Sovyetler Birliği'nin çöküşünden bu yana Rusya'nın yaklaşık 20 yıllık geçmişinde ülke bu tarz büyük protestolara sahne olmamıştır. 4 Aralık 2011 Duma Seçimlerinde %49,3 oy ile birinci parti olan Birleşik Rusya Partisi halen büyük bir çoğunluğa sahip olmasına rağmen 2007'de sahip olduğu %67 oy oranını ve destekçilerini kaybetmiş görünmektedir. Seçimlerin hemen ardından Putin muhalifleri, "adil seçim" ve "Putin karşıtı" sloganlar[1] ile sokaklara dökülmüştür. İlk geniş çaplı protesto yaklaşık 30 bin kişinin katılımı ile 10 Aralık'ta yapılmıştır, ardından ikinci protesto 24 Aralık'ta 100 bini aşan protestocunun katılımı ile gerçekleşmiştir. Protestoculara ise en büyük destek Sovyetler Birliği'nin son devlet başkanı olan Mihail Gorbaçov'dan gelmektedir. Gorbaçov 24 Aralık gösterilerinden sonra yaptığı bir açıklamada "Vladimir Putin'e şu anda istifa etmesi tavsiyesinde bulunuyorum. Yeter artık. Üç dönem. İki dönemi başkanlıkla bir dönemi de başbakanlıkla geçti. Üç dönem yeter. Çünkü etrafında büyük bir zümre oluşuyor" açıklamasında bulunmuştur.[2]

Diğer taraftan, seçim sonuçlarına dair muhaliflerden gelen tepki ve protestoların yanı sıra Putin'e uluslararası alanda da pek çok tepki gelmiştir. Bu bağlamda, Amerikan senatör John McCain,Putin'e "Arap Baharı" hatırlatmasında bulunmuş[3], ABD Dışişleri Bakanı Clinton'nın Rusya'da seçimlerin adil ve özgür olmadığına dair eleştirileri[4] getirmiştir. Ayrıca, AGİT başta olmak üzere, Rusya'da Duma seçimlerinde yer alan diğer örgütlerin gözlemcileri de, Rusya seçimlerinde usulsüzlük yapıldığını belirtmişlerdir.[5] Bu eleştirilerin arkasında Moskova'nın izlediği Suriye politikasının Washington'u rahatsız etmesi gerçeğinin bulunması büyük bir ihtimal olarak değerlendirilmektedir.

Devam Eden Protestolar

Öte yandan protestocuların profiline bakılacak olursa Rusya Kamuoyu Araştırma Merkezi (VTsiOM)'nin 24 Aralık'ta Moskova'da düzenlenen protestolarda yapmış olduğu bir araştırmada protestolara katılanların %62'si 45 yaşın altında, %56'sı orta gelirli sınıf içerisinde ve %70'i üniversite ve dengi okullardan mezun gözükmektedir.[6] Diğer taraftaniletişim teknolojinin gelişimi Arap Baharı'nın önünü açtığı gibi Rusya'da da etkilerini göstermektedir. Rusya'da yaşanan protesto süreçlerine baktığımızda da bilgi kaynağı ve paylaşımı açısından ilk sırada %66[7] ile internetin geldiğini görmekteyiz.

Rus Anayasasının 31. Maddesine göre; "Rusya Federasyonu vatandaşları barışçıl, silahsız toplanma, toplantı, miting, gösteri ve yürüyüş yapma hakkına" sahiptir.[8] Duma seçimleri sonrasında sokağa dökülen protestocular anayasal haklarını kullanırken, hükümet eylemlere ve protestoculara karışmıyor olmakla birliktezaman zaman Putin'in protestocuları kızdıran benzetme ve söylemleri söz konusu olmaktadır.[9] Ayrıca hükümet karşıtı gösterilerde tutuklamalarda yapılmaktadır. Son olarak 31 Aralık 2011'de yaklaşık 200 kişinin hükümet karşıtı sloganlar attığı küçük çaplı gösteride 60 kişi tutuklanmıştır[10]. Muhalif liderlerden Boris Nemtsov Ria Novosti'ye yaptığı açıklamada, protestocuların taleplerine karşılık verilmediği için gösterilere devam edeceğini ve 4-5 Şubat'ta yeniden büyük çaplı gösteri düzenleyeceklerini açıklamıştır.[11]

