Rusya’nın zaman zaman projelerini iptal etmek zorunda kalması ancak daha sonra alternatif projelerle aynı projeyi yıllar sonra başka yollarla gerçekleştirmeyi başarması, aynı bir satranç oyuncusunun gerektiğinde Şah Mat yapabilmek için piyonlarından vazgeçmesine benzemektedir. Putin’in son Sırbistan ziyareti sırasında Türk Akımı boru hattından gelecek bir kısım doğal gazın Bulgaristan üzerinden Sırbıstan’a, Sırbistan’dan da Macaristan’a ulaştırılması için karar alınmıştır. Oxford Enerji Enstitüsü kıdemli uzmanlarından Katja Yafimova’nın twitter hesabından (@katjafimava 18 Ocak) haklı olarak belirttiği üzere böylece Avrupa Komisyonu ve ABD’nin yıllarca çabalayıp engellediği Güney Akım boru hattı projesi gerçekleştiği gibi Ukrayna ve Rusya arasındaki gerginliğinde katkısıyla Kuzey Akım 2 projesi de öne alınmıştır. Dolayısıyla, Rusya adım adım gerçekleştirdiği jeopolitik hamlelerle adı farklı da olsa Güney Akım boru hattını gerçekleştirmeye çok yakın gözükmektedir.
Güney Akım Boru Hattı Projesi Neydi?
Güney Akım projesi ilk kez 2007 yılında İtalyan Eni ve Rus Gazprom şirketlerinin imzaladığı iyi niyet anlaşması ile duyuruldu. Rusya’nın Karadeniz kıyısından başlayıp, Karadeniz’in altından geçtikten sonra Bulgaristan’a, oradan da Avusturya’ya ulaşması hedeflenen projenin kapasitesinin önce 31 bcm (milyar metre küp) olacağı açıklanmış fakat daha sonra bizzat Putin’in müdahalesiyle boru hattının kapasitesinin 63 bcm olacağı ilan edilmiştir. Güney Akım projesinin Hazar gazını başlangıçta Azerbaycan’dan (Türkmenistan ve İran’ın da daha sonra katılacağı düşünülmekteydi) Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden de Avrupa’ya ulaştırılması planlanan Nabucco projesini engellemesi de hedeflenmekteydi. Bir yandan Avrupa’nın Rus doğalgazına bağımlılığının artması, diğer yandan Ukrayna’nın bypass edilmesi ve son olarak da Nabucco projesinin tehlikeye düşmesi üzerine ABD, Avrupa enerji güvenliğine müdahale etme kararı aldı.[i]
Hem Güney Akım projesinin, hem de Nabucco projesinin üzerinden Avrupa’ya gaz taşıyacak olması Bulgaristan’ı bir anda ABD gözünde kritik ülke haline getirdi. Putin, 2007 yılı Mart ayında Bulgaristan’ı ziyaret etti ve Burgas-Alexandrapolis petrol boru hattı ve muhtemel bir doğal gaz boru hattı projesi görüşmeleri gerçekleştirdi. Ocak 2008’de Bulgaristan’ı tekrar ziyaret edeceği öğrenilen Putin’den önce ABD, (George W. Bush dönemi) Aralık 2007’de Güney Akım projesi dahil Rusya ile hiçbir enerji anlaşmasını imzalamaması için Bulgaristan’ı ikna etmek üzere dışişleri bakan yardımcısı Bryza’yı Sofya’ya gönderdi. Ancak Bulgaristan ikna edilemedi ve Putin’in Aralık 2008 tarihindeki Sofya ziyareti sırasında Bulgaristan’ı Güney Akım projesine dahil edecek anlaşmalar imzalandı.
Cumhuriyetçi Bush’tan sonra Demokrat Obama’nın seçilmesi ve Hillary Clinton’ın dışişleri bakanı olarak atanması da ABD’nin Güney Akım boru hattı projesine karşı politikalarını değiştirmedi. Tam tersi daha da görünür bir hal aldı. 2012 yılında Hillary Clinton bizzat kendisi Bulgaristan’ı ziyaret etti ve kaya gazı gibi alternatif enerji kaynakları üzerinde durmaları konusunda önerilerde bulundu.[ii] Böylelikle ABD, Güney Akım projesinin gerçekleşmemesi için ciddi adımlar atmaya başladı. Obama hükümetinin Rusya konusundaki politikalarına destek olan Obama’nın 2008 yılındaki başkanlık yarışındaki rakibi Cumhuriyetçi John McCain’in de Bulgar siyasetçilerle 2014 yılında görüşmesi üzerine[iii], Bulgaristan’da Ekim 2013 yılında boru hattının inşasına başlanmasına rağmen Bulgaristan, Güney Akım projesinden ABD’nin yıllar süren ikna politikası sayesinde çekildi.
