Değişikliğin temelini Rusya Federasyonu Devlet Konseyi'ne anayasal statü kazandırmak isteğioluşturuyor. Bunun yanı sıra son günlerde, federe birim yönetimlerinin liderleri için kullanılan "cumhurbaşkanı" kavramının oluşturduğu karışıklığın giderilmesi de değişiklik girişiminin hedeflerindendir.
Tarihsel Süreç
Sovyetler Birliği sonrası dönemde, Rusya'da anayasal süreç zor şartlar altında gelişmiştir. 12 Aralık 1993'de yasama organı için yapılan seçimlerle birlikte halkoyuna sunulan anayasanın kabulü yönündeki oylar geçerli olsa da, seçmenlerin pek "hevesli" olmadığını ortaya koymuştur. Referanduma toplam seçmenin %54.8'i katılmış, katılanların ise sadece %58.4'ü anayasanın kabulü yönünde oy kullanmıştır. Görüldüğü gibi, seçmenlerin %40'dan fazlası referanduma katılmamış, seçime katılanlar arasında ise Anayasayı kabul edenler yine tatmin edici bir çoğunluk oluşturmamıştır. Referanduma düşük katılımın nedeni olarak, o dönemde Rusya'da yaşanan siyasi karışıklıklar gösterilmektedir. Fakat Rusya'daki anayasal süreci, diğer eski Sovyet Cumhuriyetleri'ndeki ile kıyasladığımız zaman Rusya Anayasası'nda yapılan değişikliklerin çok az olduğunu görebiliriz. Bunun bir nedeni, hukuk tekniği bakımından sürecin zorlu bir mekanizmayı gerektirmesi, diğer bir nedeni ise yapılacak anayasa değişikliklerinin her zaman ülkede spekülatif tartışmalara yol açabileceği endişesi olmuştur.
2008 Anayasa Değişiklikleri
Rusya Federasyonu Anayasası'na ilk değişiklik Kasım 2008'de Medvedev'in önerisiyle yapılmıştır. Anayasa değişikliği tasarısı Duma'da yapılan oylamada 388'e karşı 58 oyla kabul edilmiştir. Resmi açıklamada, yeni düzenlemenin "ülkenin ileri doğru istikrarlı gelişmesini sağlayacağı" savunulmuş, devlet kurumlarının daha verimli çalışacağı vurgulanmıştır. Yapılan bu değişiklikle hükümet faaliyetiyle ilgili parlamento karşısında rapor sunacaktır. Bunun dışında, devlet başkanın görev süresi dört yıldan altı yıla, Devlet Duması'nın görev süresi ise beş yıla çıkarılmıştır. Fakat yeni uygulama bundan sonra seçilecek cumhurbaşkanı için geçerli olacaktır.[1] O dönemde Rus yönetiminin dünya çapındaki ekonomik krizi gerekçe göstererek, Mart veya Nisan ayında hem parlamento hem de devlet başkanlığı seçimlerine gidilmesi çağrısı yapabileceği yönünde spekülasyonlar yapılmıştı. Fakat bu ihtimaller doğrulanmamıştır.
Medvedev'den Yeni Öneri
Medvedev yeni değişikliklerle ilgili önerilerini "Rossiya 1" Kanalına yaptığı söyleşide açıklamıştır.[2] Medvedev, kesin bir tarih vermekten kaçınarak, "Gelecekte anayasaya Devlet Konseyi ile ilgili hükümlerin dahil edilebileceğini" söylerken söz konusu kurumun büyük ölçüde anayasal meşruiyet kazanacağını sözlerine eklemiştir.