Rusya'da Artan Milliyetçilik ve Yansımaları

Rusya yaklaşık 100 etnik unsuru içerisinde barındıran bir etnik mozaiktir. Tarihsel anlamda pek çok farklı etnik unsurların yer aldığı ülkede özellikle Duma Seçimleri öncesinde ülkede toplumsal bütünleşmenin tam olarak sağlanamaması nedeni ile milliyetçi söylemler ve eylemlerin arttığı görülmüştür. Bu duruma ilişkin olarak insan hakları savunucusu Alexander Verkhovsky, "Milliyetçi kesimlerin söylemleri yavaş yavaş ülkenin ana akımı haline geliyor. Tabi bu bir anda olmaz. Ama son 20 yıla baktığımızda, o zamanlar radikal olarak görülen ve insanları dile getirmekten çekindiği fikirler bugün önemli isimler tarafından kullanılıyor. Bu çok tehlikeli bir gidişat. Bu durum ülkeyi radikal bir çizgiye çeker" açıklamasında bulunmuştur.[12]

Nitekim seçim dönemi öncesinde artan milliyetçilik ile birlikte "Kafkasya'yı Beslediğimiz Yeter" sloganları karşımıza çıkmaktadır. Bu slogan ünlü muhalif blogçu Alexei Navalny'nin destekçileri ve milliyetçiler tarafından sık sık kullanılmakta olup Rusya'nın federal bütçeden Çeçenistan, Dağıstan ve diğer fakir Kuzey Kafkasya özerk bölgelerine yaptığı yardımı eleştirmektedir.[13] Duma Seçimleri sonrasında, Putin halkın sorularını yanıtlamak için canlı yayına katılmıştır. 15 Aralık'ta yapılan bu canlı yayın esnasında Kafkas bölgesi ile ilgili bir kısım sorular gelmiş ve onlardan birinde de, "Kafkasya'yı Beslediğimiz Yeter" sloganı kullanılarak, devlete bir çağrıda bulunulmuştur.[14] Bunun üzerine Putin bölge yardımların durması halinde olacaklar ile ilgili olarak "Bu olduğunda Rusya'nın farklı bölgelerinde ayrılık bekleyen belirli insanlar harekete geçer. Bu Rusya'nın sonu anlamına gelir. Bu her bir Rus vatandaşını etkileyecek büyük bir trajedi olur" uyarısı yapmıştır.

Seçim sonuçları bağlamında sorunu ele alacak olursak, Birleşik Rusya Partisi'nin özellikle Kuzey Kafkasya coğrafyasından önemli derecede oy aldığı görülmektedir. Örneğin Dağıstan'da Birleşik Rusya Partisi 2007 seçimlerinde %89.5 oy almışken 2011 seçimlerinde oyları %91.6'e yükselmiştir.[15]Yine bir diğer Kuzey Kafkasya ülkesi olan Çeçenistan'da da Birleşik Rusya Partisi %99.5 oranında oy almıştır.[16] Buna karşın merkez bölgeler bakacak olursak Birleşik Rusya'nın oy kaybı yaşadığı net bir şekilde görülmektedir. Leningrad'da 2007 seçimlerinde %59,2 oranında oy alan Birleşik Rusya Partisi 2011 seçimlerinde %33.7 oranında oy alabilmiştir. St Petersburg'da da durum aynı şekildedir. Putin'in 2007'de %50.8 olan oy oranı 2011'de %34.9'a gerilemiştir.[17] Putin'in partisi Kuzey Kafkasya'da oy oranlarını arttırırken, merkez bölgelerde milliyetçiliğin de etkisi ile Kafkasya'ya yapılan yardımların kesilmesini isteyen gruplar Birleşik Rusya'ya olan desteklerini çekmiştir diyebiliriz. Bu durum Putin açısından, 4 Mart Seçimleri için gerilimli bir tablo ortaya koymaktadır.

