16 Aralık 2009'da NATO Genel Sekreteri Rasmussen, Moskova'ya üst düzey bir ziyaret gerçekleştirmiş, Devlet Başkanı D. Medvedev, Başbakan V. Putin'le görüşmüş ve ayrıca Dışişleri Bakanı S. Lavrov'la birlikte Rusya-NATO ilişkileri konusunda belli maddeleri müzakere etmiştir. Bu ziyaretin amacı Rusya ile diyaloğu devam ettirmek, bazı isteklerini iletmek, ayrıca ikili ilişkiler bağlamında Rusya'nın isteklerine yanıt vermektir. Müzakere edilen konuların başında, Rusya'nın Avrupa'nın güvenliği konusunda yeni bir anlaşma gereksinimi gelmektedir. Kasım ayının 29'unda D. Medvedev kamuoyuna Avrupa için yeni bir güvenlik taslağını duyurmuştur. Rasmussen, yaptığı açıklamada Avrupa'da güvenlik konusunda herhangi bir yeni anlaşmaya gerek kalmadığını ifade etmiştir: "Ben yeni anlaşmalar veya yasal bağlayıcılığı olan belgelere bir ihtiyaç olduğunu görmüyorum, çünkü bu konuda bir çerçevemiz zaten vardır. Bizim bu konuda çok sayıda belgemiz vardır. Dolayısıyla yeni anlaşma ihtiyacı görmüyorum. Bununla birlikte bu tür düşünceleri doğru forumlarda değerlendirmeye hazırız" demiştir.[1]
Başka bir konu ise NATO'nun Afganistan'la ilgili Moskova'dan istedikleridir. Rasmussen, NATO'nun Afganistan'da başarılı olmasının Rusya açısından da çok önemli olduğunu söyledi. Afganistan ordusunun helikopter kapasitesinin arttırılması gerektiğini ifade eden NATO Genel Sekreteri, "Rusya bu helikopterlerin tedarikinde, pilotların eğitiminde ve enerji konusunda yardımcı olabilir." dedi. Rasmussen Rusya'dan polis gücünün ve narkotikle mücadele birimlerinin eğitiminde de destek istediklerini belirtmiştir. Rasmussen, Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov'la birlikte yaptığı basın açıklamasında, "Afganistan bir kez daha teröristlerin barınağı haline gelirse, Rusya da kurbanlar arasında yer alır. Teröristler Afganistan üzerinden Orta Asya'ya, oradan da kolayca Rusya'ya ulaşabilirler" uyarısında bulunmuştur.[2] Rasmussen özellikle helikopter ve eğitim desteği gibi konularda resmî bir yanıt alamamış, yaptığı açıklamada, bunun yanı sıra resmî yanıtı bu hafta içinde alma beklentisiyle gelmediğini söylemişti. Afganistan'a yardım konusunda da Rusya'nın mesafeli davrandığı söylenebilir. Nitekim Rasmussen'in istek ve önerilerine Medvedev ve Putin'den gelen yanıtlar rutin ifadelerin dışına çıkmamıştır. Medvedev bu isteklerin "görüşülmesi" talimatını vermiş, Putin ise Rusya ve NATO çabalarının bir araya getirilmesinin "iyi sonuçlar doğurabileceğini" ifade etmiştir. Hazırda Rusya Afganistan'la ilgili çabalarını iki konuda devam ettirmektedir. Bunlardan birincisi uyuşturucuya karşı mücadelede Afgan uzmanların hazırlanması, ikincisi ise Afgan polisinin eğitilmesidir. İçişleri Bakanlığının Domodedovo'daki eğitim merkezinde Afganistan'ın uyuşturucuya karşı mücadele edecek 21 uzmanı eğitim almaktadır. Bu uzmanları Rusya, İtalya ve Almanyalı eğiticiler eğitmekteler. 2010 yılında 220 Afgan polisinin de aynı eğitim merkezinde eğitilmesi öngörülmüştür.[3]
Rasmussen'in temaslarındaki diğer önemli madde de Gürcistan'la ilgili müzakereydi. Bu konuda NATO "kırmızı çizgisini" devam etmiş ve Gürcistan'la ilgili herhangi bir tavizde bulunmayacaklarının altını çizmiştir.[4] Rasmussen Moskova'nın Ukrayna ve Gürcistan'ın NATO üyeliğine alınmasıyla konusunun yine gündemde olduğunu, fakat "Kiev ve Tiflis'in belli kriterleri yerine getirmeleri gerektiğini, henüz yerine getirilmediğini" ifade etmiştir.
