayna Politikası

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna’nın doğu bölgelerinde 11 Mayıs 2014’te gerçekleşen bağımsızlık referandumundan birkaç gün önce, referandumun daha ileriki tarihlere ertelenmesini birkaç nedenden dolayı istemiştir. Birincisi, referandumun daha başarılı olabilmesi, yani doğu bölgelerinin tamamının federasyon taraftarları tarafından kontrol edilir hale gelmesi ile ilgili Putin’in açıklaması, Rusya’nın politikasının değişmeye başladığına dair tartışmalara yol açtı.

Putin’in referandumun ertelenmesine dair açıklamasına cevap veren “Güney-Doğu” hareketi[1] lideri Oleg Tsarev, bunun olabilmesi için birkaç şart öne sürerek Putin’in isteğini geri çevirdi.  Bu şartlar;

1)Kiev yönetiminin doğu bölgelerine karşı yürüttüğü “Anti-terör operasyonların” sonlandırılması,

2)Doğu bölgelerinin sınırlarında ve bazı iç kısımlarında Ukrayna birliklerinin geri çekilmesi,

3)Tutukluların serbest bırakılması,

4) Yasadışı çetelerin(Sağ Sektör Örgütünden bahsediliyor) silahlarını bırakması olarak sıralamaktadır.  

Bu talepler ABD ve Rusya’nın Ukrayna krizinin çözümü için kabul ettiği ve Ukrayna’daki her iki tarafa da sorumluluklar yükleyen şartların, sadece Kiev yönetimine düşen kısmını kapsayan ve daha genişletilmiş hali olması nedeniyle Kiev’in kabul etmeyeceği kesindi. Dolayısıyla da referandumun ertelenmesi de gerçekleşmeyecekti.

Putin’in referandumu erteleme talebi birkaç sonuca yol açtı. Putin’in açıklaması Rusya’nın Ukrayna krizinin çözümü yönünde kendisine düşeni yapmaya çalıştığını göstermekteydi. Bundan sonraki “geri” adım, Batı ve Kiev tarafına düşmekteydi. Putin’in bu çıkışı Ukrayna krizinde Rusya’nın taraf olmadığını, tam tersine çözmek isteyen taraf olduğunu, Batı’nın Rusya’ya karşı suçlamalarının asılsız olduğunu, Ukrayna’da Kiev-Moskova krizi değil, Kiev-Doğu Bölgeleri krizinin, yani iç çatışmaların yaşandığını göstermeye çalışmıştır. Bu taktik Rusya’ya karşı yaptırımları da azaltmayı amaçlamıştı. Çünkü Ukrayna’da krizin derinleşmesi ve bu krizden Rusya’nın sorumlu tutulması, Rusya’ya karşı yaptırımların da artacağı anlamına gelmekteydi.

Rusya’nın “geri adım attı” şeklindeki açıklamasının diğer amacı, Ukrayna’da yaşanan ölümlerin durdurulmasına yönelikti. Çünkü Ukrayna’da ölümlerin artması, Rusya’nın bunu durdurmak için de müdahale olasılığını artırmaktaydı. Rusya’nın asıl amacı kendisinin müdahalesi değil, doğu bölgelerinin tamamının doğu bölgenin halkları tarafından mutlak kontrolünün sağlanmasıdır. Doğu bölgelerinin de Putin’in talebine olumsuz yanıt vermesi ve referandumun gerçekleşmesi, Ukrayna’nın doğu bölgelerinin bundan sonra Rusya’dan da bağımsız, kendi başına siyasi varlık ve siyasi taraf olduğunun kanıtlanmaya çalışılmasıydı. Bu da Kiev dâhil olmak üzere, Batı ülkelerinin Donetsk ve Lugansk bölgelerinin taleplerini dikkate almaları ve bunların siyasi varlıklarını tanımaları amaçlanmıştır. Doğu bölgelerinin tepkileri ve haklarının Batı tarafından dikkate alınmaması, doğu bölgelerinin tepkilerini ve savunma gücünü daha da artıracaktır.

Ukrayna’nın Parçalanmasına Giden Yol

Ukrayna’nın parçalanması ülkenin doğu bölgelerinin kendi içlerinde güçlenmelerine bağlı olacaktır. Bu durum kendisini en belirgin şekilde 25 Mayıs 2014 seçimlerinde gösterecektir. Bu seçimlerde Ukrayna’da kim seçilirse seçilsin, bu bölgeleri kontrol etmesi zor olacaktır, ya da hiç kontrol edemeyecektir. Ukrayna devlet başkanlığı seçimlerine Donetsk ve Lugansk bölgelerinden halkın bir kısmı katılacak ama önemli bir kısmı katılmayacaktır. Hatta bu bölgelerde seçim yapılmasını da engelleyeceklerdir. Nasıl ki Doğu bölgelerinin siyasi statüsü Kiev yönetimi tarafından tanınmıyorsa, doğu bölgeleri de Kiev’in yasallığını tanımayacaktır. Dolayısıyla iki ayrı devlet şeklinde süreç devam edecektir.  

