Avrupa Siyasi Topluluğu'nun (AST) 18 Temmuz’da gerçekleşen dördüncü toplantısında 43 devlet ve hükümet başkanı bir araya geldi. İngiltere'nin yeni seçilen Başbakanı Keir Starmer, hükümet başkanlarını, II. Dünya Savaşı döneminin İngiliz Başbakanı Winston Churchill'in doğduğu Blenheim Sarayı'nda ağırladı. Zirvenin amacı, göç, demokrasi, enerji güvenliği ve Rusya tehdidi gibi ortak sorunları ele almak ve Brexit sonrası gerileyen İngiltere-AB ilişkilerini yeniden düzeltmekti.
İngiltere – AB İlişkileri
Starmer, Avrupa liderleriyle ilişkileri geliştirmek için Zirveyi bir fırsat olarak kullandı ve İngiltere’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nden çıkmayacağını belirtti.[1] Seçim kampanyası sırasında Starmer, İngiltere’nin AB’ye ya da ortak pazara katılmayacağını, bunun yerine ticari engelleri kaldıracağını ve güvenlik iş birliğini derinleştireceğini belirtmişti.[2] Yeni Dışişleri Bakanı David Lammy, İşçi Partisi hükümetinin "AB ile yeni bir jeopolitik ortaklık" arayışında olacağını ve bir AB-İngiltere güvenlik paktı için görüşmeler yürüttüğünü duyurmuştu.[3] Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise, İngiltere'nin AB ile ilişkileri yeniden düzenleme girişimini olumlu karşıladığını, ancak yeni bir anlaşmada "seçici davranılamayacağını" belirtti. Zirve sonrasında düzenlediği basın toplantısında konuşan Macron, "anlaşmaya" güçlü bir şekilde inandığını ve İngiltere ile Fransa'nın "benzersiz ve çok güçlü bir ikili ilişkiye" sahip olduğunu söyledi.[4] AB'nin Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell "İngiliz hükümetinin yeni üslubunu memnuniyetle karşılıyor ve kendisiyle ilişki kurmayı dört gözle bekliyoruz. Dış ve güvenlik politikalarındaki iş birliğimizi güçlendirmeye hazırız." açıklamasını yaparak İngiltere – AB ilişkilerinin yeni evresinin olumlu yönde ilerlediğini belirtti.[5]
Ukrayna
Starmer liderlerin öncelikli görevinin Ukrayna'ya olan desteği teyit etmek ve Avrupa'daki saldırganlığa karşı birlikte durmak olduğunu vurguladı.[6] İngiltere Başbakanı, Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelensky'yi Avrupa değerlerini savunma çabaları için övdü ve Rusya tehdidinin tüm Avrupa'yı etkilediğini belirtti. Zelensky ise Avrupa liderlerinden Rusya'nın saldırganlığını durdurmak için ortak irade göstermelerini istedi. [7] Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen de Ukrayna'ya daha fazla silah ve mühimmat verilmesi çağrısında bulundu. Verdiği demeçte Moskova'nın Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinin, emperyal hayallerini ve hırslarını gerçekleştirme yolunda sadece bir adım olduğunu söyleyen Frederiksen, 2014 yılında Kırım'ı ilhak etmesine atıfta bulunarak Vladimir Putin ile müzakere yapılmaması konusunda "Rusya'ya o zaman da güvenilmezdi, şimdi de güvenilmez" yorumunu yaptı. [8] Zirve kapsamında Ukrayna ve Çekya arasında savunma ve güvenlik anlaşması imzalandı. Anlaşma yasal olarak bağlayıcı bir uluslararası antlaşma olmasa da Başbakan Çek Başbakanı Petr Fiala'ya göre, Ukrayna'ya askeri veya ekonomik iş birliği, insani yardım ve savaş sonrası yeniden yapılanma yardımı gibi alanlarda sembolik bir jest ve daha fazla desteğin kanıtı.