Gürcistan'ın Resti
Gürcistan Parlamentosu, 84 milletvekilinin oybirliği ile askeri yük ve personelin taşınmasına dair Rusya ve Gürcistan arasında imzalanmış olan anlaşmayı sona erdirdi. Bu anlaşma 31 Mart 2006'da Soçi'de, Rus askeri üslerinin Gürcistan topraklarından çıkarılmasına dair anlaşmayla birlikte imzalanmıştı. Her iki anlaşma da 13 Nisan 2007'de Gürcistan Parlamentosu tarafından onaylanmıştı. Anlaşmanın yürürlülük müddeti 5 yıl olup Kasım 2011'de bitecekti. Eğer Gürcistan anlaşmayı zamanında (sona ermesine altı ay kala) feshetmezse kendiliğinden bir yıl daha uzayacaktı.[1] Gürcistan'ın bu kararı almasında önemli etken ve amaçlar hangileridir?
102. Askeri Üssün Nefes Borusu Daralıyor
Anlaşma, Rusya'nın yanı sıra Ermenistan için de büyük önem taşımaktadır. Çünkü anlaşma gereği Rusya'nın, Gümrü'deki 102. Askeri Üssü silahlandırması ve teçhizatı için Gürcistan topraklarını kullanması öngörülmüştür. Bilindiği üzere 20 Ağustos 2010'da Medvedev'in Ermenistan'a ziyareti sırasında 102. askeri üssün süresinin 49 yıl [2] uzatıldığına dair protokol imzalanmıştır. Üstteki subayların yarısı, askerlerin ise tamamı Ermeni kökenli Rusya vatandaşlarıdır. Bu üssün varlığı sadece Ermenistan için değil, Kafkasya'daki askeri varlığını sürdürmek açısından Rusya için de büyük öneme sahiptir. Savaş durumunun ortaya çıkması durumunda burası Ermenistan için asker, silah ve mühimmat ulaştırması açısından stratejik öneme sahip bir merkez olacaktır. Gümrü'deyerleşik 102. askeri üs 1 Eylül 1994'te yapılanmıştır. Burası Güney Kafkasya 7. Orduya bağlı 127. tümenin bünyesinde oluşturulmuştur. Tümen ise Ermenistan'a 1953 yılında konuşlandırılmıştır. Ermenistan'daki Rus askeri birliklerinin görevi Rusya'nın güney cephesini korumak ve bir KGAT üyesi olan Ermenistan'ın savunmasını sağlamaktır.102. üssün bünyesinde aşağıdaki birimler yer almaktadır: a) 3 motorize alay. Bunlar İrevan'daki 123. alay, ve Gümrü'deki 124 ve 128. alaylardır. b)Bir topçu alayı (922 sayılı, Gümrü'de). c)Bir hava savunma alayı (998 sayılı, Gümrü'de) d)Tank taburu (116sayılı) e)Keşif taburu (772 sayılı). Bunların dışında birliklerin bünyesinde savaş hazırlığı birlikleri de vardır. Tank savar division,3624sayılı hava üssü on sekiz MiG-29 bulunmaktadır.102 No'lu üssün bünyesinde üç eğitim merkezi bulunmaktadır. Birincisi İrevan'a 25-30 km mesafedeki Nübaşaran, ikincisi Gümrü'ye 15-17 km mesafedeki Kamhud, üçüncüsü ise Artik'e 15-109 km mesafede yerleşen Alagöz poligonlarıdır. Görüldüğü gibi 102. Askeri Üs bir hayli silah, mühimmat ve asker mevcuduna sahiptir. Bu üssün teçhizatını, asker ve silah sevkiyatını dikkate aldığımız zaman Gürcistan'dan geçişin ekonomik ve askeri anlamda ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır.
Diğer taraftan Rusya ve Ermenistan arasında yapılan ek bir düzenlemeyle üssün Ermenistan yönetimi tarafından kullanım olanağı doğmuştur. Bu düzenleme içeriği itibariyle yoruma ve tartışmaya çok açık görünmektedir. Bazı uzmanlara göre Rus yönetimi Ermenistan'la böyle bir düzenleme yaparak 102. Askeri üssün sadece muhtemel Azerbaycan-Ermenistan savaşındaki kullanımına değil, aynı zamanda Ermenistan yönetiminin, olası iç kargaşalarda kullanabilmesine yeşil ışık yakmıştır. Gürcistan'ın kara yolunun sevkiyata kapatılması nedeniyle her iki halde de Ermenistan ve Rusya yönetimi ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmıştır.
Gürcistan Daha Cesaretli mi?
