“Avrupa Birliği. Kulağa çok hoş geliyor değil mi? Acımasızlar ... Ticarette bizden faydalanmak için bu birliği kurdular. ” [1].
Fransa tarafından, Trump’ın uluslararası ilişkiler ve transatlantik ilişkilere yaklaşımı hem bir tehdit, hem de Paris’in küresel sahnedeki rolünü güçlendirebileceğinden bir fırsat olarak algılanmaktadır. Ayrıca, ikili ilişkilerde süreklilik ve istikrar karşılıklı yararlılık olarak algılanmakta, özellikle terörle mücadelede işbirliği öncelik olmaya devam etmektedir. Son yapılan NATO zirvesinde, Fransız Cumhurbaşkanı Macron‘un‚ ‘‘NATO‘nun beyin ölümü gerçekleşti.‘‘ sözü bu işbirliğini sorgulatmış, ilk olarak Macron tarafından dile getirilen Avrupa’nın ordu oluşturması fikrini tekrar akıllara getirtmiştir. Bu durum bazı akademik çevreler ve medya tarafından ‘AB, NATO‘dan bağımsız kendi güvenliğini kendi sağlamak istiyor’ şeklinde yorumlanmıştır. Makale, genel olarak Trump yönetiminden sonra farklı bir boyuta taşınan savuma alanındaki Fransız-Amerikan ilişkilerine değinirken, bu kapsamda bahse konu olan Avrupa ordusunun da ne anlama geldiğini yorumlayacaktır.
Amerikan-Fransız İlişkileri
Trump’ın seçilmesi ile son sekiz yıldır transatlantik ilişkileri yapılandıran “Obama-Merkel” tandemi sona ermiştir. Brexit ve Washington ile Berlin arasındaki ilişkilerin kötüye gitmesi bağlamında, Fransa, Avrupa'da bir siyasi istikrar ve enerji merkezi olarak öne çıkmıştır. Emmanuel Macron, bu bağlamı kendi avantajına kullanmayı hedeflemiş ve ABD başkanıyla yakın ilişki kurmuştur. Dahası, Macron kendisini Trump'ın Avrupa'daki tercümanı[2] olarak görerek ilişkilerde ortak çizgiyi ve işbirliğini yakalamıştır. Fakat kırmızı çizgilerini[3] de netleştirmiştir. Trump ve Macron arasında yaşanan fikir ayrılıkları ise, belirledikleri sonuçlardan ziyade yöntem konusunda yaşanmaktadır.
İki ülkenin ilişkilerinde savunma ve terörle mücadelede işbirliği temel noktayı teşkil etmektedir. Donald Trump başkanlığa başladığında, Washington’daki siyasi değişimlere rağmen, ABD’nin Fransa ile savunma ve istihbarat alanındaki işbirliği devam etmiştir. Obama yönetiminde inşa edilenler, yurt içi ve yurt dışındaki terör örgütlerine karşı mücadele, her iki devletin de çıkarlarına hizmet ettiği için korunmuş, ABD’nin Fransa’yı Avrupa’nın en güçlü askeri gücü olarak algılaması ise Paris’in Beyaz Saray’la diyaloğu ve işbirliğini birçok konuda daha da kolaylaştırmıştır. Ayrıca, Trump, özellikle Suriye'de sorumluluk ve maliyetleri paylaşmak istediği birçok önemli konuda liderlik ve koordinasyon için Macron'la beraber hareket etmiştir. Dış politikada Trump’ın aldığı karışık kararlar ise, Macron için fırsat olarak algılanmaktadır. Bu bağlamda Macron bu durumdan yararlanarak, Fransa’nın Avrupa’daki durumunu ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki nüfuzunu arttırmayı hedeflemektedir. Libya’daki mevcut siyasi krizde de Fransa‘nın safını ABD‘den önce tayin ederek harekete geçmesi bunun örneğidir.
Avrupa Ordusu ne anlama gelmektedir?