[9] NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de Ukrayna'ya verilen desteğin önemini vurgulayarak "Özgürlük ve demokrasi için ayağa kalkma zamanı şimdi ve yeri Ukrayna'dır" diyerek Ukrayna'ya güvenlik yardımı ve eğitim sağlamak için oluşturulan yeni NATO komutanlığının bu yılın Eylül ayında faaliyete geçeceğini duyurdu. Genel Sekreter ayrıca, siber saldırılar, sabotaj ve dezenformasyon kampanyaları dahil olmak üzere Rusya'nın NATO müttefiklerine yönelik "düşmanca eylem örüntüsünü" kınadı. Müttefiklerin bu tehditlere karşı istihbarat paylaşımını artırarak, kritik altyapının korunmasını güçlendirerek ve ulusal hukuki süreçler yürüterek yanıt verdiğini belirtti. Stoltenberg, Rusya'nın bu saldırılarının amacının "Ukrayna'ya destek vermekten caydırmak" olduğunu, ancak NATO'nun "caydırılmayacağını" açıkça ifade etti.[10]
Güvenlik
Zirve sırasında demokrasinin korunması ve güvenliği konulu bir yuvarlak masa toplantısı düzenlendi. NATO, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı ve Avrupa Konseyi temsilcileri ilk kez Zirveye katıldı. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, ABD başkanlık seçiminin sonucundan bağımsız olarak ABD'nin NATO'ya desteğini sürdürmesini beklediğini ifade etti. Stoltenberg, Trump'ın NATO'ya yönelik geçmişteki eleştirilerinin ittifakın kendisine değil, müttefiklerin yeterince yatırım yapmamasına yönelik olduğunu söyledi ve bunun "ilgili ve geçerli" bir nokta olduğunu ekledi.[11]
Göç
Göç konusunda ise, İtalya ve Arnavutluk arasındaki göçmenler için işleme merkezleri anlaşması gibi yenilikçi çözümler tartışıldı. Şubat ayında onaylanan anlaşmaya göre Adriyatik Denizi’nden İtalya’ya gitmek isteyen göçmenler için Arnavutluk’ta göçmen işleme merkezleri inşa edilecek. Böylelikle ilk defa, AB üyesi olmayan bir ülke, AB ülkesi bir ülke adına göçmen kabul edecek. Arnavutluk’un Adriyatik kıyısında yer alacak olan iki merkezden biri sığınma başvuruları işleme alınırken, diğeri ise varış sırasında yapılan incelemeler hususunda faaliyet gösterecek.[12] İtalya bu anlaşma karşılığında Arnavutluk’un AB üyeliği için destek vereceğini açıkladı.[13] Starmer, göçmen işleme merkezlerinin menşe ülkelere yakın olması fikrini değerlendirdiklerini belirtti. Downing Street, başbakanın Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ile Blenheim Sarayı'nda yaptığı gayrı resmi sohbet sırasında İtalya'nın göçmenleri işlem için Arnavutluk'a gönderme anlaşmasını görüştüğünü açıkladı. [14]
Ermenistan-Azerbaycan Diyaloğu
Zirvede Ermenistan ve Azerbaycan arasında diyaloğu kolaylaştırma çabaları sonuçsuz kaldı. İki ülke liderlerinin beklenen görüşmesi gerçekleşmedi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Zirveye katıldı. İngiltere, barış sürecini ilerletmek amacıyla gayri resmi bir ortam oluşturmaya çalıştı, ancak başarılı olamadı. İngiliz hükümet yetkilisi, Anadolu Ajansı'na ülkelerinin arabuluculuk yapmadığını, sadece diyalog için uygun bir ortam sağlamaya çalıştıklarını belirtti. Zaman içinde ilerleme kaydedildiği ve Zirve öncesinde olumlu işaretler olduğu, ancak sonuç alınamadığı ifade edildi. Bakü ve Erivan arasındaki ilişkiler, 1991 yılından beri Karabağ sorunu nedeniyle gergin. 2020'deki 44 günlük savaş sonrası Azerbaycan, bölgenin çoğunu geri aldı. Geçtiğimiz Eylül ayında ise Karabağ'da tam egemenlik sağladı. Suçlamalar karşılıklı olarak devam etti. Azerbaycan tarafı, Ermenistan'ın görüşmeyi reddettiğini ve barış sürecinden çekilmek istediğini öne sürerken, Ermenistan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, teklifin Azerbaycan tarafından reddedildiğini iddia etti.[15]
