Bu seferin İrevan'a yapılan ziyaretin ardından gerçekleşmesi çok manidardır. Azerbaycan ve Rusya'nın resmi yetkililerinin yaptıkları açıklamalarda bu iki seferin bir biriyle bağlantısı olmadığı vurgulanmıştır. Fakat her iki ziyaretin Rusya'nın "Kafkasya atağı"nın birer aşaması olduğu bilinen bir gerçekliktir.
Kremlin'in dış ve iç politikadaki söylem ve eylemleri birbiriyle uymamaktadır. Medvedev'in modernizasyon politikası bir taraftan Batıyla işbirliği, yabancı sermayenin ülkeye çekilmesi, birçok sorunlu konularda ABD ve Batıyla anlaşmayı öngörmektedir. Diğer taraftan Moskova kendi çıkar alanına dahil bölgeler üzerinde etkinliğini artıma politikasını hızlı bir şekilde uygulamaktadır. Kremlin bugün bir anlamda Yeltsin döneminde olduğu gibi çelişkili politikalar arasında gidip gelmektedir. Tek fark: en önemli denge unsuru ABD'nin dış politikada bazı öncelikler konusunda sergilediği kararsızlıklardır. Bu manzara en somut Kafkaslarda ortaya çıkmaktadır.
Medvedev'in Azerbaycan seferinde birkaç anlaşma imzalanmış, her iki ülke liderleri tarafından dostluk ve barış mesajları verilmiştir. Bu ilişkilerin dışa yansıtılmak istene yüzü. İlişkilerin geçek yüzü ise içe açıcı değildir. Son dönemde Rusya'nın Kafkaslarda askeri alanda attığı adımlar bölgede durumun gittikçe gerginleştiğini ortaya koymaktadır.
En önemli sorun Rusya'nın Ermenistan'a verdiği askeri desteği gün geçtikçe artırmaktadır. Rusya'nın Ermenistan'la askeri işbirliği Sovyetler Birliğinin dağılmasının hemen ardından başlamıştır. Aslında bu durum "askeri işbirliğinden" ziyade Rusya'nın Ermenistan'a "askeri desteği" şeklinde okunmalıdır. 1992 yılında BDT sınırlarının ortak savunmasına ilişkin Ermenistan-Rusya Anlaşması imzalanmıştır.16 Mart 1995 yılında Rusya'nın Gümrü askeri üssüyle ilgili 25 yıllık süreyi öngören anlaşma imzalanmıştır.1997 yılında Rusya ve Ermenistan arasında imzalanmış "Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Anlaşması"na göre Ermenistan Rusya'nın stratejik partneri olarak belirlenmiştir.Aralık 2005'de Rusya ve Ermenistan arasında birçok anlaşma yapılmıştır. Bu anlaşmalarda Rusya'nın Ermenistan'daki üssünün genişletilmesi öngörülmüştür. Bundan sonra Ermenistan yönetimi 102. askeri üs için arazi ve taşınmaz ayırmıştır.[1]Fakat en önemli gelişme Ağustos 2010'da yaşanmıştır. 20 Ağustos 2010'da Medvedev'in Ermenistan'a seferi sırasında 102. askeri üssün süresinin 49 yıl[2] uzatıldığına dair protokol imzalanmıştır. Üste subayların yarısı, askerlerin ise tamamı Ermeni kökenli Rusya vatandaşlarıdır. Ayrıca, Erivan üs için Rusya'dan kira da almamaktadır. Medvedev antlaşma töreninden sonra düzenlenen basın toplantısında Rusya'nın Kafkasya'da barış ve istikrardan yana olduğunu söylemiştir: "Ekonomik ve güvenlik alanında bölgenin en büyük devleti olan Rusya, Kafkasya'da önemli rol oynamaya devam edecektir. Biz barış ve istikrardan yanayız. Bunun yanı sıra Rusya müttefik ilişkilerinde de sadıktır. Bu açıdan Ortak Güvenlik Antlaşması Teşkilatının üyesi olan Rusya kurumdaki destekçisi Ermenistan'ın güvenliğinden de sorumludur. Rusya müttefik ilişkilerine ciddi yaklaşmaktadır".[3]
Görüldüğü gibi Rusya Ermenistan'ı silahlandırmasını Kafkasya'daki büyük rolüyle ilişkilendirmektedir. Ayrıca Ermenistan'la işbirliğini müttefiklik ilişkilerinin bir uzantısı olarak görmektedir. Rusya Kafkasya'daki etkinliğini sadece Ermenistan'la sınırlandırmak istememektedir. Gürcistan'ın elden çıktığı bir Kafkasya'da Ermenistan'ın yanı sıra Azerbaycan üzerinde de etkin olmak Rusya'nın Kafkaslar politikasının olmazsa olmaz prensibidir. Bu yüzden Rusya Bakü'ye farklı bir mesaj vererek gönlünü almaktadır. Medvedev Bakü ziyareti sırasında yaptığı açıklamada 102. askeri üssün Azerbaycan açısından her hangi bir tehlike arz etmediğini bildirmektedir: "Biz Kafkasya'da barış ve istikrardan yanayız. Askeri üssün görev süresinin uzatılması konusuna bu zaviyeden bakmak lazım. Rusya askeri üssünün Ermenistan'da görev süresinin uzatılmasına dair protokol bu konuyla ilgili ilkesel şartları değiştirmemektedir, sadece anlaşmanın müddeti birkaç yıl uzatılır."[4] Medvedev'in "birkaç yıl" ifadesi neredeyse yarım asra tekabül etmektedir. İkincisi söz konusu anlaşmanın iki önemli hükmüne dikkat edilmesi gerekir. Bunlardan birincisi üssün yeni silahlarla donatılması, ikincisi ise üssün Ermenistan'a söz konusu üssü kendi güvenlik çıkarları açısından kullanım hakkının tanınmasıdır.