Bu zamana kadar ki Atlantik’in her iki tarafı arasındaki farklı yaklaşımlar, Trump’ın seçiminin tetiklediği stratejik belirsizlikler ve Fransız Cumhurbaşkanı Macron‘un NATO zirvesinde ‘‘NATO‘nun beyin ölümü gerçekleşti‘‘ sözü, Avrupa'nın siyasi ve stratejik bağımsızlığı hakkındaki argümanları güçlendirmiştir. Liderler düzeyinde koordineli bir çaba gösterilmesi durumunda, Fransa’nın uzun vadeli Avrupa projesi olan Avrupa ordusu hayata geçirilebilir. Bu bağlamda, Avrupa Müdahale Girişimi(AMG) fikri ilk olarak Eylül 2017'de Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından Sorbonne Üniversitesindeki konuşmasında[4] önerilmiştir. Bu konuşmanın 9 ay sonrasında 25 Haziran 2018'de, dokuz Avrupa ülkesinden bakan, Lüksemburg'da bir araya gelerek yeni Avrupa Müdahale Girişimi'nin geliştirilmesi için bir niyet mektubu imzalamıştır[5].
İmzalanan metne göre bu girişimin amaçları;
- Avrupa ülkelerinin AB, NATO, BM ve / veya geçici koalisyonlar çerçevesinde askeri misyonlar ve operasyonlar yürütme yeteneğini arttıracak ortak bir stratejik kültür geliştirmek,
- girişime katılan ülkeler arasındaki temasları derinleştirerek, her bir ülkenin kendi anayasal süreçlerine uygun olarak tamamen ulusal meclislerinin kararlarına tabi olan gelecekteki askeri anlaşmaları kolaylaştırmak,
- kriz durumlarında uluslararası askeri misyonlar ve operasyonlar yürütmeye istekli olan Avrupa devletlerinin silahlı kuvvetleri arasında dört ana alanda: (i) stratejik öngörü ve istihbarat paylaşımı, (ii) senaryo geliştirme ve planlama, (iii) operasyonlara destek ve (iv) tecrübe ve doktrin.) yakın işbirliği sağlamak,
- ikili savunma ilişkilerinin yanı sıra AB, NATO ve BM veya geçici girişimler gibi kilit çok taraflı kuruluşlar çerçevesinde yürütülen ortak çabaların güçlendirilmesine katkıda bulunmak,
- Avrupa savunması için olası iyileştirmelerin yanı sıra, kararların daha hızlı alınmasını sağlamak için en iyi kurumsal düzeni belirlemek,
- askeri personel görüşmeleri, ortak güvenlik çıkarları ve olası eylemler doğrultusunda düzenli değerlendirmeler ve öneriler sağlamaktır.
Metne imza koyan ülkeler olan Britanya, Almanya, Danimarka, Hollanda, Belçika, Estonya, İspanya ve Portekiz bu doğrultuda, Paris'te bir daimi sekreterlik kurulmasına karar vermişlerdir. Metinde ayrıca, EII‘nın yeni bir askeri müdahale ekibi oluşturmayacağı, Daimi Yapısal İşbirliği(PESCO)‘nin hedeflerine ve projelerine mümkün olan en yüksek derecede hizmet edeceği, EII çerçevesinde mevcut PESCO projeleriyle birleşebilecek veya operasyonlara destek alanında yenilerini oluşturabilecek ilgili işbirliği alanlarının belirlemesinde etkili olacağı belirtilmiştir. Mektubun sonlarında ise, girişimin stratejik hedeflerini paylaşmaya istekli ve yeterli düzeyde operasyonel yeteneğe sahip olan diğer Avrupa devletlerine de açık olduğu belirtilmiştir. Metindeki Danimarka detayı kadar metne imza koyan devletlerin arasında Britanya’nın da bulunması dikkat çeken bir diğer noktadır. İngiltere’de gerçekleşen son seçimle beraber artık Brexit’in tartışılmayacak noktaya ulaştığı bir dönemde, İngiltere’nin bu girişim içinde bulunması Fransızlar için çok değerlidir. Çünkü 2010 yılında Fransa ile Britanya arasında imzalanan Lancaster House Savunma ve Güvenlik Anlaşması[6] da AB gibi İngilizler için Brexit ile anlamsız hale gelebilecek ve maliyetinin sorgulanabilecek olması anlaşmayı tehlikeye atabilirdi. Dahası Britanya‘nın AB’nin 2021’den itibaren savunma ve güvenlik projeleri için ayırdığı mali desteklerden faydalanamayacak olması da Fransızlar