Rusya ve Japonya ilişkileri pek çok bakımdan sorunlu bir tablo ortaya koymaktadır. Bu anlamda Japonya’nın Moskova’ya en son resmi ziyaretini 2003’te Başbakan Junichiro Kouzmo tarafından gerçekleştirilmiştir. Aradan geçen on yılın ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Japonya Başbakanı Shinzo Abe Moskova’da 28-30 Nisan tarihleri arasında bir araya geldi.  Bu görüşme Japonya Başbakanı’nın son 10 yıl içerisinde Rusya’ya gerçekleştirdiği ilk resmi ziyaret olmasının yanı sıra Rusya ve Japonya arasında II. Dünya Savaşından bu yana devam eden sınır anlaşmazlıklarının da sona erdirilmesi açısından önem taşımaktadır. Diğer taraftan Aralık 2012’de iktidara gelen Abe seçimlerini kazandıktan sonra, Rusya ve Japonya arasındaki ihtilafların çözümü için çaba harcayacaklarını açıklamıştır. Bu anlamda bu ziyaret iki ülke arasındaki ilişkilerin seyri ve Rusya’nın Uzak Doğu’daki etkisi açısından önem taşımaktadır. 

Rusya ve Japonya arasında uzun süredir devam eden Kuril Adaları sorunu II.  Dünya savaşı sonrasında Sovyetler Birliği’nin Adaları'nın güneyinde bulunan Etorofu, Kunashiri, Shikotan ve Habomai adalarını ilhakı ile ortaya çıkmıştır. Nitekim Sovyetlerden bu adaların kendisine iadesini isteyen Japonya karşılık alamamıştır. Böylece Kuril Adası meselesi iki ülke arasında devam eden 67 yıllık bir ihtilafa dönüşmüştür. Soğuk Savaş Döneminde Sovyetler Birliği Lideri Lenoid Brejnev Rusya ve Japonya arasında Kuril Adaları sorunu olmadığını savunurken 1980’lere gelindiğinde Mikhail Gorbaçov bu sorunu kabul etmiştir. Bu anlamda iki ülke arasındaki Kuril Adaları sorunu 1990’lardan sonra daha fazla gündeme getirilmeye başlamıştır[1] Nitekim Kuril Adaları ile ilgili olarak Abe, dışişleri bakanlarına çabaların artırılması talimatı verdiklerini belirterek iki ülkenin de II. Dünya Savaşından bu yana devam eden bu sorunun Japonya ile Rusya arasında bir barış anlaşmasının yapılmamasının anormal bir durum teşkil ettiği konusunda hem fikir olduklarını ifade etmiştir.[2]  Rusya açısından Kuril Adalarının önemine baktığımızda Rusya’nın Asya-Pasifik coğrafyasında ABD’ye karşı konumunu güçlendirme isteğinin yanı sıra güvenlik açısından da önemlidir. Nitekim Kuzey Kore tehdidi ekseninde bölgede artan ABD etkisi bu açıdan önemli bir sorun olarak görülmektedir. Diğer taraftan Kuril Adaları sorunu bir anlamda milliyetçi çevrelerin desteğini alma aracı olarak da görülebilir. Çünkü 1904-1905 Rus-Japon Savaşı sonrası Rus yenilgisi Astrid Tuminez’in dikkat çekmiş olduğu gibi Rus milliyetçileri ve milliyetçi düşüncesi açısından büyük bir kırılma noktası olmuştur. Bu nedenle Rus iç politikasında  Kuril Adaları sorunu halkın desteğini alma adına kullanılan milliyetçilerin hafızalarını tazeleme aracı olması açısından önemlidir.  Bu çerçevede Abe ve Putin’in Kuril Adaları sorununu ele almalarının ardından Başkanı Putin’in çabaların artırılmasının, "her şeyin yarın çözümleneceği anlamına gelmediğini" belirtmesi dikkat çekici bir noktadır.