Medvedev Devlet Konseyinin anayasaya dahil edilmesi yönünde her hangi bir önerisinin olmadığını vurgularken, bunun genel anlamda bir öneri olduğunu dile getirmiştir: "Anayasa canlı bir enstrümandır. Anayasada bu veya diğer şekilde değişiklik yapılacaktır. Ben buna inanıyorum. Bugün olmazsa bile 5, 10, 15 yıl sonra bu değişiklikler yapılacaktır… Nitekim tüm anayasalar bu şekilde gelişiyor." Devlet Konseyi, 1 Eylül 2000 yılında kurulmuş danışma niteliğinde bir kurumdur. Devlet Başkanı Konseyin başıdır. Dolayısıyla doğrudan devlet başkanına bağlıdır. Bu kurumda devletin yapılanması, ekonomik, sosyal reformlar ve toplumsal öneme haiz konular müzakere edilmektedir. Konseyin toplantıları yılda dört kez yapılır, kararları ise danışma görüşü şeklindedir.[3] Medvedev, açıklamasında bu kurumun "pozisyonunun da değişebileceği"ni ifade ederken bu konuda her hangi somut öneri dile getirmemiştir.
Medvedev'in dile getirdiği Anayasa değişikliği konusunda sinyallerden biri de federe birimlerin liderleri için kullanılan "cumhurbaşkanı" unvanının değiştirilebileceğidir.
Federe Birimlerin "Cumhurbaşkanı" Unvanı Tarihe mi Karışıyor?
Medvedev federe cumhuriyetlerle ilgili "cumhurbaşkanı" makamında isim değişikliği yapılması ve "cumhurbaşkanı kurumunun feshi önerisine itiraz etmeyeceğini" açıklamıştır. O bu sorunun cumhuriyetlerin kendileri tarafından çözülmesi gereken bir konu olduğunu vurgulamıştır. Medvedev federe cumhuriyetlerin başında duran yöneticiler için farklı bir unvan kullanılabileceğini, bu unvanların her hangi bir anlaşmazlığa ve karışıklığa neden olmaması gerektiğini ifade etmiştir. Bu sorunun sadece "cumhurbaşkanı"yla sınırlı olmadığını, federe cumhuriyetlerle ilgili kullanılan "Devlet Duması" kavramının da karışıklığa yol açtığını söylemiştir.
Medvedev'in bu önerisi "sözcük değişikliğiyle mi sınırlıdır?" Son dönemde Moskova'nın federe birimlerin yetkileri konusunda sınırlamalar getirdiği, merkez-yerel ilişkilerinde otoriterizme kaydığına dair ciddi eleştiriler bulunmaktadır. Bu yüzden Medvedev yapılacak isim veya makam değişikliğinin dile getirilmesi konusunda çok dikkatle davranmış, söz konusu değişiklik önerisinin federe birimlerden geldiğinin altını çizmiştir: "Böyle bir sorun varsa, eyalet valileri ve cumhurbaşkanları tarafından dile getirilmişse, demek ki müzakere edilmesi gerekir." Böyle bir öneri kısa süre önce Rus medyasında gündeme getirilmiştir. Önerinin müellifi Çeçenistan Cumhurbaşkanı Ramzan Kadırov'dur. 12 Ağustos 2010'da yaptığı bir açıklamada Kadırov "cumhurbaşkanı" kavramının oluşturduğu karışıklığın giderilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu inisiyatif Buryat, Karaçay-Çerkez, Kabardin-Balkar, Dağıstan, İnguş, Adıgey, Mariy El cumhuriyetleri liderleri tarafından da desteklenmiştir. Yakın bir tarihte bu "sorunun" ortadan kaldırılacağı yönünde somut adımların atılması beklenmektedir.
"Asi" Tataristan
Federe cumhuriyetlerden Tataristan, bu inisiyatifi eleştirmiştir. Mart 2010'da Tataristan Cumhurbaşkanı koltuğuna oturan Rustam Minnihanov "Nasıl adlandırılacağı bölgesel yönetimin başındaki makamın, parlamentonun, sonunda da halkın bileceği bir iştir." şeklinde sert bir açıklamada bulunmuştur. Tataristan'ın eski cumhurbaşkanı Mintemir Şaymiyev de yeni inisiyatife karşı gelmiştir. Vurgulanması gereken önemli bir nokta bundan önce de Moskova-Kazan cephesinde benzeri gerilimlerin yaşandığıdır. Şaymiyev döneminde de Kremlin'in "merkez-bölge" ilişkileri alanında yaptığı açılımları Kazan yönetimi tarafından sert bir dille eleştirmiştir. 2002 yılında Şaymiyev Dünya Tatarları Kongresinde yaptığı konuşmada "süngü zoruyla herkesi hizaya dizmenin" mümkün olmayacağını söylemiştir. Bir yıl sonra yaptığı bir açıklamada merkezi yönetimi, "Tataristan'ı RF'den itmekle" suçlamıştır.