Anlaşmanın imzalanmasından önce Azerbaycan tarafı yeterli tepki göstermemiştir. Anlaşma imzalandıktan sonra Azerbaycan tarafından resmi kurumlarının yaptıkları açıklamalar çok yumuşaktı. Bakü'den yapılan açıklamada "Azerbaycan'ın; Rusya'nın Ermenistan'daki askeri üssündeki silahların Azerbaycan'a karşı kullanılmayacağına dair Moskova'nın taahhütlerine sadik kalacağına inandığı" ifade etmiştir." Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Sekretaryası İçtimai-Siyasi Şubesinin Müdürü Ali Hasanov'un yaptığı açıklamada Avrupa Konvansiyon Kuvvetler Anlaşması gereğince belirlenmiş kotanın kaç yıllardır ihlal edildiği, Dağlık Karabağ'daki silahların ve silahlı kuvvetlerin kontrolünün yapılmadığı, Rusya askeri üssünün de Ermenistan kotasına dahil olduğunu açıklamıştır. Ali Hasanov'a göre hazırda Azerbaycan'ın askeri uzmanları, aynı zamanda AGİT'in bu konuyla uğraşan yetkilileri kotanın ihlal edilip edilmediğini araştırmaktadırlar. Araştırma sonuçlandıktan sonra Azerbaycan tarafı resmi açıklama yapacaktır.[5] Söz konusu anlaşmanın uzun süredir bir köşeye atıldığı, silahlanma sürecinin kontrolden çıktığını söylemek gerekmektedir. Avrupa Konvansiyon Kuvvetler Anlaşması 19 Aralık 1990'da Paris'te NATO'nun 16 ve "Varşova Paktınının" 6 ülkesi (SSCB ve Doğu Avrupa ülkeleri) arasında imzalanmıştır. Fakat Kasım 1992'de anlaşma yürürlüğe girdikte Doğu Bloğu dağılmıştır. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Birlik cumhuriyetlerine verilecek silah kotasına göre 15 Mayıs 1992'de Taşkent'te imzalanmış anlaşma şartlarına göre Ermenistan ve Azerbaycan silahlı kuvvetlerinde 250 tank, 220, zırhlı araç, 285 topçu sistemi, 100 savaş uçağı ve 50 saldırı helikopterin verilmesi kararlaştırılmıştır.Askeri uzmanların yaptıkları açıklamalara göre zaten kanat anlaşması imzalandıkta bile kota ihlal edilmiştir. Kanat anlaşması imzalandıkta ne ahalinin sayısı, ne yüzölçümü ne de Ermeni saldırıları dikkate alınmıştır. Oysa yüzölçümü ve nüfus dikkate alındığı takdirde Azerbaycan'ın kotası 565 tank, 860 zırhlı araç, 566 top olacaktır. Ermenistan anlaşmanın getirdiği sınırlamaya uymamış, çeşitli yollardan başta Rusya olmak üzere, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kırgızistan, Çin ve Bulgaristan'da silah almaya devam etmiştir.Taşkent anlaşmasına göre Rusya Ermenistan'da konuşlanan askeri üslerinden 2/3'sini, 180 T-72 tankı, 60 BTR-60 ve BTR-70, 25 BRM-1K, 130 top ve havan topu onlarca Osa, İgla ve Şilka tipi hava savunma sistemlerini Ermenistan'a devretmiştir.Sovyet ordusunun paylaşılmasının ardından Ermenistan 1993 ve 1996 yıllarında Rusya'dan aldığı silah, askeri teknoloji ve mühimmat ile ordusunu daha da güçlendirmiştir.[6] Bugüne dek Rusya'nın Ermenistan'a 1 milyar dolar ve 800 milyon dolar değerinde silahhibe ettiği de bilinen bir gerçekliktir. Gürcistan'dan çıkarılan askeri üssün donanımları önce 102. askeri üsse oradan da Ermenistan Ordusuna devredilmiştir. Ermenistan kaynaklarına göre 102. askeri üsteki asker sayısı 5 bin değil, 12 bindir. Açık kaynakların üssün silah ve mühimmat potansiyeline dair verdikleri bilgilerin eskidiği söylenmektedir. Rusya'nın Gürcistan'dan çıkardığı askeri üslerin silahları bu üsse devredilmiştir. Ayrıca 2008 yılında Gürcistan'a karşı savaş sırasında Rusya bu üsse önemli miktarda silah ve asker takviyesi yapmıştır.[7] Bunun aynı sıra Gürcistan savaşı sonrası Rusya Abhazya'da ve Güney Osetya'daki askeri gücünü artırmak için de önemli fırsat yakalamıştır.
