Küskünlükten Esnek Barışa
Rusya-Gürcistan savaşı ardından Rusya-NATO ilişkileri belirsiz bir süreyle askıya alınmıştı. 6 Aralık 2009'da NATO Genel Sekreteri Rasmussen, Moskova'ya üst düzey bir ziyaret gerçekleştirmiş, Medvedev ve Putin'le görüşmüş ve ayrıca Dışişleri Bakanı Lavrov'la birlikte Rusya-NATO ilişkileri konusunda belli maddeleri müzakere etmiştir. Bu ziyaretin amacı Rusya ile diyalogu devam ettirmek, bazı istekleri iletmek, ayrıca ikili ilişkiler bağlamında Rusya'nın isteklerine yanıt vermek olmuştur. Ayrıca NATO'nun Afganistan'la ilgili Moskova'dan beklentilerini ifade etmiştir. Rasmussen, NATO'nun Afganistan'da başarılı olmasının Rusya açısından da çok önemli olduğunu söylemiş, Afganistan ordusunun helikopter kapasitesinin arttırılması gerektiğini ifade etmiş, Rusya'nın bu helikopterlerin tedarikinde, pilotların eğitiminde ve enerji konusunda yardımcı olabileceğini vurgulamıştır.[1] Fakat bu görüşmelerde Moskova NATO'ya karşı Gürcistan konusu, NATO'nun doğuya doğru genişlemesi gibi hassas meselelerdeki kırmızı çizgilerini esnetmemiştir. Son bir yıllık süreçte Rusya-NATO işbirliği konusunda tekrar bir iyimser hava esmeye başlamıştır. Bu iyimserliğin kısmen medyatik olduğunu ve hala çok önemli potansiyel kırılma noktalarının bulunduğunu söylememiz gerekmektedir.
Medvedev'in Aşırı İyimserliği: Soğuk Savaş Sona Erdi
Lizbon zirvesi birkaç husus açısından önemlidir. Zirvedeki en önemli gelişme füze kalkanı konusunda yaşandı. Füze savunma sisteminin tüm NATO ülkelerini kapsamasında mutabık kalındığı. Zirvede örgütün gelecek 10-15 yılını şekillendirecek yeni stratejik konsepti onaylandı. Üye füze savunmasının örgütün güvenliğinin bölünmezliği ilkesine katkı yapacağı vurgulandı.[2] Ayrıca Rusya da NATO'nun ortak füze kalkanıönerisine olumlu karşılık verdi. Medvedev basın toplantısında NATO ile soğuk dönemin artık sona erdiğini ifade etti. "Tüm alanlarda Rusya ve NATO arasında ilişkilerin gelişeceği konusunda iyimser düşüncelere sahibiz" değerlendirmesinde bulunan Rusya lideri, "Rusya, ortak füze kalkanı programına karşılıklı eşitlik ve sorumluluk prensipleri çerçevesinde katılmaya hazır" dedi.[3] Rusya ile ilgili bu tür bir yaklaşım örgütün belgelerinde ilk defa yer almaktadır. Zirve Rusya-NATO ilişkileri açısından önemli bir başlangıç olarak görülebilir. Fakat bunu bir "soğuk savaşın sona ermesi" şeklinde değerlendirmek için henüz erken olabilir. Nitekim zirvede Rusya-NATO ilişkilerinin temelinde yatan sorunlar çözülmüş değildir. Bazı işbirliği ve rekabet alanları konusunda Rusya-NATO arasındaki statüko aslında çok fazla değişmemiştir. En fazla gündeme gelen işbirliği konularından birisi Afganistan'la ilgili Rusya-NATO (veya ABD) işbirliği konusudur. Rusya'nın Afganistan'da askeri operasyonlara katılacağına dair yorumlar dahi yapılmaktadır. Moskova'nın Afganistan konusunda ABD'ye destek vermesi doğal karşılanması gerekir. Fakat bu desteğin sınırlı olacak ve muhtemelen askeri operasyon boyutlarına ulaşmayacaktır.
Afganistan Rusya'yı "Yeniyor", ABD Seyrediyor
Afganistan'ın Rusya'ya yönelik en büyük tehdidi uyuşturucu tehdididir. Bu tehdidin boyutları ve sonuçları aşırı dinci ve terör gruplarının tehdidinden daha fazla olabilir. Rusya'da uyuşturucu piyasasının ekonomik zararı yılda 2 trilyon ruble olarak tahmin edilmektedir. FSKN (Uyuşturucu Dolaşımı Üzerinde Denetim Federal Birimi) verilerine göre eğer gereken önlemler alınmazsa 5-7 yıl sonra Rusya'da her on aileden birinde uyuşturucu bağımlısı olacaktır. Sağlık ve Sosyal Kalkınma Bakanlığı verilerine göre 1996 yılından beri tıbbi olmayan amaçlar için uyuşturucu kullanımı 20 defa artmıştır. Ülkede 538 bin kayıtlı uyuşturucu bağımlısı bulunmaktadır. Bunların 17 bini çocuk ve 122 bini gençtir. Uyuşturucu kullanımı yaşı alt sınırı 6 yaşa düşmüş bulunmaktadır. Her yıl Rusya'da 10 bin insan uyuşturucu kullanımı sonucu hayatını kaybetmektedir.