1996-2004 yılları arasında Rusya'nın tüm bölgelerinde yönetim başkanları, 4 veya 5 yıl müddetle bölgelerde yapılan genel seçimlerin sonuçlarına göre belirleniyordu. Eylül 2004 yılında Putin'in inisiyatifiyle bölgesel yönetimlerin başında duran kişilerin seçim şekli değiştirildi. Yapılan değişiklik gereği federe cumhuriyetlerin cumhurbaşkanlarının adaylıkları Rusya Devlet Başkanı tarafından belirlenmektedir. Cumhurbaşkanlığı seçiminde bir sonraki adım, belirlenen aday için federe cumhuriyetin yasama organında oylama yapılıp adayın onaylanmasıdır. Şaymiyev bu uygulamayı demokratik ilkelerden geriye dönüş olarak değerlendirmiştir. Medvedev'in göreve başlamasının hemen ardından bu eleştirisini tekrar dile getirmiş, RF Devlet Başkanı'nın bölgesel temsilcisi kurumunu ve bölgesel yasama organlarını feshetme yetkisini sorgulamıştır.[4]
Muhtemelen Şaymiyev'in bu tavırları onun görevinden ayrılmasında etkili olmuştur. Fakat Şaymiyev'in Tataristan yönetiminde kurduğu yapı hala "sağlamdır." Son dönemde nüfusunun yarısının Ruslardan oluşmasına rağmen Tataristan hükümetinde sadece bir tek Rus kökenli bakan olduğu, üst düzey makamlarda Tatarların oturdukları, yine Tataristan ekonomisindeki gücün yine Tatarların elinde birikmesine dair Moskova basınında eleştirel yorumlar yayınlanmaktadır.
Federe cumhuriyetler konusunda "Cumhurbaşkanı" sıfatının kaldırılması ve yerine başka bir sözcük (vali, lider, yönetim başkanı vs.) kullanılması önemli bir değişiklik sayılmayabilir. Fakat yeni düzenleme yapılırken bu makamların yetkileri konusunda da "yeni düzenlemelere" gidilmesi ihtimali, konuyu hassaslaştırmakta ve önemini arttırmaktadır. Bu yüzden Tataristan'ın tepkileri kendince haklı sayılabilir. Moskova'nın atması gereken en optimal adım, isimlendirme konusunda cumhuriyetlerin yönetimlerine serbestlik vermektir. Böyle bir yaklaşım ileride merkez-yerel geriliminin yaşanma ihtimalini de ortadan kaldırmış olur. Fakat Medvedev'in "federasyon olmanın yanı sıra "unifikasyon" ilkesine de vurgu yapması, bu konuda son noktanın tüm federasyonu bağlayacak şekilde merkezden bir düzenleme ile konulacağı sinyalini vermektedir.
[1] "15 лет Конституции РФ", http://www.nirsi.ru/analitic/materials/15_let_Konstitucii.pdf , Medvedev istifa ediyor, Putin geri dönüyor, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/10365511.asp
[2] Медведев может изменить Конституцию, http://gazeta.ru/politics/2010/08/30_kz_3413023.shtml
[3] Статус Госсовета может быть закреплен в Конституции, заявил Медведев, http://www.rian.ru/politics/20100830/270438475.html, 31.08.2010.
[4]Ali Asker, Şaymiyev'in Görevden Gitmesi Federal Sistemde Değişiklik Sinyali mi?, http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3758&kat=33, 15 Mart 2010.
