Karar Ermenistan iktidarını hiç memnun etmedi. Kısa süre önce Azerbaycan tarafının yenilenmiş Madrid ilkelerini desteklediğini açıklaması üzerine "top şimdi Ermenistan'da" yorumları yapılmıştır. Fakat Ermenistan sürecinin sürüncemede kalması için her türlü yola başvurmaktadır. Bu kararın süreci nasıl etkileyeceği ise merak konusu.
Madrid İlkeleri Nedir?
Madrid ilkeleri 29 Kasım 2007'da AGİT Minsk Grubunun Azerbaycan ve Ermenistan'ın dışişleri bakanlarıyla yaptıkları toplantıda kabul edilmiştir. Bu ilkelere göre Dağlık Karabağ çevresindeki 7 rayon Ermeni işgal güçleri tarafından boşaltılacaktır. Karabağ için Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü ilkesini ihlal etmeyen geçici statü hazırlanacaktır. Ermenistan ve Dağlık Karabağ arasında koridor sağlanacak, Karabağ'ın nihai statüsü bölgede yapılan bir "referandum"la belirlenecektir.
Her iki ülkenin kamuoylarında bu ilkelerle ilgili bir dizi spekülasyonlar geliştirildi. Azerbaycan kamuoyundaki eleştiriler, bu ilkelerin kabul edilmesiyle Karabağ'ın artık elden çıkarılmasına karar verildiği yönündeydi. Ermenistan kamuoyundaki eleştiriler ise sürecin, Karabağ'ın Azerbaycan sınırları içinde kalmasıyla sonuçlanacağına ilişkindir.
Azerbaycan yönetimi bu ilkeleri Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü olarak görüyordu. Erivan ise referandum yoluyla self determinasyon hakkının sağlanacağı kanaatindeydi. Şunu da vurgulamak gerekir ki tıpkı Türkiye-Ermenistan protokollerinde olduğu gibi İrevan bu belgeyi de tersten okumaktadır. Bu yıl Martın 5'inde Paris'te Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov AGİT Minsk Grubu eşbaşkanlarıyla görüşünde Bakü'nün tutumunu açıkladı: Azerbaycan hükümeti Aralık 2009'da ve Ocak 2010'da Azerbaycan ve Ermenistan'a takdim edilmiş yenilenmiş Madrid ilkelerinin kabul ediyor. Minsk Grubu eşbaşkanları bir gün sonra açıklama yaparak müzakerelerin Madrid ilkelerinin yenilenmiş varyantı üzerinden sürdürüldüğünü ifade ettiler. Yenilenmiş ilkeler öncekilere nazaran daha somuttur. Mart 2010'da Azerbaycan Dışişleri Bakanı E.Memmedyarov yaptığı basın toplantısında yenilenmiş Madrid ilkelerini açıkladı. Madrid ilkeleri aşamalı bir çözümü öngörmektedir. İlk aşamada Ermeni orduları Karabağ çevresinden 7 rayonu boşaltacaktır. Bu da iki aşamada gerçekleşecektir. Birinci aşamada 5 rayon ve Laçın rayonunun 13 köyü, ikinci aşamada ise Laçın ve Kelbecer rayonlarının tamamı boşaltılacaktır. Daha sonra tüm ulaşım hatları, su kemerleri onarılacak, mülteciler ve göçmenler daha önce yaşadıkları yerlere dönecektir. Bundan sonra Karabağ'ın nihai statüsü referandum yoluyla belirlenecektir. Tüm aşamalarda Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü ilkesi ihlal edilmeyecektir. [i]
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İ.Aliyev R.Erdoğan'ın Bakü ziyareti (17 Mayıs 2010) sırasında yaptığı basın toplantısında Bakü'nün tutumunu bir daha teyit etmiştir: "Ermenilerin bu önerilere olumlu yanıt vermesi ve ordularını geri çekmesi durumunda Azerbaycan Ermenistan'la tüm sınırları ve ulaşım hatlarını açacaktır. Dağlık Karabağ sorununun çözümü sürecinde tüm önemli aşamalarda Ermenistan tarafı görüşmeleri ihlal etmiştir. Eğer Ermenistan AGİT Minsk Grubunun önerilerine olumlu yanıt verirse taraflar çözüme yaklaşacak, aksi takdirde müzakere süreci sekteye uğrayacaktır."[ii]
Ermenistan taraftan henüz olumlu bir yanıt verilmemiştir. Görünen şu ki İrevan mümkün olduğu kadar süreci uzatmaya çalışacaktır. E. Memmedyarov bu belgenin "gökten inmediğini", uzun süren müzakerelerin sonucu olarak ortaya çıktığını vurgulamıştır. Haziran ayının 5'inde Azerbaycan Dışişleri Bakanı Minsk Grubu eşbaşkanlarıyla bir araya gelecek. Onlar Ermenistan'ın tutumunu Azerbaycan'a iletecektir.[iii] Azerbaycan tarafı hazırda Ermenistan'dan gelecek yanıtı beklemektedir.