Uyuşturucuyla mücadele Afganistan politikası konusunda Rusya ve ABD'ye ortak payda sağlayabilir. Son dönemde çok büyük gizlilikle hazırlanarak gerçekleştirilen anti-narkotik operasyon bu önlemler çerçevesinde değerlendirilebilir. Fakat Rusya uyuşturucuya karşı mücadele konusunda ABD'nin samimi davranmadığı düşüncesindedir ve bunda tamamen haksız da olmayabilir. ABD ordusunun Afganistan'a girdiği tarihten (2001'den) bugüne dek Afganistan'da uyuşturucu üretimi 44 defa artmıştır. Rusya'nın tarafından Afganistan'daki çok sayıda uyuşturucu laboratuarına ilişkin istihbarat bilgileri ABD'ye iletilmesine rağmen gereken önlem alınmamıştır. Rusya'nın bundan sonraki dönemde Afganistan'daki uyuşturucu imalatına yönelik operasyonlar yapması beklenebilir. Rusya bu operasyonların ABD-Rusya-Afganistan güçleri tarafından yapılmasına çalışmaktadır.
"Lojistik Destek = Para" Mantığı
Afganistan'a yardım konusunda yakın zamana kadar Rusya'nın mesafeli davrandığı söylenebilir. 6 Aralık 2009'da Rasmussen Moskova ziyareti sırasında özellikle helikopter ve eğitim desteği gibi konularda resmî bir yanıt alamamış ve kendisine rutin cevaplar verilmiştir. Medvedev bu isteklerin "görüşülmesi" talimatını vermiş, Putin ise Rusya ve NATO çabalarının bir araya getirilmesinin "iyi sonuçlar doğurabileceğini" ifade etmiştir. Daha sonra ise Pentagon helikopterlerin tedariki için bütçe ayırmaya karar vermiştir.[4]
2011 yılından itibaren ABD askerinin Afganistan'dan geri çekilmesi konusunda anlayış birliğine varılmıştır. Bu sürecin 2014 yılında tamamlanması öngörülmüştür. Bu arada sevkiyatın ve geri sevkiyatın Rusya'dan geçmesi ve her ay onlarca milyon dolara varan ekonomik katkı yapması beklenebilir. Bu sevkiyatlar sırasında her ay binlerce demiryolu konteynırının kullanılması söz konusudur. Bir konteynırın Rusya Federasyonu sınırları içinde taşınma bedeli ise 1.8 bin dolardır. Ayrıca yukarıda bahsi geçen 21 adet Mi-17 helikopterlerinin Afganistan'a tedarikinden de önemli kar edinecektir.
Güven Sorunu Devam Ediyor
Rusya ve NATO arasındaki gelişmelerin aradaki sorunları çözmüş gibi bir hava oluşmasına rağmen Orta Asya, Afganistan ve Kafkaslar gibi bölgelerde rekabet devam etmektedir. Afganistan konusunda bile işbirliği yanında rekabet de devam etmektedir. Gürcistan'ın toprak bütünlüğü konusu ABD'nin Rusya ile ilişkilerinde vazgeçilmeyen şartlardan biridir. NATO'nun yeni stratejik konseptinde Rusya tehlike olmaktan çıkarken Rusya'nın Askeri Doktrini'nde NATO'nun genişleme politikası bir tehdit olarak belirlenmiştir.
İkili ilişkilerdeki güven sorunu azımsanmayacak boyuttadır. Yakın tarih boyunca NATO ve Rusya arasındaki ilişkilerinin seyri bu güvensizliğin artmasına neden olmaktadır. Rusya'nın şiddetle karşı gelmesine rağmen NATO'nun Doğu'ya genişleme sürecini durdurmaması, Avrupa için yeni bir güvenlik anlaşması önerisinin kabul görmemesi bu güvensizliğin başlıca nedenlerindendir. ABD ve Rusya'da Başkanlık seçimlerine dek olan sürenin Rusya-NATO (ABD) ilişkilerindeki güven sorununun giderilmesi için yeterli olmasını beklemiyoruz. Putin'in tekrar devlet başkanı olması ve Obama'nın olamaması durumunda ilişkilerdeki bahar havası yerini tekrar soğuk rüzgara bırakabilir.
[1] Ali Asker, Rusya-NATO Görüşmelerinde "Kırmızı Çizgiler" Korundu, http://www.21yyte.org/tr/ yazi.aspx?ID=3140&kat=33
[2] NATO zirvesinde füze mutabakatı, http://www.cnnturk.com/2010/dunya/11/19/ nato.zirvesinde.fuze.mutabakati/596836.0/index.html
[3] Rusya, NATO'nun füze kalkan davetini kabul etti, http://haberrus.com/politika/4230- Rusya-NATOnun-fuze-kalkan-davetini-kabul-etti.html
[4] Россия и НАТО согласуют позиции по Афганистану перед лиссабонским саммитом, http://afghanistanru.com/doc/18818.html