Nitekim Rus-Japon ilişkilerinde Kuril Adalarının bu sembolik rolünün yanı sıra adaların durumu ile ilgili tarafların anlaşması durumunda pragmatist bir çerçeveden bakınca Rusya’nın avantajlı olduğu görülmektedir. Çünkü Rusya’nın doğu bölgelerindeki geri kalmışlık sorunu Japonya’nın bölgeye yapacağı yatırımlar ve teknolojik etki ile aşılabilir. Bu açıdan Rusya ve Japonya’nın Rusya’nın Doğu Bölgesinde gerçekleştirmeyi planladıkları 1 milyar dolarlık yatırım projesi önemlidir. Ayrıca Rusya’nın enerji piyasasında, özellikle de Pasifik coğrafyasında çeşitlilik sağlayacağı açıktır. Bu anlamda Çin’in baskın konumunun etkisi Japonya alternatifi ile azaltılabilir.[3]

Kuril Adaları sorunun yanı sıra Rusya ve Japonya “iki artı iki” formatı kapsamında Dışişleri ve Savunma Bakanlarının yer aldığı toplantılar ile iktisadi ve savunma alanlarında işbirliğini arttıracak konuların görüşüleceği de açıklanmıştır. Bu kapsamda Başbakan Abe  yaklaşık 120  Japon işadamı ile Rusya ziyaretini gerekleştirmiştir. Bu ziyaret ile ilgili olarak işadamları Rusya ve Japonya arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişmesi kapsamında bir yol haritası çizmek istediklerini açıklamışlardır. Japon diplomat Kazuhiko Togo Rusya ile ikili ilişkilerin gelişmesi ile ilgili olarak Japonya’nın Rusya ile müzakerelerinde ilerleme kaydedebilmesi için önünde iki yıl olduğuna dikkat çekerek,  özellikle bölge konusunda ve ekonomik anlaşmalar konusunda hızlı davranması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca Togo, dışişleri ve savunma bakanlıkları arasında gerçekleştirilecek düzenli görüşmelerin öneminin anlaşılması açısından Japonya’nın bu tarz görüşmeleri sadece ABD gibi yakın müttefikleri yapmakta olduğuna işaret etmiştir.[4] Rusya ve Japonya arasında ekonomik işbirliğinin artması özellikle enerji alnında Rusya’ya fayda sağlayacaktır. Bu konu ile ilgili olarak Şark Araştırmaları merkezinden Anatoly Koshkin Japonya’nın  Fukushima’dan bu yana  Rusya’nın enerji ve kömür sağlayıcılığı ile yakından ilgilendiğine dikkat çekerek Rusya’nın Japonya’nın gaz ihtiyacının %9’unu sağladığını fakat bu oranın yakın bir gelecekte daha da artacağına[5] dikkat  çekmiştir.  Diğer taraftan dünyanın en büyük enerji tüketicileri arasında olan Japonya Sakhalin I’den  %39 oranında likit doğal gaz (LNG ) alımı yapmaktadır[6] Bu anlam Fukushima sonrasında Japonya’nın sadece LNG’ye değil alternatif enerji kaynaklarına olan ihtiyacı ve arayışı da artmıştır. Bu anlamda Abe-Putin görüşmesi Rusya için Uzak Doğu’da enerji kozunu arttırması açısından da önemlidir.  

Diğer taraftan Rusya-Çin ilişkilerinin arttığı bu dönemde Rusya’nın Japonya ile görüşmesi bölgede bir yeni bir ittifak çabalarını akıllara getirmekten uzaktır. Rusya ve Çin’in ortak çıkarları onarlı bir araya getirirken Rusya ve Japonya ilişkilerinde ise durum tamamen farklı bir boyuttadır. Buna ilave olarak Japonya’nın Çin ile devam eden Senkaku Adaları sorunu da  Kuril Adaları meselesi gibi çözümsüz kalmış bir konudur.[7] Bu anlamda Rusya ile Japonya arasındaki Kuril Adaları konusunun çözüme kavuşturulması yakın bir gelecekte Senkaku Adalarının durumu içinde bir çözüm sürecine öncülük edebilir.

Kuril Adaları Sorunu : Kuzey Toprakları

Kaynak:Brad Williams, “Dissent on Japan’s Northern Periphery: Nemuro, the Northern Territories and the Limits of Change in a ‘Bureaucrat’s Movement,’” Japanese Journal of Political Science 11(2), p. 232. Adapted from Akihiro Iwashita, Hoppo Ryodo Mondai: 4 demo 0 demo, 2 demonaku (Chuko Shinsho, 2005), p. 165. (www.ponarseurasia.org)

                 Kaynak: http://geofinancial.blogspot.com/2012/10/competition-between-tokyo-and-beijing.html