Bunun için ise şimdiden doğu bölgeleri (Kiev’den) “bağımsızlıklarını” koruyabilmek için, kendi ordularını oluşturacaklardır. Özellikle ABD ve diğer Batılı devletler nasıl Ukrayna ordusuna destek veriyorsa - Ukrayna’da 400 Amerikan özel askerinin Doğu bölgelerine karşı Ukrayna ordusuyla birlikte savaştıkları gibi- [2] Doğu bölgeleri de Rusya’da destek almaya çalışacaktır. Rusya da bu bölgelerin kendilerini savunmaları için destekte bulunacaktır. Doğu bölgelerinin Kiev’le eşit siyasi statü kazanması Rusya’nın çıkarınadır. Rusya’nın ve Doğu bölgelerinin çıkarlarının göz ardı edilmesi, bu ikisinin daha sıkı işbirliğine gitmesini sağlayacaktır.

Donetsk ve Lugansk bölgelerinin birleşmesiyle “Novorossiya”(Yeni Rusya) isminde bir siyasi oluşum oluşturmaları Rusya’nın çıkarına olacağı gibi, Rus devletinin ve halkının duygusal nedenlerden dolayı mutlak desteğini alacaktır.

Oluşturulması beklenilen “Novorossiya Federal Cumhuriyeti” Rusya’yla stratejik ittifak ilişkisi içerisine girmek isteyecektir. Başlangıçta Rusya buna yanaşmamakla beraber Ukrayna’nın ekonomik buhrana düşmesini bekleyecektir. Ukrayna’da yaşanacak ekonomik çöküş, ülkenin diğer bölgelerinin giderek Kiev kontrolünden uzaklaşmalarına neden olacaktır. Bu bölgeler Donetsk ve Lugansk’ın oluşturacakları “Novorosiya”ya katılmak isteyecektir. Diğer bölgelerinin buna katılabilmeleri için Donetsk ve Lugansk bölgelerinin ekonomik olarak Kiev’den bağımsız ve Ukrayna’nın diğer bölgelerinden daha iyi durumda olmalarına bağlı olacaktır. Doğu bölgelerinin mutlak kontrolünü eline geçiren ve Ukrayna’nın en sanayileşmiş bölgeleri olan Donetsk ve Lugansk yönetimi bundan sonra toplanan vergileri Kiev’e vermeyip bu kaynakları kendi için harcayarak, daha da güçlenmeye çalışacaktır. Rusya’yla sürdüreceği ekonomik ilişkileriyle de bunu destekleyecektir. Doğu bölgelerinin ekonomik ve siyasi varlıklarını güçlendirmek için çabalayacak olan Rusya, Ukrayna’nın Kiev yönetimini sıkıştırmak için de elinden geleni yapacaktır. Bunu da doğalgaz üzerinden yapmaya çalışacaktır.

Batı’nın IMF üzerinden Ukrayna’ya sağladığı maddi yardımlar, ya doğalgaz borcunun ödenmesi, ya kamu çalışmaları için harcanması, ya da doğu bölgeleriyle çatışmalar için harcanacağından dolayı, ülkenin ekonomik kalkınması gerçekleştirilemeyecektir. Bu da Ukrayna’nın başarısızlığı nedeniyle Batı’yı, Ukrayna politikasını tekrar gözden geçirmek zorunda bırakacaktır. Zayıflamış Ukrayna ile Rusya destekli “Novorossiya” arasındaki ilişki Batı ile Rusya arasında görüşme konusu olacaktır. Bu da tekrar ya iki ayrı Ukrayna, ya da Konfederasyon yapıya dönüştürülecektir. Bu da Rusya’nın en arzuladığı durum olacaktır.

Bunu önlemek için ise Kiev yönetimi, ilk olarak seçimlere kadar Donetsk ve Lugansk bölgelerinin şehir merkezlerine düzenleyeceği aşamalı operasyonlarla direnişçileri temizlemeye çalışacaktır. Bu da çatışmaların ve insan kayıplarının artmasına yol açacaktır. Sonuçta iç savaşa giden süreci hızlandıracaktır. İç savaşın başlaması büyük güçlerin buna dolaylı yollardan müdahil olacağı anlamına da gelecektir.

Sonuç

Ukrayna’da yaşanan iktidar değişikliğiyle başlayan iç gerginlik, başta Kırım’ın Rusya tarafından ilhak edilmesine, devamında da ülkenin doğu bölgelerinin referanduma giderek bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle sonuçlanmıştır. Ancak Kırım’ın ilhakını şimdilik kabul etmiş gibi duran Kiev yönetimi, ülkenin doğu bölgelerinin de Kırım gibi Ukrayna’dan kopmasına izim vermemek için silahlı mücadele vermektedir. Doğu bölgeleri de kendi öz savunmalarını güçlendirme yoluna giderek kendi bölgelerinde Kiev’in kontrolünün tamamen silinmesi için mücadele vermektedir.  Hem iç hem de dış dinamiklere bağlı olarak gelişen Ukrayna krizi, Doğu bölgeleri Kiev’e karşı mücadelesinde güçlenebilirse, Ukrayna ya federasyon yapısına dönüşecek, ya da iki ayrı Ukrayna ortaya çıkacaktır.

Ama bundan sonra Ukrayna, bildiğimiz Ukrayna olmayacaktır...