2008 yılı Gürcistan'ın Güney Osetya sorunun "askeri yöntemle çözme girişimi"nin başarısızlığa uğraması, Rusya'nın Güney Osetya ve Abhazya'nın bağımsızlığını tanıyarak Gürcistan'dan fiilen ayırması bölgede yaşanan en önemli gelişme olarak görülebilir. Rusya için Abhazya ve Güney Osetya ile "müttefiklik" politikası çerçevesinde Güney Kafkasya'da askeri gücünü artırma fırsatı doğmuştu. ABD bu gelişmelere sert bir şekilde karşı çıktı. Fakat Gürcistan'ı savunabilecek her hangi somut bir adım da atılamadı. Sonuç itibariyle ABD Güney Kafkasya'da önemli bir prestij kaybı yaşadı.
Bu gelişmelerin ardından Gürcistan'da muhalefetin, "ülkenin parçalanmasına neden olan" Saakaşvili yönetimini istifaya zorlama girişimi de başarısız olmuştur. Bu gelişmeler karşısında, Gürcistan'ın izlediği politika ise değişmemiştir. BDT'den ayrılmış olan Gürcistan, ABD ile ilişkilerin geliştirilmesi yönünde izlediği politikaları daha da yoğunlaştırmıştır. Böylece Gürcistan, Kuzey Kafkasya'da ABD ve Rusya çıkarları arasında çatışma unsuru olma özelliğini sürdürmeye devam etmiştir.
Fakat son dönemde ABD ve Rusya arasında tartışma konusu olan bazı önemli sorunlarda bir mutabakat eğilimi gözlenmeye başlamıştır. Bu konudaki en önemli gelişmelerden biri de ABD'nin Manas hava üssünü kullanmaya devam etmesi konusunda Kırgızistan'la yeniden anlaşmasına Rusya'nın "sessiz" kalması olmuştur. Bu sessizliğe karşılık olarak ABD'nin Doğu Avrupa'daki "füze kalkanı" projesinde önemli bir değişikliğe gideceği tahmin edilmiştir.
Bush döneminde ortaya atılan füze savunma sistemi projesine göre, İran'ın veya diğer "düşman" ülkelerin füze tehditlerine karşı Polonya'ya 10 füzesavar, Çek Cumhuriyeti'ne ise ileri bir radar üssü kurulması öngörüyordu. Ancak Obama yönetimi söz konusu projede değişikliğe gitmiş görünmektedir. Nitekim Eylül ayında Obama, "füze kalkanının" Doğu Avrupa'da kurulmayacağını ve İran'a daha yakın bir bölgede kurulacağını açıkladı.[1]
Uzmanlar, yakın günlerde Rusya tarafından "karşı jest" yapılacağı konusunda öngörülerde bulunmaktadırlar. Bu ihtimallerden biri de Kafkasya konusunda ABD ve Rusya arasında karşılıklı tavizlerin verileceğidir. Bu konudaki önemli gelişmelerden biri de ABD'nin Gürcistan'da üs kurma projesiyle ilgili görüşmelerin başlatıldığı yönündeki haberler oldu. Söz konusu proje çerçevesinde ABD'nin 2015 yılında Gürcistan'da iki kara ve bir deniz üssü kurabileceği ifade edilmektedir. Bu haber Tiflis'te çıkan "Rezonanse" gazetesinin 22 Eylül 2009 tarihinde yayınlanmıştır. Uzmanlar, söz konusu projenin Pentagon'da, eski başkan yardımcısı Dick Chaney'nin başkanlığında tamamlanma aşamasında olduğunu söylemektedir.[2] Projenin 2010 yılında tamamlanması ve bir yıl sonra Kongre'nin müzakeresine sunulması beklenmektedir. 2014-2015'de inşası tamamlanacak üslerde yaklaşık 25 bin ABD askerinin görev yapacağı tahmin edilmektedir. Tiflis bu konuda her hangi bir resmi açıklama yapmamaktadır. Fakat basına sızan bilgilere göre 21 Eylül 2009'da H.Clinton ve M.Saakaşvili New York'ta görüşerek bu konuda mutabakata varmışlardır.[3]
ABD, Afganistan'da görev yapacak Gürcü askerlerinin eğitimi için de harekete geçmiştir. Ağustos ayında ilk Amerikalı eğitmen kafilesi Gürcistan'a gelmiştir. Önümüzdeki altı ay içinde Gürcistan ordusuna eğitim verecek deniz piyade eğitmenlerinin sayısı 60-70'e yükselecektir. Mart 2010'da Gürcü askerlerinin Afganistan'a gönderileceği tahmin edilmektedir.[4]