Zirve sonrasında Macron’un yaptığı açıklamalar ise Azerbaycan’ın tepkisine neden oldu. Basın toplantısında sorulan Fransa’nın Ermenistan’a silah tedariği sorusuna Macron, "Silahlanmak isteyen ve başka bir ülkenin saldırganlığına maruz kalabileceğini hisseden egemen bir ülkenin talebine yanıt vermek doğaldır.”[16] cevabını vererek Azerbaycan yetkililerin tepkisine neden oldu. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Basın Sözcüsü Aykhan Hacızade Macron’un bu sözleri hakkında “Fransa'nın bölgede gerginlik yaratma ve barış sürecini engelleme girişimi” yorumunu yaptı.[17]
Zirvenin Sonuçları
İngiltere Başbakanı Starmer, Zirvenin ardından yaptığı konuşmada, Zirvenin başarılı ve verimli geçtiğini belirtti. Starmer, Ukrayna'ya desteğin süreceğini ve ülkenin tüm Avrupa için savaştığını vurgularken, Rusya'nın müdahalelerine karşı demokrasilerin savunulması ve Moldova gibi tehdit altındaki ülkelere destek konularının ele alındığını açıkladı. Avrupa ülkeleriyle iş birliğinin önemine değinen Başbakan, özellikle yasadışı göç ve ulusal güvenlik konularında yeni anlaşmalar yapıldığını ve Europol'deki İngiliz varlığının artırılacağını duyurdu. Afrika ve Orta Doğu'daki projelere 84 milyon sterlin yeni fon ayrıldığını belirten Starmer, İngiltere'nin küresel arenada daha aktif bir rol üstleneceğini ifade etti. Başbakan, Zirvenin Avrupa'daki ilişkileri güçlendirdiğini ve AST'yi daha sağlam bir konuma getirdiğini vurguladı. [18] Zirve sonrasında herhangi bir sonuç bildirisi yayımlanmadı.
AST'nin Kuruluş Amacı ve Gelişimi
2022'de kurulan AST, Avrupa kıtasının güvenliğini, istikrarını ve refahını güçlendirmeyi amaçlıyor. Liderler, yılda iki kez, kısa süreli ve gösterişli mekanlarda bir araya geliyor. Topluluk Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un fikriydi ve AB'ye katılmayı hedefleyen ülkeler ile blok dışında kalmaktan mutlu olan ülkeleri de kapsayarak siyasi diyalog ve iş birliği için bir platform sağlamayı amaçlıyordu. Bu platform, mevcut örgütlerin yerini almayı hedeflemiyor. Ancak Zirveler, amacının hala net olmadığı ve katılımcıların formatın uygulanabilirliğini sorguladığı yönüyle eleştiriliyor. Başlangıçta AB genişlemesini yavaşlatma aracı olarak görülen AST'nin, Rusya-Ukrayna savaşı ve artan küresel istikrarsızlık nedeniyle gayri resmi kriz görüşmeleri için bir platforma dönüşmesi de eleştirilerin odak noktasında yer alıyor. [19]
AST'nin daha önceki üç Zirvesinde barış, güvenlik, enerji krizi ve Avrupa'nın jeostratejik konumu gibi konular ele alınmıştı. Ekim 2022'de gerçekleşen ilk Zirvede liderler ağırlıklı olarak barış ve güvenlik konularını, özellikle Rusya'nın Ukrayna'daki savaşını ve enerji krizini ele aldı. Haziran 2023'te yapılan bir sonraki toplantıda, Avrupa'da barış ve güvenlik, enerji dayanıklılığı, bağlantı ve mobilite için ortak çabalar ele alındı. Ekim 2023'te Granada'da liderler Avrupa'nın nasıl daha dayanıklı, müreffeh ve jeostratejik hale getirilebileceğini görüştüler.[20] Önceki Zirvelerde başarıya ulaşan iki örnekten söz etmek mümkündür. Bunlar; İngiltere'nin İtalya, Hollanda, Fransa, Arnavutluk ve Avrupa Komisyonu ile üzerinde anlaşmaya vardığı plan ile insan ticareti konusundaki ortaklığı geliştirmesi ve Fransa'nın İspanya ve Portekiz ile enerji iş birliğini yeniden başlatma girişimi sonucunda denizaltı hidrojen boru hattı için H2MED projesinin başlatılmasıdır. [21]