Rusya'nın hassas olduğu bazı konularda NATO'nun kesin olarak nasıl bir politika izleyeceği de netlik kazanmamıştır. Rasmussen'in bu konularda yaptığı açıklamalar da bunu göstermektedir. O yeni füzesavar sisteminin geliştirilmesinde Rusya'nın da yer alacağına "ümit ettiğini" söylemiştir. Yakın coğrafyada Amerikan üslerinin konuşlandırılıp konuşlandırılmayacağı konusunda yaptığı açıklamada Rasmussen, NATO'nun Ukrayna'da ve Avrupa'da ilave üs kurma gibi bir planına ilişkin "herhangi bir bilgiye sahip olmadığını" ifade etmiştir.[5]
NATO'nun başka bir beklentisi de nükleer saldırı silahlarının azaltılmasına dair Rusya ve ABD arasında yeni bir anlaşmanın imzalanmasıdır. Önce Moskova ve Washington arasında bu yılın aralık ayına dek böyle bir anlaşmanın imzalanması öngörülmüştür. Fakat bu konuda anlaşma sağlanamamıştır. ABD açısından böyle bir anlaşmanın imzalanmasındaki esas hedeflerden biri de Rusya'nın "Topol-M" füzelerini kontrol altına almaktır. Çünkü ABD'de buna benzer füzeler bulunmamaktadır. Kremlin de tek taraflı olarak bu konuda taviz vermek istememektedir. Bu yüzden her defasında yeni bir anlaşmanın imzalanma tarihi belirsiz bir süreye ertelenmektedir.
Rusya Afganistan'da meydana gelecek istikrarsızlığın öncelikle Rusya'yı etkileyeceğini iyi anlamaktadır. Bu yüzden NATO birliklerinin Afganistan'da başarı sağlamasından yanadır. Bununla birlikte NATO'nun isteklerinin Rusya'nın çıkarlarına aykırı olduğunu düşünmektedir.
Yapılan görüşmeler NATO-Rusya ilişkilerinde gelinen noktayı ve henüz çözülmemiş veya çözülmesi zor olan konuları gözler önüne sermiştir. Bazı konularda Rusya ve NATO, görüş birliği içindedir. Bunlar genel olarak kitle imha silahlarının yayılmasının önlenmesi, uyuşturucuya ve teröre karşı mücadele konularıdır.
NATO-Rusya görüşmesi sonrası yapılan açıklamalar, NATO'nun hâlâ "kırmızı çizgilerini" korumaya devam ettiğini gösterdi. Bunlardan birisi Gürcistan'ın toprak bütünlüğü, diğeri ise Avrupa için yeni bir güvenlik anlaşmasına gerek kalmadığı konusudur. Rusya NATO'nun genişlemesinden duyduğu rahatsızlığı devamlı dile getirmektedir. Buna karşılık NATO sadece "Rusya'nın güvenliği için tehdit oluşturmayacağı güvencesini vermektedir." Bu görüşmede her iki tarafça dile getirilen "istek ve taleplerin" büyük çoğunluğu zaten üzerinde bugüne kadar anlaşmaya varılamamış konulardı. Bu istekleri karşılamak gerek Rusya gerekse NATO açısından çok büyük taviz olarak algılanmaktadır. Görünen şu ki Rusya-NATO ilişkilerindeki buzların erimesi için uzun müddet yine beklemek gerekecektir.
--------------------------------------------------------------------------------
* 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araştırmaları Bölümü Başkanı
[1] Александр Артемьев, НАТО отказала Медведеву, http://www.gazeta.ru/politics/2009/12/17_kz_3300529.shtml, 17.12.2009
[2] Rasmussen'den Rusya'ya Afganistan uyarısı, http://www.haber7.com/haber/20091216/Rasmussenden-Rusyaya-Afganistan-uyarisi.php
[3] НАТО просит помощи, http://www.vz.ru/politics/2009/12/16/359418.html
[4] Альянс развеял иллюзии, http://www.vz.ru/politics/2009/12/17/359600.html
[5] НАТО просит помощи, http://www.vz.ru/politics/2009/12/16/359418.html