Protestolar karşısında Putin ve Medvedev'in Tutumu

Rusya'da protestoların devam etmesi ile birlikte, ülkede 4 Mart seçimlerine ilişkin anket çalışmaları Putin için çok olumsuz bir tablonun oluşmadığına işaret etmektedir. Rusya Kamuoyu Vakfı'nın yaptığı çalışmaya göre halkın yüzde 52'si 4 Mart 2012 Devlet Başkanlığı seçimlerinde Putin'e oy vereceğini ifade etmektedir.[18] Ayrıca Putin'in basın danışmanı Dmitri Peskov, 4 Mart'ta yapılacak devlet başkanlığı seçimlerine aday olan Putin'in çoğunluğun temsilcisi olduğunu, göstericilerin ise azınlık olduklarını dile getirmiştir.[19] Nitekim %52'lik oran protestocuların yaratmaya çalıştığı kaotik ortam içerisinde Putin için olası felaket senaryolarının üstünde bir rakam ortaya koymaktadır. Diğer taraftan her ne kadar 4 Mart başkanlık seçimler ile ilgili olarak, Putin' e karşı tepkiler yükselmiş olsa da Putin'in karşısına çıkabilecek güçlü bir liderin olmadığı da sarih bir şekilde görülmektedir.[20] Bu açıdan 3 dönemdir devlet yönetiminde yer alan Putin'in (2 devlet başkanlığı,1 başbakanlık görevi) 3. kez devlet başkanlığı görevine seçilmesi muhtemel görünmektedir.

Diğer taraftan Putin gösterilerin başladığı ilk günden itibaren, protestoların arkasındaki güç olarak ABD'yi işaret etmiş "ABD Dışişleri Bakanı seçimlerin adil ve dürüst olmadığını belirtti. Kendileri açık bir delil de sunmadı. Seçim gözlemcilerinin değerlendirmelerini de henüz almamıştı. (Clinton) ülke içinde bazı kesimlere sinyal gönderdi. Onlar da bu sinyali aldı. ABD Dışişleri Bakanlığı yardımı ile de etkin çalışmaya başladılar. Bu organizasyonlar belirli bir senaryo dâhilinde. Bizi sallamaya çalışıyorlar ki bize bu dünyanın ağasının kimin olduğunu hatırlatmaya ve ellerinde bir kontrol mekanizması olduğunu göstermeye çalışıyorlar"[21] açıklamasında bulunmuştur.

22 Aralık 2011'de Rusya Devlet Başkanı Dimitry Medvedev, yapılan parlamento seçimlerinin ardından Kremlin Sarayı'ndaki yaptığı konuşmasında önemli mesajlar vermiştir. Bu konuşmanın ikinci büyük protesto eylemi öncesi olması da dikkat çekmektedir. Medvedev konuşmasında "Hukuka göre insanların kendi görüşlerini ifade etme özgürlükleri vardır. Ancak bunu manipüle eden, toplumu bölmeyi amaçlayan girişimler kabul edilemez. Provokatörlerin ve radikal grupların toplumu bölmelerine izin vermeyeceğiz. Ayrıca, yabancı ülkelerin iç işlerimize müdahalede bulunmalarını da kesinlikle kabul etmeyeceğiz" açıklamasında bulunmuştur. [22]

24 Aralık protestosu sonrasında Medvedev, Rusya'nın siyasi sistemini tasarlayan adam olarak tanımlanan " Gri Kardinal" lakaplı Kremlin siyasi danışmanlarından Vladislav Surkov'u, başbakan yardımcılığına atamıştır, bir nevi kızağa çekilmiştir.[23]. Bu durum Medvedev'in reform çağrılarının bir sonu olarak görülmektedir.Surkov da ataması ile ilgili olarak "İstikrar çocuklarını yutar"[24] ifadesini kullanmıştır. Eski Maliye Bakanı Aleksey Kudrin ise konuyu modernizasyon politikalarının bir devamı olarak nitelendirirken "Şu anki sistemin mimarıydı. Bugün tüm sistem yeniden gözden geçiriliyor. Yeni bakış açısına sahip yeni yöneticilere ihtiyaç var"[25] açıklamasında bulunmuştur. Diğer tarafta, Kremlin İdari Başkanı Sergey Narışkin Duma Başkanlığı'na getirilirken, Başbakan Yardımcısı Sergey İvanov da Kremlin'e getirilerek ve İvanov'dan boşalan koltuğa da Rusya NATO Büyükelçisi Dmitri Rogozin atanarak, Kremlin'de yeni bir güç yapılanması oluşturulmaya çalışıldığı gözlemlenmektedir.[26] Bir diğer önemli husus da Eski Maliye Bakanı Kudrin'in " Rusya'nın bir krize girdiğini"[27] belirtmesinin ardından, protestocular ve Kremlin arasında arabuluculuk görevi üstelenmek istediğini açıklamasıdır. Diğer taraftan Kudrin, Putin rejiminin kilit isimlerinden biri olarak görülmekte ve protestolara katılabilecek son kişi olarak nitelendirilmektedir. Bu nedenle pek çok protestocu ve muhalif isim Kudrin'in arabuluculuk teklifine kuşku ile yaklaşmaktadır.[28]