Bir sonraki toplantı 7 Kasım 2024'te Macaristan'da yapılacak. Macaristan Başbakanı Viktor Orbán da AB Konseyi dönem başkanlığını yürüttüğü sırada düzenlediği tartışmalı "barış misyonu" nedeniyle eleştirilere maruz kalmıştı. Orbán'ın Rusya ve Çin liderleriyle yaptığı koordinasyonsuz görüşmeler, diğer AB ülkelerinin tepkisini çekmişti. Slovakya Cumhurbaşkanı Peter Pellegrini ise ülkesinin Macaristan'ın AB dönem başkanlığının diğer AB üyeleri tarafından etkili bir şekilde boykot edilmesine katılmayacağını söyledi. Pellegrini'nin yorumları, Slovakya Dışişleri Bakanı Juraj Blanar'ın, eğer etkinlik devam ederse, Ağustos sonunda Budapeşte'ye gidecek birkaç AB bakanından biri olacağını gösteriyor.[22] Avrupa Komisyonu, Orbán'ın düzenleyeceği etkinliğe katılmak yerine kendi dışişleri bakanları Zirvesini Ağustos'ta düzenleme kararı aldı. Ancak bu boykot, Kasım ayındaki AST Zirvesini etkilemeyecek. Kasım'daki Zirve, ABD başkanlık seçimlerinden sadece iki gün sonra gerçekleşecek. Bu seçimde Orbán'ın müttefiki Donald Trump'ın yeniden Beyaz Saray'a dönme ihtimali bulunuyor. [23]
[1] Lawless, J. (2024, July 18). European leaders discuss migration and Ukraine at a UK summit | AP News. AP News. https://apnews.com/article/european-political-community-summit-uk-blenheim-starmer-998e252d7f14f819b395736ac80ff97e
[2] Stacey, K. (2024, July 4). Britain will not rejoin EU in my lifetime, says Starmer. The Guardian. https://www.theguardian.com/politics/article/2024/jul/03/britain-will-not-rejoin-eu-in-my-lifetime-says-starmer?CMP=share_btn_url
[3] Rankin, J. (2024, May 30). EU keen to deepen ties with a Labour PM but will not offer radical concessions. The Guardian. https://www.theguardian.com/politics/article/2024/may/30/eu-keen-to-deepen-ties-with-a-labour-pm-but-will-not-offer-radical-concessions
[4] BBC News. (2024, July 18). European summit live: We’re resetting our approach to illegal migration, Keir Starmer says at European leaders’ summit. https://www.bbc.com/news/live/c880xv811l1t?post=asset%3Aa3b3b8d0-17fa-4ca8-ae9c-78c873a8f096#post
[5] Stacey, K., & O’Carroll, L. (2024, July 18). Starmer promises to repair ties with European countries. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/article/2024/jul/18/starmer-promises-eu-leaders-at-epc-he-will-repair-ties-with-their-countries
[6] Lawless, J. (2024, July 18). European leaders discuss migration and Ukraine at a UK summit | AP News. AP News. https://apnews.com/article/european-political-community-summit-uk-blenheim-starmer-998e252d7f14f819b395736ac80ff97e
[7] Ewb. (2024, July 18). European leaders gathered at the 4th European Political Community Summit in the UK, topics defence, migration and democracy. European Western Balkans. https://europeanwesternbalkans.com/2024/07/18/european-leaders-gathered-at-the-4th-european-political-community-summit-in-the-uk-topics-defence-migration-and-democracy/
[8] BBC News. (2024, July 18). European summit live: We’re resetting our approach to illegal migration, Keir Starmer says at European leaders’ summit. https://www.bbc.com/news/live/c880xv811l1t?post=asset%3Aa3b3b8d0-17fa-4ca8-ae9c-78c873a8f096#post
[9] Prime Minister Fiala Signs Security Agreement with President Zelensky at Summit in the United Kingdom | Government of the Czech Republic. (n.d.). Copyright (C) 2009 - 2023 Office of the Government. https://vlada.gov.cz/en/media-centrum/aktualne/prime-minister-fiala-signs-security-agreement-with-president-zelensky-at-summit-in-the-united-kingdom--214687/
