Kırgızistan, Türk dünyası içerisinde zaman zaman siyasi çalkantıları ile gündeme gelen bir ülkedir. Yakın tarihi içerisinde büyük protestolar ile hükümetlerin değiştiği[1], üst düzey politikacıların ve bürokratların yargılandığı, ceza aldığı bilinmektedir[2].
Bu siyasi kırılganlığa ekonomik kırılganlıklar da eklenmektedir. Ülkenin ithalat ve ihracat dengesindeki sorunlar, açık denizlere kıyısının olmaması, komşu ülkelerden olan Tacikistan ile devam eden sınır sorunları ve çatışmalar gibi etkenler Kırgız ekonomisinin dünyaya açılmasında engeller oluşturmaktadır[3].
Kırgızistan bu kırılganlıkları ile gerek Avrupa Birliği ülkelerinin gerek Çin’in gerekse Rusya'nın ilgi odağı durumundadır. Özellikle Rusya, Kırgız ekonomisinin ve siyasetinin üstündeki otoritesini kaybetmek istememektedir. Çin’in Bir Kuşak Bir Yol Projesinde Kırgızistan önemli bir rotayı oluşturmaktadır[4]. Bu projede Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu ağı inşaatı devam etmektedir[5]. Çin, bu nedenle Kırgızistan’ın sınır güvenliğine önem vermektedir.
2022 yılındaki Şangay İşbirliği Örgütü toplantısında Çin’in, Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki sınır sorunlarının çözümü için attığı adımların Putin'i rahatsız ettiği siyasi kulislerde konuşulmuş ve medyada dile getirilmişti. Ayrıca bu toplantıdan bir gün sonra ŞİÖ zirvesi devam ederken Tacik ordusunun Kırgızistan topraklarını işgal etmesi ve yoğun çatışmaların çıkması dikkat çekmiş,[6] söz konusu çatışmalar Putin liderliğinde, iki ülkenin devlet başkanlarının toplanması ile son bulmuştu. Bu arabuluculuk Rusya’nın hala bölgedeki en başat otorite olduğunu pekiştiren bir gösterge olarak yorumlanmıştı.
Yakın tarihte gerçekleşen bu süreçten sonra, bu sene de Kazakistan'da gerçekleştirilen ŞİÖ toplantılarında, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping başkanlığında Tacikistan ile Kırgızistan arasında sınır sorunlarının çözümü için görüşmelerin yeniden başlanacağı basın kaynaklarında yer almaktadır[7]. Özellikle Kırgız basınında, bu sefer Çin’in aracılığıyla barışın sağlanacağı ve sınır sorunlarının çözüme kavuşturulacağına yönelik temenninin oluştuğu görülmektedir.
5 Temmuz 2024 tarihinde Kırgız medyasında, Kırgızistan Ulusal Güvenlik Devlet Komitesi’nce “Kırgızistan’da eylem hazırlığında olan radikal dini bir grubun, yapılan operasyon sonucu etkisiz hale getirildiği” haberine yer verilmiştir.[8] Söz konusu terörist grubun bir terör eylemi süreci başlatmak ve istikrarsızlık yaratmak amacı taşıdığı anlaşılmaktadır.
Tacikistan-Kırgızistan-Özbekistan sınırını oluşturan Tanrı Dağlarının uzantısı olan dağlık bölge ve Fergana Vadisi petrol, kömür ve su gibi doğal kaynaklar açısından zengindir. Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’ı zaman zaman karşı karşıya getiren bu bölge Orta Asya’da istikrarın sağlanmasında oldukça öneme sahip olsa da yıllardan beri süre gelen çatışmalar ve anlaşmazlıklara ev sahipliği yapmaktadır. Bu çatışmaların temelinde; vadide kültürel sınırların belirlenememesinden, çeşitli dillere ev sahipliği yapmasından ve dini inanıştan doğan tarikatların nüfusu ayrıştırmasından kaynaklanan etnik çeşitlilik yer alır. [9]
Özellikle DAEŞ terör örgütünün sözde “Fergana Emirliği” adlı yapılanmasının sürekli üç ülkeyi tehdit eden açıklamalar yapması göz önüne alındığında Tacikistan ile Kırgızistan arasında sınır sorunlarının çözülmesinin söz konusu terör örgütünün varlığını tehdit ettiği söylenebilir. Üç ülkenin iş birliği yaparak sınırlarında istikrarı sağlaması, DAEŞ terör örgütü mensuplarının Fergana Vadisine sızma ve yapılanma girişimlerini engellemede başarı elde edilmesini sağlayabilir. Bu şartlar altında Tacikistan ile Kırgızistan arasında sınır sorunlarının çözümünün konuşulduğu bir dönemde radikal dini bir oluşumun terörist eylem hazırlığı yaparken yakalanması şaşırtıcı bir durum değildir.
[1] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54476694 Erişim Tarihi: 5.7.2024; https://www.indyturk.com/node/260936/d%C3%BCnyadan-sesler/15-y%C4%B1lda-%C3%BC%C3%A7-h%C3%BCk%C3%BCmetin-devrildi%C4%9Fi-k%C4%B1rg%C4%B1zistan%C4%B1n-son-devrimi Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[2] https://www.trthaber.com/haber/dunya/kirgizistanda-egitim-ve-bilim-bakani-rusvet-nedeniyle-gorevden-alindi-713222.html Erişim Tarihi: 5.7.2024; https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/kirgizistan-39-da-rusvet-skandali/5513c2f18a58c91564482bae Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[3] https://www.cairn.info/revue-l-europe-en-formation-2018-1-page-121.htm?ref=doi Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[4] https://21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/asya-pasifik-arastirmalari-merkezi/bi-r-kusak-bi-r-yol-projesi-ve-tari-hi-i-pek-yolu Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[5] https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/politik-sosyal-kulturel-arastirmalar-merkezi/gecmi-sten-gelecege-turk-dunyasina-bakis-turk-devletleri-teski-lati-semerkant-bi-ldi-ri-si-ni-n-onemi Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[6] https://www.hrw.org/news/2023/05/02/kyrgyzstan/tajikistan-apparent-war-crimes-border-conflict Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[7] https://timesca.com/border-dispute-no-more-are-bishkek-and-dushanbe-ready-to-make-peace/ Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[8] https://24.kg/obschestvo/298643_vkyirgyizstane_zaderjanyi_chlenyi_prestupnoy_gruppyi_planirovali_zahvatit_vlast/ Erişim Tarihi: 5.7.2024; https://sputnik.kg/20240705/kyrgyzstan-ukmk-biylik-kylmysh-1086730084.html Erişim Tarihi: 5.7.2024; https://kabar.kg/news/v-kyrgyzstane-presechena-deiatel-nost-destruktivnoi-gruppy-planirovavshaia-nasil-stvennyi-zakhvat-vlasti/ Erişim Tarihi: 5.7.2024.
[9] Fergana Vadisi, (11 Eylül 2021), 21.YY Türkiye Enstitüsü, https://21yyte.org/tr/fikir-tanki/fergana-vadisi-2#:~:text=S%C3%B6z%20konusu%20sorunlar%C4%B1n%20oda%C4%9F%C4%B1nda%20yer,g%C3%BCc%C3%BCn%20s%C3%BCrekli%20m%C3%BCdahalelerine%20maruz%20kalmaktad%C4%B1r.
