Dünyaca meşhur ve 500 yıl önce çizilen Piri Reis haritası Topkapı Sarayı’nın Eski Eserler Müzesi haline getirildiği sırada Milli Müzeler Müdürü Halil Eldem tarafından 1929 yılında bulundu. Halil Bey o sırada İstanbul’da misafir olarak bulunan Alman Şarkiyatçı Prof. Kahle ile birlikte haritayı inceledi. Kahle bu incelemesini 1931 yılında Leiden’de toplanan kongrede sundu.  Bilim dünyasının ilgisini çekti. Bu bildiri daha sonra İtalyanca ve İspanyolcaya da çevrildi. Viyana Üniversitesi coğrafya profesörü Oberhaum da bu konuda bir açıklama yaptı.  Bazı Türk ve yabancı gazeteler bu harita Kristof Kolomb’un haritası diye eksik ve yanlış bilgiler vermeye başladılar. Bunun üzerine Türk Tarih Kurumu The Illustrated London News adlı resimli dergiye bir yazı ile haritadan ve Piri Reis’in Bahriye adlı kitabından resimler gönderdi. Bu yazı ve resimler 1932 Temmuz ayında yayınlandı. Böylece dünya kamuoyuna bilgi verilmiş oldu. Daha sonra, Prof. Kahle, 1933 yılında Kaybolmuş 1498 Tarihli Kolombos Haritası 1513 tarihli Türkçe Bir Dünya Haritasında adlı küçük bir kitap yayınladı. Eserde haritanın iki fotoğrafı ve birçok bilgi yer aldı. Bu yayın, Piri Reis haritasının bilim dünyasına girmesinin yolunu açtı. Haritaya başından beri yakın ilgi duyan Atatürk, haritayı Ankara’ya getirterek incelemiş ve basılarak çoğaltılmasını buyurmuştur. Piri Reis, XV. Yüzyılın sonlarında Osmanlının Akdeniz amirali olan meşhur Kemal Reis’in kardeşinin oğludur.  Piri Reis’in son görevi Kızıldeniz ve Umman denizi donanmalarının amiralliğidir. Piri Reis, haritasını 1513 yılında Gelibolu’da meydana getirmiş ve bu tarihten dört yıl sonra 1517’de Mısır fatihi Yavuz Sultan Selim’e Mısır’da bulunduğu sırada kendi eliyle sunmuştur. Harita ceylan derisi üzerine 9 renkli olarak özenle çizilmiştir. Haritanın bugün 1/3 parçası elimizde bulunmaktadır. Diğer parçalar kayıptır.Piri Reis ayrıca Akdeniz'de yaptığı seyirler sırasında gördüğü yerleri ve yaşadığı olayları, daha sonra Bahriye adlı kitabında topladı. Bu kitap dünya denizciliğinin de ilk kılavuz kitabı olma özelliğini taşımaktadır. Bu haritayı dünya ölçeğinde önemli kılan, günümüze kalmamış KristofKolomb'un Amerika haritasındaki bilgileri içeriyor olmasıdır.

Haritanın Yansımaları

Bu haritanın çizilmesinin üzerinden 500 yıl geçti. Bu yıl yani 2013 yılı UNESCO tarafından Piri Reis yılı ilan edildi. Çeşitli etkinliklerle hala kutlanıyor. 500 yıllık bu haritayı bilim dünyası 84 yıldan bu yana hala tartışıyor ve Piri Reis’in harita üzerine bizzat yazdığı notların şifrelerini çözmeye çalışıyor. Piri Reis’in dünya haritası, fiziki büyüklük açısından zamanının en büyük haritasıdır. Ve harita üzerine kaynak ve açıklamalar yazan tek bilim adamıdır. Çünkü bu mükemmel haritanın Batı dünyası dâhil bir eşi yok. Haritanın Piri Reis adlı bir Türk tarafından çizilmesini Batı dünyası kabul etmekte zorlanıyor. Diğer taraftan bu haritanın çizimine yönelik mistik ve dini hurafeler de internet sitelerinde cirit atıyor. Her şeyden önce Piri Reis denizci, coğrafyacı ve haritacı (kartograf) olarak bir bilim adamıdır. Piri Reis çağının çok ilerisinde bir bilgi donanımına sahip olduğunu ispatlamıştır.

Harita Nasıl Yapıldı?

Piri Reis, haritasını nasıl çizdiğini harita üzerine yazdığı not şeklindeki açıklamaları ile bizzat anlatmıştır.

V Numaralı Not: Antil kıyılarını anlatan harita üzerine yazdığı V. Numaralı notta, Kristof Kolomb’un haritasından faydalandığını açıkça söylemektedir.