Gürcistan'da ABD üssünün kurulacağına dair haberler henüz resmi merciler tarafından doğrulanmamıştır. Fakat bu konuda her hangi bir tekzip de gelmemiştir. Rusya, kendisi için çok önemli bir bölge olarak gördüğü Güney Kafkasya'da ABD'nin askeri varlığına müsaade edebilir mi? Veya ABD'nin bu proje karşısında Rusya'ya verebileceği taviz ne olabilir? Gürcü siyasi yorumcularından Paata Zakareişvili'ye göre ABD'nin Gürcistan'da üs kurmağa o kadar da ihtiyacı yoktur ve ABD, askeri hedeflerini zaten Türkiye aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Bugün ABD Rusya'yla arasındaki sorunları azami ölçüde azaltmak politikası gerçekleştirirken böyle bir adımı atacağı kuşkuludur.[5]
Bu adımın "füze kalkanı" projesinin askıya alınması karşılığında atılabileceğini düşünmek gerçekçi bir yaklaşım olamaz. Çünkü 25 bin askerin görev yapacağı iki kara ve bir hava üssü çok önemli bir güçtür. Başka bir ihtimal de son dönemde Kuzey Kafkasya'da tırmanan gerginliğin artmasına ilişkindir. 2009'da Kuzey Kafkasya'da yaşanan terör, saldırı ve şiddet olayları yeni bir iç savaşın habercisi olabilir. Bu gerginlik Moskova'da büyük sıkıntı yaratmaktadır. Güney Kafkasya'da ABD varlığına müsaade etmekle, Kuzey Kafkasya'daki şiddetin dış desteği durdurulabilir mi? Bugün Kuzey Kafkasya'daki durum on sene önceki durumdan çok farklıdır. On sene önce bölgedeki şiddetin ana nedeni sadece "İslami radikalizm" olarak görülürken, bugün terörü besleyen eğitimsizlik, işsizlik, yoksulluk gibi çok sayıda iç dinamik bulunmaktadır. Bu yüzden yakın bir dönemde ABD'nin bu projeyi gündeme getirmesi Rusya ile yaşanan mutabakat sürecini olumsuz yönde etkileyecektir. Güney Kafkasya'nın Rus nüfuzundan çıkıp Amerikan etki alanına girmesi, ABD'nin hem Rusya'yı kuzeye doğru iterek Güney Kafkasya'daki enerji yollarının güvenliğini sağlaması, hem de burayı Afganistan ile birlikte Orta Asya'ya yönelik bir sıçrama tahtası olarak kullanması demektir.[6] En azından yakın dönem için Rusya'nın Güney Kafkasya konusunda "geri adım atması" beklenmemektedir.
H.Clinton-Saakaşvili görüşmesi sonrası ABD'nin Gürcistan'da üs kurma projesine ilişkin her hangi bir açıklama yapılmamıştır. Yapılan açıklamalarda ABD yönetiminin Gürcistan'ın topak bütünlüğüne önem verdiği vurgulanmıştır. ABD'nin Avrupa ve Avrasya İlişkilerinden sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Philip Gordon görüşmeyle ilgili yaptığı açıklamada, ABD'nin Güney Osetya ve Abhazya'nın bağımsızlığını tanımayacağını, ayrıca dünya ülkelerinin Abhazya ve Güney Osetya'nın tanımamaları için "ABD'nin elinden gelen her şeyi yapacağını" ifade etmiştir. Gordon'a göre ABD bu konuda yeterli başarıyı sağlamıştır. Nitekim bugüne kadar Rusya dışında Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıkları sadece Nikaragua ve Venezüella tarafından tanınmıştır. Dünya devletlerinin yüzde 99'u bu rejimleri tanımamaktadır. Gordon, ABD'nin nihai hedefinin "Gürcistan'ı bir çekim merkezi haline getirmek, Abhazya ve Osetya'yı Gürcistan'la bütünleşmiş bir halde görmektir.[7]
Gürcistan'ın toprak bütünlüğü konusundaki tartışmalar arasında en ilgi çekeni Türkiye'nin Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıklarını tanıyabileceği yönündeki haberler olmuştur. Rus medyası Milliyet gazetesine istinat ederek, KKTC'nin Rusya tarafından tanınması karşılığında Türkiye'nin Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıklarını tanıyacağını yazmıştır. Türkiye Dışişleri Bakanlığı'ndan Ünal Çeviköz'ün Abhazya'yı ziyaretinin de bu amaçla yapıldığı vurgulanmıştır.