için süphesiz kaygı yaratmaktaydı. Bu bağlamda, EII’nın kurulması oldukça önemlidir ki girişimin yasal olarak AB Ortak Güvenlik ve Savunma Politikasının bir parçası olmaması nedeniyle Britanya girişime rahatlıkla üye olmuş ve ileride girişimin faydalanabileceği AB sübvansiyonlarından da pay alarak, Brexit yüzünden Britanya için pahalılaşan Fransız savunma ürünlerini de rahatlıkla satın almaya devam edebilecektir. Dolayısıyla Avrupa Müdahale Girişimi yukarıdaki amaçların dışında Fransız ekonomisi ve çıkarına da hizmet etmektedir. Danimarka’ya ilişkin maddede ise, Danimarka Savunma Bakanı AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası dahilinde hareket edeceğini metne ekletmiştir. Danimarka’nın bu tutumu girişimin içinde bulunmak istediğini fakat operasyonlarda görev almak da gönülsüz olduğunu göstermektedir.
Sonuç Yerine
Fransa, AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası (CSDP) yapılarının ve özellikle de Almanya’nın askeri operasyonlar başlatma konusundaki yavaşlığından dolayı Orta Afrika ve Mali’de yalnız kalmış ve PESCO‘nun aşırı kapsayıcılığı ve operasyonel bir boyutta olmayışı nedeniyle hayal kırıklığına uğramıştır. Dolayısıyla Avrupa Müdahale Girişimi özellikle olmasa da, Macron’un Fransa’nın Avrupalı ortaklarını öncelikle Afrika’daki çeşitli askeri operasyonlara daha fazla dahil etmeyi ve desteklerini almayı amaçlamaktadır. Fransa, EII’yi NATO ve AB dışında oluşturarak ve yalnızca askeri açıdan en yetenekli Avrupa ülkelerini üye olarak kabul ederek, zahmetli AB planlama süreçlerini, bitmek bilmeyen güvenlik konferanslarını ve düşük verimli ortak savunma işbirliğini aşmayı hedeflemektedir.
Girişime Amerikan-Fransız ilişkileri bazında bakacak olursak, bu zamana kadar ki Atlantik’in her iki tarafı arasındaki farklı yaklaşımların, Trump’ın seçiminin tetiklediği stratejik belirsizliklerin yaşandığı bir zaman diliminde Fransız Cumhurbaşkanı Macron‘un NATO zirvesinde ‘‘NATO‘nun beyin ölümü gerçekleşti‘‘ sözü doğal olarak Avrupa'nın siyasi ve stratejik bağımsızlığı hakkındaki argümanların haklı olabileceği algısını güçlendirmiştir. Bu bağlamda, akıllara Macron tarafından Eylül 2017'de Sorbonne Üniversitesindeki konuşmasında dile getirilen Avrupa Müdahale Girişimi (EII) gelmektedir. Ne var ki girişim bağımsız bir Avrupa vaad etmek yerine Mali (2013) ve Orta Afrika'dan (2014) alınan derslere dayanarak, Avrupa'daki mevcut operasyonel boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Ayrıca EII, girişime katılan ülkelerin silahlı kuvvetleri arasında doktrinel yakınlaşmayı teşvik ederken, Brexit'in tartışmasız olarak kabul edildiği Britanya'ya da Avrupa Savunması açısından siyasi olarak tarafsız bir Avrupa formu sunmaktadır. Liderler düzeyinde koordineli bir çaba gösterilmesi durumunda elbette ki Fransa’nın uzun vadeli Avrupa projesi olan Avrupa ordusu hayata geçirilebilir. Fakat bu proje sanılanın aksine, Washington’a karşı çıkma veya NATO’yu baltalama amacıyla değil, Avrupa ülkelerinin operasyonel kapasitesini geliştirmesi, ortak strateji oluşturması ve gerektiğinde harekete geçmesi için düşünülmüştür. Avrupa Müdahale Girişimi (EII), şartlar gerektirdiğinde çok hızlı bir şekilde konuşlandırılabilecek ve NATO’ya bağlanabilecek olan askeri ve politik açıdan gönüllü ülkelerin (Fransa, İngiltere, Danimarka, İspanya vb.) çekirdek grubunu toplama misyonuna hizmet edecektir. Daha operasyonel özerk bir Avrupa, Washington'un özellikle Afrika'da daha fazla yük paylaşımı beklediği bir zamanda bölgedeki varlığını güçlendirecektir...