VI. Numaralı Not: Bu notta Amcası Kemal Reis’in yanında esir olarak bulunan ve Kolomb ile üç defa Amerika’ya gittiğini söyleyen bir İspanyol’un sefer hakkındaki anılarını anlatır. Güney Amerika’ya ait notlarda dört Portekizlinin yaptıkları yeni haritaları da gördüğünü söyler. Kolomb’un haritasından faydalandığını da şu satırlarla anlatır. Bu ülkeler şimdi keşfedilmiş ve meşhur olmuşlardır. Adalar ve kıyılarındaki isimler Kolomb tarafından konulmuştur ve o şekilde bilinirler. Bu bölüm haritanın hangi yolla yapıldığını da anlatmaktadır. Şöyle ki:Bu harita benzeri bir harita, o dönemde kimsede yoktur. Benim tarafımdan yapılmış olup, şimdi temel kaynak oldu. Dünyanın yerleşim bölgelerini gösterir. Piri Reis daha sonra faydalandığı haritaları şöyle sıralar. Batılıları en çok ilgilendiren ise son paragrafta yer alan Kolomb’un haritası hakkında yazdıklarıdır.

·        Özellikle yirmi kadar harita ile Arapların Caferiye dedikleri ve kara parçalarını da içine alan İskender-i Zülkarneyn zamanında yapılmış olan sekiz dünya haritasından,

·        Bir Arabi Hint haritasından,

·        Yeni yapılan ve Sind,  Hind ve Çin ülkelerini de geometri yoluyla gösteren dört Portekiz haritası ile

·        Kolomb’un batı tarafında yaptığı haritadan karşılaştırma yolu ile çıkarılıp bu şekil ortaya kondu. Şöyle ki, bu ülkelerin haritası (Kolomb’un haritası) denizcileri için nasıl doğru ve geçerli ise, adı geçen bu harita da diğer yedi deniz için öyle doğru ve geçerlidir.

Dikkat edilirse Piri Reis’in kullandığı haritaların sayısı 20’dir. Ancak açıklamada bahsettiği haritaların sayısı 12’dir. Geri kalan 8 harita ve haritacılar için Caferiye zamanını işaret etmektedir. Caferiye isminin neyi ifade ettiği uzun yıllar anlaşılamamıştır. Sonunda 72 sene süren bilinmez anlamının bir lakap olduğu Abbasi Devleti’nin bilim, edebiyat ve sanat kültürlerinin yaşadığı altın çağının son halifesinin kastedilmiş olduğu ortaya çıkmıştır.  Halkı, Sultan Al-Me’mun’a Al-Cafar lakabını takmıştır. Bu nedenle onun zamanında yapılmış ve onun emriyle kopyalanmış haritalara da Caferiye ismi verilmiştir.  

XIV Numaralı Not:  Bu not, haritanın çiziminde Piri Reis’in 100 yıl önceki bir haritadan faydalandığını gösteren bir şifre içermektedir. Not üzerinde bir resim bulunmaktadır. Resimde büyük bir balık, (muhtemelen balina) üzerinde iki kişi ve bir de bir gemi bulunmaktadır. Bu resim kasıtlı olarak, ancak tarih ve kültür bilgisine sahip olanların anlayabilecekleri şekilde ters çizilmiştir. Notta şöyle yazmaktadır: Rivayet ederler ki, İrlandalı Aziz Brendan adındaki bir papaz yedi deryayı gezmiş. Adı geçen papaz ve diğerleri bir balığın üzerine çıkıp kuru yer sanarak ot yakmışlar. Balığın sırtı kızınca denize dalmış. Bunlar da sandala binip gemiye kaçmışlar. Bu durum Portekizlilerden alınmamış olup, eski dünya haritalarından yayılmıştır.

Piri Reis'in, Aziz Brendan ile ilgili resmi ters olarak haritasına çizmesinin çok çeşitli sebepleri olabilir. Uzmanlarca yapılan değerlendirmelerde şu görüşlere yer verilmektedir.

·        Kullandığı kaynak haritaların Ortaçağ’a ait olduğunu göstermek

·        Bu haritaların Portekizlilere ait olmadığını göstermek

·        Bu efsanevi yolculuğun Kuzey Oseanus (okyanus) denizinde yapıldığını belirtmek

·        Aziz Brendanın, Kolomb’dan daha önce Yeni Dünya’ya gitmiş olabileceğini vurgulamak

·        Bu efsanenin haritalardan haritalara aktarıldığını ve kendisinin de bu öyküyü kaynak haritaların birinden kendi haritasına naklettiğini açıklamak

Bu değerlendirmeler içinde son değerlendirme daha öne çıkmaktadır. Şöyle ki; Aziz Brendan’ın resminin olduğu ilk harita 1234 yılında çizilmiştir. Yani Piri Reis haritasından 273 yıl önce çizilmiştir. Ancak Piri Reis’in haritasının çiziminde istifade ettiği haritanın, birçok benzerlikleri yönüyle kendi haritasından 100 sene önce çizilen 1413 tarihli Mecia De Viladetes’in haritası olduğu değerlendirilmektedir.