Gerek Türkiye'nin gerekse KKTC'nin bir tanınma politikasının olmaması, toprak bütünlüğü" ilkesinin Türk dış politikasının öncelikleri arasında yer alması, Gürcistan ile stratejik müttefiklik gibi önemli nedenler böyle bir tanınma sürecinin başlatılmasını imkansız kılmaktadır. Türkiye defalarca çeşitli seviyelerde yaptığı açıklamalarda Gürcistan'ın toprak bütünlüğüne vurgu yapmıştır. Gürcistan son zamanlarda Türkiye ile ilişkilerinde ciddi ilerlemeler sağlamıştır. Böylesi bir tanınma kararı alınırsa, Gürcistan Türkiye ile ilişkilerini gözden geçirebilir.[8]
Gürcistan hükümeti tarafından yapılan açıklamada söz konusu haberin "stratejik müttefiki olan Türkiye'nin resmi görüşüyle" uygun gelmediği ifade edilmiştir.
Abhazya Dışişleri Bakanı Sergey Şamba da Türkiye'nin Abhazya'yı tanımasının imkansız oluğunu açıklamıştır. Şamba'ya göre tanımayı engelleyen nedenlerden biri de NATO üyeliğidir. Bu kurum ise Abhazya'nın bağımsızlığını istememektedir. Bu yüzden Rusya'nın KKTC'nin tanınması mukabilinde Türkiye'nin Abhazya'yı tanıma senaryosu gerçek dışıdır.[9]
Bu haberin yayılmasında amaç kamuoyunun nabzını yoklamak olmuştur. Çeviköz'ün Abhazya ziyareti sırasındaki temaslarda neler konuşulduğu yönünde her hangi bir açıklaması bulunmamaktadır. Abhazya ile ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi, çoğu zaman Gürcistan tarafının engeline takılmaktadır. Özellikle de gemi taşımacığı ile ilgili Gürcistan ve Türkiye arasında zaman zaman gerginlik meydana gelmektedir. Diğer taraftan da Türkiye'deki Abhaz lobisi Türkiye'nin Abhazya ile ilişki kurması yönünde yoğun bir çaba sarf etmektedir. Yakın gelecekte Gürcistan'ın "kırmızı çizgilerini ihlal etmemek kaydıyla" Türkiye ve Abhazya arasındaki ekonomik ve kültürel ilişkilerde belli ilerlemeler sağlanabileceği söylenebilir.
[1] Doğu Avrupa'ya "füze kalkanı"ndan vazgeçildi, http://mobil.cnnturk.com/Haber/543871 18.09.2009 12:58
[2] Юрий Симонян, Пентагон планирует разместить в Грузии военные объекты, http://www.ng.ru/cis/2009-09-23/1_gruzia.html, 2009-09-23, НГ: В Грузии могут появиться американские военные базы, http://grani.ru/Politics/World/US/RF/m.157624.html
[3] СМИ: Саакашвили и Клинтон обсудили размещение трех военных баз США в Грузии, http://korrespondent.net/world/976175
[4] В Грузии через 6 лет могут появиться американские военные объекты, http://www.segodnya.ua/news/14080714.html, 23.09.2009.
[5] Юрий Симонян, http://www.ng.ru/cis/2009-09-23/1_gruzia.html, 23.09.2009.
[6] Burak Çınar, ABD'nin Bölgeden Bölgeye Sıçrama Stratejisi, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3017&kat1=1, 25.09.2009.
[7] США не признают и не собираются признавать Южную Осетию и Абхазию – Клинтон, http://news.vnutri.info/world/ssha-ne-priznayut-i-ne-61259, 22.09.2009, Юрий Симонян, http://www.ng.ru/cis/2009-09-23/1_gruzia.html
[8] Sinan Ogan, Türkiye KKTC'ye Karşılık Abhazya'yı Tanır mı?, http://www.turksam.org/tr/a1796.html, 23.09.2009.
[9] Юрий Симонян, http://www.ng.ru/cis/2009-09-23/1_gruzia.html,
21. Yüz Yıl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araştırmaları Bölümü Başkanı