Sonuç

Arap Bahar'ından farklı bir yapıya ve sisteme sahip olan "Rus Kışı" olarak adlandırabileceğimiz Rusya'da yaşanan süreçte şu konular karşımıza çıkmaktadır: Protestolar başladığında genel tepkiler, Arap Baharı tadında bir Rus Devrimi yönünde idi. Ancak protestolara olan katılımı ve katılanları incelediğimizde orta gelir düzeyine sahip ve aydın kesim olarak niteleyebileceğimiz grupların katılımı ön plana çıkmaktadır. Protestolar sonrasına Rusya'da halkın üçe bölünmüş durumda olduğunu söyleyebiliriz.

İlk grup Putin'i desteklemektedir, bu grup özellikle 1990 sonrası Yeltsin döneminde Rusya'nın ekonomik ve sosyal alanlarda yaşadığı buhranı sona erdiren Putin'i bir nevi istikrar sağlayıcı olarak görmekte ve bunun devamını istemektedir. Bu grubun küçük bir kısmı 4 Aralık Duma seçimlerinden sonra Putin karşıtı eylem düzenleyenlere karşılık olarak "Putin bize istikrar getirdi. Güçlü bir Rusya'ya ihtiyacımız var" sloganları ile Putin'e olan desteklerini göstermişlerdir.[29] İkinci grup Putin'i desteklemeyen farklı ideolojik grupları içinde barındıran bir gruptur. Bu grup genellikle protestolarda yer alan Putin karşıtlarıdır. Bu bağlamda milliyetçiler başta olmak üzere, farklı partilerin temsilci ve destekçileri de bu grupta yer almaktadır. Son grup ise Putin döneminin getirdiği (özelikle enerji sektörüne bağlı) ekonomik rahatlık içerisinde Moskova ve Petersburg'da apartman dairelerinde yaşayan, en son yabancı araçlara binen bir gruptur. Matthew Rojansky bu grubu "esnek seçmenler" adlandırmaktadır. Bu grubun oyları çıkar merkezli olarak değişim göstermektedir. [30]

Putin'e muhalefet sürecinde en önemli konu ise muhalif gruplar içerisinde Putin'e rakip olarak güçlü bir liderin bulunmayışıdır. Bu bağlamda 4 Mart 2012'de yapılacak olan başkanlık seçimlerinde Putin'in şansı çok yüksek görünmektedir. Sonuç olarak; 2011 yılını gösteriler ve protestolar ile geride bırakan Rusya için 2012 yılı hareketli geçecek gibi görünmektedir. Ancak muhalif grupların başlattığı bu gösteriler ve eylemlerin sonucunun ne olacağını önümüzdeki günler gösterecektir.

[1]Bahsetmiş olduğumuz "adil seçim" ve "Putin karşıtlığı" VTsiOm'un yapmış olduğu araştırmada ilk iki sırada yer almaktadır. "PROTESTS ON MOSCOW`S SAKHAROV PROSPECT" http://wciom.com/index.php?id=61&uid=611 ,27.12.2011

[2] "Gorbaçov, Putin'den istifa etmesini istedi", http://tr.euronews.net/2011/12/25/gorbacov-putin-den-istifa-etmesini-istedi, 25.12.2011

[3] McCain warns Putin of approaching "Arab Spring"06.12.2011,

http://en.rian.ru/russia/20111206/169389247.html

[4]" Russia Slams Clinton Over Election Criticism", http://tv.globalresearch.ca/2011/12/russia-slams-clinton-over-election-criticism, 07.12.2011

[5] " Rus parlamentosuna gergin açılış",

http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2011/12/111221_duma_opening.shtml, 21.12.2011