Haritadaki Şifreler

Piri Reis’in haritası üzerine koyduğu bazı notlar ise yoruma açık bir takım bilgiler içermektedir. Bunlardan biri de yirmi iki numaralı nottur.

XXII Numaralı Not: Piri Reis Azor Adaları’nın güneyinde, Kanarya Adaları’nın batısındaki deniz alanına Sağlam Yumurta (Ovo Sano)  adını verdiği anlaşılmaktadır. Notta şöyle yazmıştır: Bu denize Bahri Mağrip derler ama Efrenç (Fransızlar) tayfası Mar de Ispanye derlerdi. Yani İspanya Denizi demk (demek) olur. Şimdidek (şimdiye dek) bu isimle meşhurdu ama Kolombo ki, bu deryayı açmıştır ve cezairi (kıyıları) ol malum etmiştir dahi Portugal kâfiri ki, Hind diyarını açtılar bu cümle ile ittifak ettiler kim iş bu deryaya yeni isim vereler bu deryanın adı Ovo Sano yani sağlam yumurta demek olur.

Piri Reis haritası araştırmacılarından kaptan Fatih Türküstün’ün yorumuna göre; Uzun yıllar Piri Reis’in kullandığı bu deyim Sağ Yumurta olarak anlamlandırılmış ve çok yanlış yorumlanmıştır. Piri Reis, notunda yazdığı Sağlam Yumurta deyimini haritasını yapmadan çok seneler öncesinde duymuştu.  Hikâyeyi amcası Kemal Reis’in esiri olan bir İspanyol’dan dinlemişti. Hikâye şöyleydi. Kolomb 1493’te ilk seferinden döndüğünde Kraliçe İzebella ve Kral Fernando, İspanyol araştırmacılar, Katolik kilisesinin ileri gelen kardinalleri ve seçkin soyluların önünde milli bir kahraman gibi karşılandı. Kolomb, Daha sonra Endülüs bölgesindeki Santa Maria kilisesine gitti. Amacı sefer gitmeden önce Başrahip Juan Perez’e bıraktığı üç yaşındaki oğlunu görmek ve iki hafta dinlenmekti. Kardinal Petro Gonzales Kolomb’un onuruna bir yemek düzenledi. Bu ziyafete bölgenin soyluları ve asilzadeleri de davet edilmişti. Bazı kişiler sohbet sırasında söyledikleri alaycı sözlerle Kolomb’u rahatsız etmeye başladılar.  Yeni Dünyayı keşfedecek İspanya’da çok insan var dediler.  Bunun üzerine Kolomb bir yumurta getirtti. Onlardan yumurtayı masada dik olarak durdurmalarını istedi. Kimse başaramadı. Kolomb yumurtanın alt tarafını hafif çatlatarak masada düz durmasını sağladı. Herkes bunun çok basit olduğunu söyledi. Ancak Kolomb bu hareketiyle basit bir şeyi ilk düşünmenin önemini vurguladı. Oceanus (okyanus) Denizi’nin bu örnekte olduğu gibi kolaylıkla geçilemeyeceğini, aksine bu denizi karşıdan karşıya geçmenin sağlam yumurtanın masa üstünde dik durdurulmasındaki imkânsızlık kadar zor olduğunu anlatmak istemişti. Onun için bu denize Piri Reis’in deyişiyle Ovo Sano (Sağlam Yumurta) adını vermişlerdir. Piri Reis de haritası üzerine; buderyanın adını ovo sano koydular yani sağlam yumurta demek olur sözüyle Oceanus Denizi’nin ya da kendi söyleyişiyle Batı Denizi’nin geçilmesinin kolay olmadığını pek güzel ve kurnazca ifade etmiştir. Sonuç olarak, 500 yıllık Piri Reis haritası bir dünya şaheseridir. 84 yıldan bu yana üzerinde çalışılmaktadır. Hala gizemleri tamamen çözülememiştir. Ancak haritanın tamamen akıl ve bilim yoluyla daha önce çizilmiş haritalardan faydalanarak meydana getirildiği bizzat Piri Reis tarafından açıklanmıştır. Bizim görevimiz atamız Piri Reis’e yakışacak yeni buluşlar ve çalışmalar yapmak olmalıdır.