Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in ev sahipliğinde 6 Temmuz 2024 tarihinde Şuşa kentinde TDT Devlet Başkanları Gayrı resmi zirvesi gerçekleştirildi.
Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Astana’da gerçekleştirdiği zirvenin hemen ardından Azerbaycan’da yapılan bu toplantıya gözler çevrilmişti. Zirvenin ardından Karabağ Deklarasyonu yayınlandı. Deklarasyonun beşinci, altıncı ve yedinci maddeleri ŞİÖ toplantısı ve Bir Kuşak Bir Yol Projesi (BKBYP) ile yakından ilişkiliydi. Astana’da gerçekleştirilen ŞİÖ toplantısında Çin, BKBYP içerisinde yer alan ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile Türkiye’yi kapsayan Orta Koridor projesine çokça vurgu yapmıştı.
Orta Koridor, Doğu Türkistan’dan başlar ve Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan topraklarından geçerek Hazar Denizi kıyılarına ulaşır. Burada Hazar Transit Geçiş yolu ile Azerbaycan’ın Bakü limanına ulaşır. Buradan da Bakü-Tiflis-Kars demiryolu ile Güney Kafkasya’yı aşarak Türkiye’ye ulaşan bir ticaret rotasıdır. Bu rotadaki ekonomik hacmi arttırmak ve lojistiği geliştirmek için Çin bir çaba sarf etmektedir.
Deklarasyonun beşinci maddesinde; Trans Hazar Uluslararası ticaret güzergahının geliştirilmesi, limanlara entegre uluslararası demiryolu ağının kurulması ve geliştirilmesi hususunda adımların atılmasına dair karar alınmıştır1. ŞİÖ Astana zirvesindeki kararlarla uyumlu bir durumdur. Altıncı maddede ise Bakü-Tiflis-Kars demiryolunun modernizasyonu ve ticaretin hızlandırılması hususlarına destek vurgulanmıştır2. Yedinci maddede ise Çin-Kırgızistan-Özbekistan arasında inşaatının başlayacağı demiryolu yatırımından ötürü memnuniyet belirtilmiş ve bu demiryolu ağının daha yaygın bir hale getirilmesi hususu hedeflenmiştir3.
Şuşa zirvesinde konuşma yapan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın özellikle eğitim ve ortak alfabe konularına vurgu yapması ve bu hususta artık ilerleme katedilmesi gerektiğini ifade etmesi oldukça mühimdir4. Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlığını elde ettiği günden beri tartışılan ve siyasi problemler sebebi ile bir ilerleme katedilemeyen ortak alfabe meselesi TDT ülkeleri önünde sorun olarak durmaya devam etmektedir. Kararlı bir eğitim politikası ile bu sorunun büyük oranda çözülmesi mümkündür. Özellikle TDT üye ülkeleri arasında üniversiteler seviyesinde ortak eğitimin arttırılması, Türkiye’de Türk lehçelerine dair kursların yaygınlaştırılması ve gençlerin turizm faaliyetleri çerçevesinde ucuz ve kolay bir şekilde Türk dünyasını gezmesinin önü açılması gerekmektedir. Bu faaliyetler ortak alfabe sorununu da çözecektir.
Halihazırda Türkiye Türkçesi ve Türk dizileri TDT üye ülkeleri arasında popüler bir durumdadır. Türk dünyasından gençler kendi çabaları ile Türkiye Türkçesi öğrenmekte Türkiye’ye tatile gelmektedir. Bu durumun planlı ve programlı bir şekilde ilerletilmesi Türk dünyasında birlik fikrinin kültürel olarak kökleşmesini ve siyasi bir nihayete ermesini sağlayacaktır.
Şuşa zirvesinin politik etkileri Avrupa Birliği’nde bir tartışmaya sebep oldu. Macaristan Başbakanı Viktor Orban, halihazırda AB dönem başkanlığını yapmaktadır. Şuşa’daki TDT zirvesine Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin de katılmış olması Avrupa Birliği içerisinde tartışmalara neden oldu. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, Orban’ın zirveye Avrupa Birliği’ni temsilen katılmadığını, KKTC’nin meşrulaştırılmasını kabul etmediklerini ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanıdıklarını ifade etmiştir5.
Zirve sonucunda TDT üye ve gözlemci ülkelerin ekonomik iş birliğinin arttırılması hususunda ilgili bakanlıklara tam yetki verilmiştir. Bundan sonraki aşamada kültürel ve politik adımların atılması ve teşkilatın yapısının AB benzeri bir şekle evrilmesine yönelik adımlar beklenmektedir. Bu noktada Türk Devletleri Teşkilatı’nın ne tür bir yapıda olacağı, ortak dil, ortak alfabe, ortak para birimi, serbest dolaşım, Hazar geçişli sivil ulaşımın kurulması, turizm odaklı kültür güzergahlarının kurulması gibi hususların gündeme alınması ve bunlara dair adımların atılması gerekmektedir.
Değindiğimiz hususların nasıl gerçekleştirileceği ve sistemin ne olması gerektiği hususları, Türk milliyetçisi aydınlar tarafından artık gündeme alınarak üzerinde fikri tartışmaların yapılması gerekmektedir. Türk milliyetçisi aydınların fikri önderliği altında Türk Birliğinin tesisine giden yolun açılacağı şüphesizdir.
KAYNAKÇA
[1] https://www.turkicstates.org/tr/haberler/turk-devletleri-teskilati-gayriresmi-zirvesi-karabag-deklarasyonu_3357 Erişim Tarihi: 8.7.2024.
2 https://www.turkicstates.org/tr/haberler/turk-devletleri-teskilati-gayriresmi-zirvesi-karabag-deklarasyonu_3357 Erişim Tarihi: 8.7.2024.
3 https://www.turkicstates.org/tr/haberler/turk-devletleri-teskilati-gayriresmi-zirvesi-karabag-deklarasyonu_3357 Erişim Tarihi: 8.7.2024.
4 https://www.dunya.com/gundem/bakan-fidan-alfabe-birligini-bir-an-once-tesis-etmeliyiz-haberi-735513 Erişim Tarihi: 8.7.2024.
5 https://tr.euronews.com/2024/07/07/borrelldan-orbana-tdt-cikisi-ab-ayrilikci-kibris-turk-varligini-mesrulastirmayi-reddediyor Erişim Tarihi: 8.7.2024.
Fotoğraf için kaynak: https://www.ulusal.com.tr/gundem/turk-devletleri-teskilati-liderleri-susada-toplandi-iste-zirvede-masaya-yatirilacak-konular-15061856