[6] " PROTESTS ON MOSCOW`S SAKHAROV PROSPECT" http://wciom.com/index.php?id=61&uid=611, 27.12.2011

[7] " PROTESTS ON MOSCOW`S SAKHAROV PROSPECT" http://wciom.com/index.php?id=61&uid=611, 27.12.2011

[8]http://www.constitution.ru/en/10003000-03.htm

[9] "Vladimir Putin mocks Moscow's 'condom-wearing' protesters",

http://www.guardian.co.uk/world/2011/dec/15/vladimir-putin-mocks-moscow-protesters, 15.12.2011

[10]" Russian protesters arrested in Moscow rally" http://www.reuters.com/article/2011/12/31/us-russia-putin-protests-idUSTRE7BU0EV20111231, 31.12.2011

[11]"For Fair Elections plans Moscow demonstration in early Feb." http://en.ria.ru/russia/20111230/170568979.html, 30.12.2011

[12]" Rusya'da artan milliyetçilik", http://tr.euronews.net/2011/11/29/rusya-da-artan-milliyetcilik/, 29.11.2011

[13] "Putin Call-In Show Liveblog ", http://www.themoscowtimes.com/news/article/putin-call-in-show-liveblog/449970.html, 15.12.2011

[14] "Politically-active youth a good legacy of 'Putin's regime' - PM "http://rt.com/politics/official-word/putin-q-and-a-annual-session-785/, 15.12.2011

[15]" Preliminary results of State Duma elections in Russian regions ",

http://en.rian.ru/infographics/20111208/169491066.html

[16]"Chechnya traditionally shows highest election turnout of 94% ",

http://en.rian.ru/russia/20111204/169326174.html, 04.12.2011

[17] " Preliminary results of State Duma elections in Russian regions ",

http://en.rian.ru/infographics/20111208/169491066.html

[18] Putin's rating down but over 50% of voters may support him in election, http://www.kyivpost.com/news/russia/detail/119798/, 29.12.2011

[19]'Putin çoğunluğu, göstericiler azınlığı temsil ediyor' http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1219891&title=putin-cogunlugu-gostericiler-azinligi-temsil-ediyor, 26.12.2011

[20] Şu ana kadar devlet başkanlığı için adaylık başvuruları Rusya Yüksek Seçim Kurulu tarafından onaylanan adaylar; Vladimir Putin ve Adaletli Rusya Partisi başkanı Sergey Mironov'a Rusya Liberal Demokrat Parti lideri Vladimir Jirinovski ve Rusya Komünist Partisi lideri Gennadiy Zyuganov 'dur.

[21] "Putin: Protesto gösterilerinin arkasında ABD var", http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1212402,09.12.2011

[22] "Medvedev calls for major reform of Russia's political system", http://rt.com/politics/medvedev-address-federal-assembly-moscow-355/-http://english.ruvr.ru/2011/12/22/62630705.html, 22.12.2011, "Medvedev'den partilere reform çağrısı", http://tr.euronews.net/2011/12/22/medvedevden-partilere-reform-cagrisi/, 22.12.2011

[23] "The year of dissent: Russia between change and chaos", http://rt.com/news/dissent-russia-protest-election-065/, 01.01.2012

[24] "The End Of The Surkov Era: The System Eats Its Architect",http://www.rferl.org/content/the_end_of_the_surkov_era/24436505.html, 28.12.2011

[25] "Kremlin'in kukla oynatıcısı devrildi", http://dunya.milliyet.com.tr/kremlin-in-kukla-oynaticisi-devrildi/dunya/dunyadetay/29.12.2011/1481685/default.htm, 29.12.2011

[26] "Putin: Muhalefetle diyaloğa hazırım", http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1221469&title=putin-muhalefetle-diyaloga-hazirim, 29.12.2011

[27] "Kudrin cautions against 'revolution'", http://en.rian.ru/russia/20111224/170466774.html, 24.12.2011

[28]"Whose Side Are You On?", http://russiaprofile.org/politics/52197.html, 27.12.2011

[29] "Putin supporters hold mass demonstration in Moscow "http://rt.com/politics/supporters-putin-medvedev-constitution-599/, 12.12.2011

[30] Matthew Rojansky ,"The Russian Protests and Putin's Choices"

, http://carnegieendowment.org/2011/12/22/russian-protests-and-putin-s-choices/8jde, 12.2011