Rusya ve Ermenistan arasında 102. Askeri üsse dair imzalanmış anlaşma sonrası Azerbaycan yönetimi yeterli tepki göstermemiştir. Anlaşma imzalandıktan sonra Azerbaycan resmi kurumlarının yaptıkları açıklamalar çok yumuşaktı. Bakü'den yapılan açıklamada "Azerbaycan yönetimi; Rusya'nın Ermenistan'daki askeri üssündeki silahların Azerbaycan'a karşı kullanılmayacağına dair taahhütlerine sadık kalacağına inandığını" ifade etmiştir."[3] Bazı uzmanlar Türkiye'nin bu süreçte taraf olmaması gerektiğini, aksi bir durumun cepheleşmeyi daha da artıracağını söylemektedir. Bu gelişmeler bir kanat ülkesi olan Türkiye'yi de yakından ilgilendiriyor. Nitekim Rusya bugün kontrolsüz bir şekilde Karadeniz üssünü ve Ermenistan'ı silahlandırarak Türkiye sınırında tehdit unsuru yaratmaktadır. Üssün hedefindeki iki önemli ülke olan Azerbaycan ve Türkiye duruma yeteri kadar tepki vermezken, Gürcistan'ın Rusya ile arasında imzaladığı anlaşmayı sona erdirmesi konusunda birkaç tespitte bulunabiliriz.
1)Rusya'nın Gürcistan'a 2008'de düzenlediği saldırı sonrası bu anlaşmanın devam ettirilmemesi doğaldır. Anlaşmanın belli bir süreyi kapsaması nedeniyle 2011'de sona erdirilmesi anlaşılmaktadır. O dönemde Gürcistan Dışişleri Bakanı Grigol Vaşadze Azerbaycan`ın APA Ajansına yaptığı açıklamada, "Gümrü`deki Rus askeri üssünü imkanlarının artırılması Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan için tehlike oluşturuyor" uyarısında bulunmuştur. [4] Ermenistan'ın bölgede sadece Azerbaycan'a değil Gürcistan'a karşı da toprak iddialarının bulunduğunu dikkate aldığımızda Ermenistan yönetimine 102. Askeri üssün kullanım hakkının verilmesinin Tiflis'i de çok rahatsız ettiği söylenebilir.
2)Bu kararın alınmasında ABD telkininin etkili olduğu söylenebilir. ABD'nin Sarkisyan yönetiminden memnun olmadığı bilinen bir gerçektir. 1 Mart 2008'de İrevan'da yapılan gösterilerin dağıtılması sırasında Sarkisyan'ın aşırı şiddet kullanması sonucunda 10 kişi ölmüş ve yüzlercesi de yaralanmıştır. Hazırda ABD, "Binyılın Tehditleri" adlı program çerçevesinde Ermenistan'a yaptığı yardımları durdurmuştur. ABD'nin Ermenistan Büyükelçisi, bu yardımın durdurulmasının nedeni olarak Ermenistan'ın kötü yönetildiğini söylemiştir. Büyükelçiye göre eğer gereken iyileşmeler sağlanırsa yardım paketi yeniden yürürlüğe girecektir. Ülkenin gerek imajı açısından gerekse de ekonomik açıdan bu yardıma ihtiyacı vardır. 200-300 milyon ABD doları meblağındaki bir para neredeyse Ermenistan'ın yıllık bütçesinin yüzde onu demektir.
3)Bu kararın alınmasındaki en önemli neden ise ABD'nin Kafkaslardaki askeri gücünü zayıf duruma düşürmektir. Üssü Rusya'ya bağlayan kara yolunun olmaması, sevkiyat, bakım ve teçhizat açısından büyük maliyet getirecektir. En son ihtimallerden bir olarak da Rusya'nın söz konusu üssü Ermenistan'a devrederek dikkatini daha fazla Kuzey Kafkasya'ya yönelteceği söylenmektedir.
[1] Р.Миркадыров, Россию постепенно выдавливают с Южного Кавказа, http://www.zerkalo.az/2011-04-21/politics/18706-karabax-armeniya-sarkisyan, 21.04.2011.
[2] Süre 1995 yılından, yani anlaşmanın imzalandığı tarihten itibaren hesaplanmaktadır. 1995 yılında anlaşma imzalandığı sırada süre 25 yıl olarak belirlenmiştir. Yeni imzalanmış protokol gereği bu süre 49 yıl olarak (1995'den itibaren) değiştirilmiştir. Dolayısıyla anlaşma 2044 yılına dek yürürlükte kalacak.
[3] Hatem Cabbarlı,Ermenistan ve Rusya Arasında Gelişen Askeri İşbirliği, http://www.atsam.org/ermenistan-ve-rusya-arasinda-gelisen-askeri-isbirligi/
[4] Вашадзе: продление сроков пребывания российской военной базы в Армении опасно для региона, http://www.aze.az/news_vashadze_prodlenie_srokov_41264.html, 07.09.2010.