Güney Akım’ı Türkiye Sayesinde Türk Akım’ına Dönüştü
Esasen Güney Akım projesinde iki ülke bypass edilmekteydi: Ukrayna ve Türkiye. Türkiye, Güney Akım projesinin Karadeniz’deki münhasır ekonomik bölgesinden geçmesine Ruslardan çeşitli tavizler isteyerek izin vermişse de aslında hiçbir çıkar elde edememiştir. Putin’in Aralık 2016 tarihinde Güney Akım’ın resmen bittiğini ve yerine Türkiye ile Türk Akım’ını gerçekleştireceklerini açıklamasının ardından Türkiye kendini bir anda hem TANAP, hem de Türk Akım’ı projesinin içinde bulmuştur. Güney Akım projesi ile Türk Akım’ı projelerinin en büyük farkı; Güney Akım projesi, Rus Gazprom, İtalyan ENI, Fransız EDF, Alman Wintershall ve iki Sırp enerji şirketlerinin ortaklı ile gerçekleştirilmesi planlandığından daha şeffaf bir yapıya sahipti. Fakat, Türk Akım’ı projesinin Rusya’dan başlayarak Türk topraklarına ulaşan bölümü tamamen Rus Gazprom’a aittir. Sadece hattın Trakya kısmı için Türk ve Rus ortaklığında bir şirket kurulması söz konusu ki bu şirketin kontrolünün de Rusya’da olması beklenmektedir. Bunun yanı sıra diğer bir fark ise Türk Akım’ının Güney Akım projesinin yarı kapasitesine (31.5 bcm) sahip olmasıdır. Buna ilave olarak, Türk Akım’ı boru hattı bir kez inşa edildikten ve faaliyete başladıktan sonra paralel hatlarla kapasitesi arttırılabilir.
Sonuç: Güney Akım, Türk Akım’ı adı altında Gerçekleşiyor
Eğer Gazprom’un Türk Akım’ı hakkında bilgi verdiği web sayfasına[iv] bakılacak olursa, henüz boru hattının Trakya’ya vardıktan sonra Yunanistan’a mu yoksa Bulgaristan’a mı yoksa ikisine birden mi gideceği konusunda bir bilgi bulunmamaktadır. Diğer yandan 19 Kasım 2018 tarihi itibariyle Türk Akım’ının denizin altından geçen hattı tamamlanmış ve 2019 yılı sonunda Türkiye’ye ilk faz gazın ulaştırılması beklenmektedir. Gelinen nokta da Yunanistan, Türk Akım’ı gazının Yunanistan üzerinden Avrupa’ya iletilmesi için Moskova’ya çıkartma da bulunuyor.[v] Bulgaristan, Rusya’yı Türk Akım’ını Bulgaristan üzerinden geçirilmesi için ikna etmeye çalışıyor.[vi] Ve daha Türk Akım’ının Bulgaristan’a ulaştırılması kesinleşmemişken Putin, Sırbistan’daki ziyareti sırasında hattın Bulgaristan-Sırbistan ve Sırbistan-Macaristan olarak uzatılması için anlaşmaya vardıklarını açıklıyor.[vii] Son olarak, Putin’in Sırbistan ziyareti ve Türk Akım’ı botu hattının jeopolitik gelişmeleri nasıl etkilediğine dair iki örnek göze çarpmaktadır. Birincisi; Putin, Sırbistan’da Kosova’nın kendi ordusunu kurması yasal değildir diye eleştirmiş ancak Türkiye’den bir itiraz gelmemiştir. Oysa ki Kosova’nın ilk savaş pilotu geçtiğimiz ay Türk Silahlı Kuvvetlerinden mezun oldu.[viii]İkincisi ise; Bush ve Obama yönetimlerinin Güney Akım projesine karşı yürüttükleri karşı kampanya, Trump döneminde Türk Akım’ı için yürütülmemektedir. Sonuç olarak Güney Akım projesi gecikmeli de olsa gerçekleşmektedir.
[i] Zeyno Baran. 2008. ‘Security Aspects of the South Stream Project.’ Hudson Institute. Ekim. https://www.hudson.org/content/researchattachments/attachment/670/baran-south_stream_for_ep.pdf.
[ii]Euractiv. 2012. ‘US Tells Bulgaria Shale Gas is Safe.’ 6 Şubat. https://www.euractiv.com/section/central-europe/news/us-tells-bulgaria-shale-gas-is-safe/.
[iii]BBC. 2014. ‘Bulgaria Halts Work on Gas Pipeline After US Talks.’ 8 Haziran. https://www.bbc.com/news/business-27755032.
[iv]Turk Stream. Gazprom. http://www.gazprom.com/projects/turk-stream/.
[v]Costis Geropoulos. 2018. ‘The Plan B For Tsipras Will be to Ensure That a Spur Line is Built South From the Bulgarian Route, Weafer Tells NE.’ NewEurope. 7 Aralık. https://www.neweurope.eu/article/tsipras-wants-putin-to-route-turkish-stream-branch-via-greece/.
[vi]CNBC. 2018. ‘Bulgaria Prepares to Transport Russian Gas to Central Europe.’ 30 Kasım. https://www.cnbc.com/2018/11/30/reuters-america-bulgaria-prepares-to-transport-russian-gas-to-central-europe.html.
[vii]TASS. 2019. ‘Turk Stream Line Pipe in Serbia to be Constructed Before End of 2019.’ 17 Ocak. http://tass.com/economy/1040568.
[viii]HaberTürk. 2018. ‘Son Dakika… Kosova Kendi Ordusunu Kuruyor.’ 14 Aralık. https://www.haberturk.com/son-dakika-kosova-kendi-ordusunu-kuruyor-2260582.