Bölgedeki silahlanma artık bir Rusya-Ermenistan askeri işbirliği çerçevesinin sınırlarını çoktan aşmıştır. Rusya, AKKA'yı 2007 Temmuz sonlarında askıya almış, 2007 Aralık ayında da antlaşmadan çekilmişti. Fakat Ermenistan hale bu anlaşmanın taraflarından biridir. 102. askeri üssün görev süresinin uzatılmasına dair anlaşma AKK normlarını ciddi şekilde ihlal etmektedir. Anlaşmada üssün yeni silahlarla donatılmasına dair hüküm de yer almaktadır. Ayrıca bu askeri üs Ermenistan'ın güvenliğini koruyacaktır. Böylece 102. sayılı askeri üssü Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin bir parçası haline getirilmiştir. Rusya'nın AKKA'dan geri çekilmesi Kafkasya'yı silahlandırma fırsatına dönüşmemelidir. Son günlerde Türkiye'nin bu süreç içinde nasıl davranması gerektiğine dair çeşitli yorumlar yapılmaktadır. Bazı yorumcular Türkiye'nin Azerbaycan'la askeri ittifaka girmesi ve Nahçivan'da üs açması gerektiğini dile getirmekteler. Bazıları ise Türkiye'nin bu süreçte taraf olmaması gerektiğini, aksi bir durumun cepheleşmeyi daha da artıracağını söylemektedir. Bizim isteğimize bağlı olmaksızın zaten Türkiye burada doğal bir taraftır. Bu gelişmeler bir kanat ülkesi olan Türkiye'yi de yakından ilgilendiriyor. Umarız bu yönde detaylı çalışmalar yapılmakta ve stratejik projeler geliştirilmektedir. Müttefiklerle ve rakiplerle ilişkileri günlük politikaların üzerinde kurulmaması, orta ve ileri vadedeki tahminlerin dikkate alınarak geliştirilmesi gerekir. Buna Türkiye'nin ihtiyacı vardır. Zira "Kafkaslarda barış inşa edeceğiz" söylemi gelişmeleri dışarıdan seyretmekle gerçekleşmez.
[1]Ali Asker, Tehlikeli Anlaşma: Rusya Türkiye'yi Sıvazlıyor, Azerbaycan'a Aba Altından Sopa Gösteriyor, http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=5172&kat=33
[2] Süre 1995 yılından, yani anlaşmanın imzalandığı tarihten itibaren hesaplanmaktadır. 1995 yılında anlaşma imzalandığı sırada süre 25 yıl olarak belirlenmiştir. Yeni imzalanmış protokol gereği bu süre 49 yıl olarak (1995'den itibaren) değiştirilmiştir. Dolayısıyla anlaşma 2044 yılına dek yürürlükte kalacak.
[3] Elhan Şahinoğlu, Ermenistan'ın Stratejik Ortağı Azerbaycan'ın Stratejik Partneri Olabilir mi?,, http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=5408&kat1=1
[4]Medvedyev Ermənistandakı Rusiya Bazasından Danışıb
2010-09-03- 18:18:00, http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20100903061752552
[5] Azərbaycan Rusiya ilə Ermənistan arasında imzalanan hərbi sazişi araşdırır, http://www.salaminfo.az/gundem/5842.html, 26/08/2010 [5]Hatem Cabbarlı,
[6]Ermenistan ve Rusya Arasında Gelişen Askeri İşbirliği, http://www.atsam.org/ermenistan-ve-rusya-arasinda-gelisen-askeri-isbirligi/
[7] Ermənistandakı Rusiya bazasında 12 min hərbçi var, http://www.musavat.com/new/Gündəm/83610-ERMƏNİSTANDAKI_RUSİYA_BAZASINDA_12_MİN_HƏRBÇİ_VAR