Kaynakça:
Atlantic Council (2018): ‘’The French-American alliance in an America-first era’’. Erişim: https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/the-french-american-alliance-in-an-america-first-era/
Fransız Savunma Bakanlığı Web Sayfası. ‘’L'Initiative européenne d'intervention’’ https://www.defense.gouv.fr/english/dgris/international-action/l-iei/l-initiative-europeenne-d-intervention
Independent (2007): Paris agreement: Macron says climate deal will not be renegotiated despite Trump's demands. Erişim: https://www.independent.co.uk/news/world/politics/paris-agreement-trump-macron-climate-deal-renogotiated-france-says-no-a7956036.html
Birleşik Krallık Devlet Web Sayfası. "Treaty between the UK and the French Republic for Defence and Security Co-operation". https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/238153/8174.pdf.
Le Mond (2017): ‘’Les principales propositions d’Emmanuel Macron pour relancer le projet européen’’ Erişim: https://www.lemonde.fr/europe/article/2017/09/26/les-principales-propositions-d-emmanuel-macron-pour-relancer-le-projet-europeen_5191799_3214.html
Real Clear Politics (2018): “President Trump holds MAGA Rally in Council Bluffs, Iowa”. https://www.realclearpolitics.com/video/2018/10/09/president_trump_holds_maga_rally_in_council_bluffs_iowa.html
[1] Real Clear Politics (2018): “President Trump holds MAGA Rally in Council Bluffs, Iowa”. https://www.realclearpolitics.com/video/2018/10/09/president_trump_holds_maga_rally_in_council_bluffs_iowa.html. Erişim Tarihi: 11.12.2019
[2] Atlantic Council (2018): ‘’The French-American alliance in an America-first era’’. https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/the-french-american-alliance-in-an-america-first-era/, Erişim Tarihi: 11.12.2019
[3] Independent (2007): Paris agreement: Macron says climate deal will not be renegotiated despite Trump's demands, https://www.independent.co.uk/news/world/politics/paris-agreement-trump-macron-climate-deal-renogotiated-france-says-no-a7956036.html Erişim Tarihi: 11.12.2019
[4] Le Mond (2017): ‘’Les principales propositions d’Emmanuel Macron pour relancer le projet européen’’ https://www.lemonde.fr/europe/article/2017/09/26/les-principales-propositions-d-emmanuel-macron-pour-relancer-le-projet-europeen_5191799_3214.html. Erişim Tarihi:13.12.2019
[5] Fransız Savunma Bakanlığı Web Sayfası. ‘’L'Initiative européenne d'intervention’’ https://www.defense.gouv.fr/english/dgris/international-action/l-iei/l-initiative-europeenne-d-intervention. Erişim Tarihi:13.12.2019
[6] Birleşik Krallık Devlet Web Sayfası."Treaty between the UK and the French Republic for Defence and Security Co-operation". https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/238153/8174.pdf.