Avrupa Parlamentosu: Ermeni Güçleri Dağlık Karabağ Etrafındaki Rayonlardan Derhal Çekilsin
21 Mayıs 2010'da Avrupa Parlamentosu Genel Kurulu'nda kabul edilen 2216 No'lu Avrupa Birliğinin Güney Kafkasya stratejisine dair belgede bölgedeki dondurulmuş çatışmalar, öncelikle Dağlık Karabağ sorununun çözümüne yer verilmiştir. Belgede Avrupa Parlamentosu'nun Dağlık Karabağ müzakere sürecinden memnuniyet duyduğunu, Ermenistan ve Azerbaycan cumhurbaşkanları arasında Moskova Deklarasyonu'nun ruhuna uygun 2009 yılında gerçekleşen altı görüşmenin buna bir örnek teşkil ettiği vurgulanmıştır. Taslak metnini hazırlayan Bulgar parlamenteri Yevgeni Kirillov toplantı sırasında "Güney Kafkasya Avrupa Birliği için sadece sınır bölgesi alanı değildir. O Avrupa Birliği için ekonomik ve siyasi açıdan olduğu kadar, güvenlik açısından da stratejik öneme sahiptir" demiştir. Belgenin önemli hususlarından biri Karabağ'daki durumu bir Ermeni işgali olarak görmesi, işgal altındaki Azerbaycan topraklarından Ermeni güçlerinin çekilmesini ve göç edenlerinin dönmesine izin vermesini öngörmesidir. Belgede Karabağ ve Türk-Ermeni ilişkilerinin normalleşme sürecinin ayrı ayrı süreçler olduğu vurgulanırken, bu süreçlerden birisinde ilerleme sağlandığı takdirde aynı zamanda tüm bölgeyi olumlu yönde etkileyebilecektir" ifadesi kullanılmaktadır. İrevan bu karardan rahatsızıdr. Dışişleri Bakanı E. Nalbandyan'a göre kabul edilen tasarı, Avrupa Birliği'nin defalarca ifade ettiği görüşüyle çelişmektedir. Dışişleri Bakanı "Raporda Dağlık Karabağ sorunuyla ilgili maddeler aynı raporda yer alan ne Madrid Prensipleri ne de Moskova Deklarasyonuna uygun değildir. Tanımlamalar açıkça bir karmaşıkta görünüyor" diye konuştu. [iv] Mühalefetteki Ermeni Ulusal Kongresi Koordinatörü L. Zurabyan bu belgenin kabul edilmesini Ermeni diplomasisi açısından bir rezalet olarak değerlendirmiştir. Zurabyan'a göre bu belge, Avrupa Birliği'nin ilk kez "işgal edilmiş Azerbaycan topraklarından Ermeni silahlı güçlerinin çıkarılması" talebini içeren ilk belgedir. Zurabyan, belgenin 39. maddesinde Güney Kafkasya'daki sorunların çözümünde Rusya ve ABD'nin yanı sıra Türkiye'nin de adının geçmesini "utanç verici sonuç" olarak değerlendirmiştir.[v] Ermeni Ulusal Meclisi Başkanı О.Abramyan Avrupa Parlamentosu Başkanı Jerzy Buzek'e mektup yazarak belgedeki Dağlık Karabağ'la ilgili altı bendin dördünde (6, 7, 8, 10) sorunun barışçıl yollardan çözümü sürecine, ayrıca AGİT ve Avrupa Topluluğunun Aralık 2009'da Atina'daki açıklamalara, ayrıca Avrupa Parlamentosunun 1998 tarihli kararına aykırı olduğunu iddia etmektedir. "Miras" partisi parlamento grubu sekreteri L.Alaverdyan bu durumun ortaya çıkmasının nedenini Ermenistan'ın pasifliğinden kaynaklandığını ifade etmiştir. Taşnaksütyun partisi ise "Türkiye-Azerbaycan tandemi"nin doğal sonucu olarak gördüğünü açıklamıştır. [vi] Ermenistan'da yapılan yorumlar daha çok Yevgeni Kirillov'un önyargılı olması, Azerbaycan'ın lobicik faaliyetleri, Ermeni diplomasisinin zafiyeti olarak görülmektedir. Azerbaycan cephesinde ise bu gelişme doğal olarak "diplomatik zafer" olarak görülmektedir.
