Bu anlaşmanın süresi Kasım 2020 de dolacağından ve zaten İran’a yönelik yaptırımları yetersiz bulan Amerikan yönetimi, yaptırımların arttırılarak sürmesini ön görmektedir. Bu doğrultuda Amerikan kongresinin cumhuriyetçi üyeleri, İran’a yönelik yaptırımların uzamasını ve kapsamının genişlemesini ön gören bir tasarı hazırlığı içerisindeler.
Amerikan yönetimi de İran’a yönelik ambargo konusunda da Cumhuriyetçi senatörlerle birlikte aynı yönde hareket etmektedir.Kongrenin Cumhuriyetçi kanadı ambargo konusunu gündeme getirirken yaptırımlarn İran halkının yaşamını zorlaştıracak şekilde genişletilmesini ve hatta İran’la hertürlü ilişkisini sürdüren ülkelerinde kapsama dahil edilmesini istemektedir.
14 Temmuz 2015 tarihinde İran’la BMGK’nın daimi üyeleri ile birlikte Almanya, nükleer silah anlaşması yapmıştır. Bundan 5 gün sonra BMGK 2231 sayılı kararı ile anlaşmayı tanımıştır.Anlaşma hükümlerinin uygulanması konusunda tereddüt olması ya da taraflardan birinin anlaşma hükümlerine uymadığından şüphe duyması halinde sorunun çözümü için İhtilaf Çözüm Mekanizması’nın harekete geçirilmesi öngörülmektedir. İran’ın nükleer kapasitesinin denetlenmesine ilişkin bu anlaşma ve kararın uygulanma sürecinden İhtilaf Çözüm Mekanizması’nın harekete geçirilmesine kadar geçilen aşamalar vurgulanmaktadır. Buna göre taraflardan biri ya da her iki taraf İhtilaf Çözüm Mekanizması’nın işletilmesini isteme hakkına sahiptir.Bütün bu aşamalardan sonuç alınamadığında uyuşmazlık nihai olarak çözüme kavuşturulması amacıyla BMGK’nın önüne getirilmektedir fakat burada önemli bir nokta vardır ki anlaşmaya göre BMGK’nın önüne anlaşmazlığın tekrar gelmesi halinde daimi üyeler veto hakkını kullanamaz. Bu nükleer anlaşmada geçen bir hükümdür. Bu hüküm Çin ve Rusyayı rahatsız ettiğinden sorunun bu aşamaya gelmesinden ve anlaşmanın süresinin bitmesinden önce anlaşma hükümlerinde bu kapsamda değişiklik istemektedir.
İran, stratejik müttefiki Rusya ile pek çok alanda işbirliği yaptığı Çin’in desteğini arkasına alarak Amerika ambargosundan kurtulmayı hedeflemektedir.Amerika ve Avrupa’nın İran’a yönelik doğrudan ve dolaylı yaptırımları İran’ın Çin’le olan askeri,ekonomik ve siyasi ilişkilerinin gelişmesini hatta sıkılaşmasını sağlamıştır. Dolayısıyla her üç ülke açısında bu stratejik ortaklık oldukça önemli bire hale gelmiştir. Rusya, Amerika’nın bu ambargosunu kınıyor ve bitmesini istiyor. Hatta, "İran'ın Buşehr Nükleer Santrali'nin ve Fordo uranyum zenginleştirme tesisinin geliştirilmesine destek vermeyi sürdüreceğini" açıkladı.
Rusya ve Çin, ABD tarafından dağıtılan tasarıyı reddettiklerini, nükleer anlaşmanın ve 2231 sayılı kararın bir bütün olduğunu açıkladı. Anlaşmada veya maddelerinden birinde yapılan herhangi bir değişiklik, İran'a nükleer anlaşmadan çekilme hakkı veriyor. Rusya İran’ın bu anlaşmadan çekilmesini istemiyor.
Çin ise bildiğimiz üzere, İranın en büyük ekonomi ortağıdır.Bu yüzden İran’a uygulanan ve devam etmesi istenilen ambargo Çin’i de kötü etkileyecektir.Avrupalıların İran’dan desteğini çekmesi üzerine Çin’in İran’a olan payı ticaret anlamında dahada büyümüştür. Şirketlerinin sayısı artmıştır. Bundan vazgeçmek istemeyen Çin, Amerikanın tehtidi ile karşı karşı kalmaktadır. Trump Çin’e ciddi bir şekilde tehtit mesajları vermeye devam ediyor.Buna örnek olarak, Amerika’nın başlattığı ve Çin’e özel olan gümrük vergisini gösterebiliriz.Hatta Huawei’ye getirdiği kısıtlama da en büyük örnektir.Bu anlaşmazlıklar doğrultusunda ilerleyen zamanda İran,Amerika,Çin ve Rusya arasında bir çatışma çıkabilir.
Yazan: İlayda DEMİRTAŞ