[10] Nato. (n.d.). NATO Secretary General at the European Political Community: the transatlantic Alliance is the cornerstone for European security. NATO. https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_228115.htm
[11] BBC News. (2024, July 18). European summit live: We’re resetting our approach to illegal migration, Keir Starmer says at European leaders’ summit. https://www.bbc.com/news/live/c880xv811l1t?post=asset%3Aa3b3b8d0-17fa-4ca8-ae9c-78c873a8f096#post
[12] Euronews. (2024, February 22). Arnavutluk Parlamentosu İtalya ile göç anlaşmasını onayladı. Euronews. https://tr.euronews.com/2024/02/22/arnavutluk-parlamentosu-italya-ile-goc-anlasmasini-onayladi
[13] Kucuk, B. (2023, November 7). İtalya, sığınmacıları kabul eden Arnavutluk’a Avrupa Birliği’ne üyelik desteği verecek. Euronews. https://tr.euronews.com/2023/11/07/italya-siginmacilari-kabul-eden-arnavutluka-avrupa-birligine-uyelik-destegi-verecek
[14] BBC News. (2024, July 18). European summit live: We’re resetting our approach to illegal migration, Keir Starmer says at European leaders’ summit. https://www.bbc.com/news/live/c880xv811l1t?post=asset%3Aa3b3b8d0-17fa-4ca8-ae9c-78c873a8f096#post
[15] Armenia-Azerbaijan meeting fails to materialize at European Political Community summit. (n.d.). https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/armenia-azerbaijan-meeting-fails-to-materialize-at-european-political-community-summit/3279100
[16] Olivier Decottignies on X: “President @EmmanuelMacron on French weapons deliveries to Armenia. It is normal to just answer the request of a sovereign country which wants to equip itself and feels it can be agressed by another one. https://t.co/pKCAVXqB2d” / X. (n.d.). X (Formerly Twitter). https://x.com/O_Decottignies/status/1813996888196346287
[17] Kırım Haber Ajansı, (2024, July 19). Azerbaycan’dan Macron’un küstah açıklamalarına tepki! QHA - Kırım Haber Ajansı. https://www.qha.com.tr/turk-dunyasi/azerbaycan-dan-macron-un-kustah-aciklamalarina-tepki-491793
[18] Prime Minister's Office, 10 Downing Street and The Rt Hon Sir Keir Starmer KCB KC MP, (2024, July 18). PM’s press conference remarks at the European Political Community summit: 18 July 2024. GOV.UK. https://www.gov.uk/government/speeches/pms-press-conference-remarks-at-the-european-political-community-summit-18-july-2024
[19] Brzozowski, A., & Brzozowski, A. (2024, July 18). Two years in, European Political Community struggles to stay relevant. www.euractiv.com. https://www.euractiv.com/section/enlargement-neighbourhood/news/two-years-in-european-political-community-struggles-to-stay-relevant/
[20] Meeting of the European Political Community. (2024, July 18). Consilium. https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2024/07/18/
[21] Blood, toil, tears and sweat: the European Political Community’s summit in the UK. (2024, July 9). CEPS. https://www.ceps.eu/blood-toil-tears-and-sweat-the-european-political-communitys-summit-in-the-uk/
[22] BBC News. (2024, July 18). European summit live: We’re resetting our approach to illegal migration, Keir Starmer says at European leaders’ summit. https://www.bbc.com/news/live/c880xv811l1t?post=asset%3Aa3b3b8d0-17fa-4ca8-ae9c-78c873a8f096#post
[23] Körömi, C. (2024, July 19). Next European Political Community summit to be held in Hungary. POLITICO. https://www.politico.eu/article/european-political-community-summit-hungary-viktor-orban-united-kingdom-keir-starmer/