YAPTIRIMSIZ KARAR ETKİN OLABİLİR Mİ?
Kararın Azerbaycan için siyasi açıdan büyük önemi vardır. Bugüne dek Ermenistan ve Azerbaycan'a eşit mesafede durmağı tercih eden Avrupa'nın böyle bir kararı alması önemli gelişme sayılabilirUzun müddet enformasyon çemberinde sıkıştırılmış Azerbaycan ne ABD ne Avrupa ne de Rusya'dan hiçbir zaman hak ettiği desteği alamamıştır. Bunu dikkate aldığımız zaman alınan kararın psikolojik açıdan da Azerbaycan yönetimi ve kamuoyu üzerinde olumlu hava yaratacağını söyleyebiliriz.
Bu belge, olayla ilgili Avrupa'nın bakış açısını ortaya koyması açısından önemliyken her hangi bir şekilde yaptırım gücünün olmamasını vurgulamak gerekmektedir. Karabağ sorununun çözümünde bundan daha önemli sayılabilecek BM kararlarının durumuna bakmak yeterli olacaktır. BM'nin bu konudaki 4 kararı (822, 853, 874, 884 sayılı kararlar)hala kâğıt üzerindedir. Uluslararası hukuk ilke ve normlarının Azerbaycan'dan yana olmasına rağmen işgal konusunda herhangi bir somut adım atılmamaktır. 2005 yılının Ocak ayında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Genel Kurulu tarafından "Ermenistan'ın Azerbaycan Topraklarını İşgal Ettiğine Dair" bir karar çıkmıştır. Söz konusu karar ile Azerbaycan yönetiminin haklı davası, bir uluslararası kuruluş tarafından teyit edilmiş olsa da, aslında Azerbaycan kamuoyunu teselli etmeyi amaçlamıştır. Çünkü kararın yaptırım gücü olmadığı gibi çözüm için herhangi bir eylem planı da sunmamaktayıd.[vii]
Bugün Ermenistan ekonomik ve sosyal sorunlarla baş edememektedir. Buna rağmen işgali devam ettirmekte kararlıdır. Avrupa Parlamentosunun kararına sert tepki gösteren Ermenistan Savunma Bakanı Seyran Oganyan, "Azerbaycan'a iade edilecek toprak meselesi bizim gündemimizde bulunmuyor" demiştir. Azerbaycan tarafı ise barış görüşmelerinde ilerleme sağlanamazsa sorunun silahlı yoldan çözüleceğini vurgulamaktadır. Kafkaslarda yeni bir savaşın çıkmasını önlenmesi için sorunun çözümünü üstlenmiş büyük güçlerin Ermenistan'a baskı yaparak süreci hızlandırmaları gerekmektedir.
[i] Azərbaycan Madrid prinsiplərinin detallarını açdı, http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20100315024809149
[ii] Azərbaycan Prezidenti: "Ermənistan çalışır ki, vaxtı uzatsın" http://mediaforum.az/articles.php?article_id=20100517073237406&lang=az&page=00
[iii] "Bu sənəd göydən düşməyib". Elmar Məmmədyarovdan Yeni Qarabağ Bəyanatı, http://mediaforum.az/articles.php?article_id=20100514011602701&lang=az&page=00
[iv] Edvard Nalbandyan: Avrupa Parlamentosu, AB pozisyonuna aykırı bir karar kabul etti, http://tert.am/tr/news/2010/05/21/euparlament/, 18:50 • 21.05.10, Евросоюз уточняет южнокавказскую стратегию, http://www.azatutyun.am/content/article/2048407.html
[v] Резолюция Европарламента – «позорное поражение» армянской дипломатии, http://www.azatutyun.am/content/article/2049203.html
[vi] Армения раскритиковала резолюцию Европарламента по Южному Кавказу, http://www.rian.ru/defense_safety/20100522/237246130.html
[vii] A.Aleskerli, Ermenilerin Azerbaycan'da Yaptıkları Soykırımlar ve Devam Eden Çözümsüzlük, Stratejik Analiz,S.108, Nisan 2009.
