Rusya, Suriye krizinin ilk gününden bu yana Suriye'de Esad yönetimini tam olarak desteklemediğini açıklasa da aslında Suriye'de yönetimin değişmemesini istememekle Esad yönetimini dolaylı olarak desteklemektedir. Bir diğer ihtimal de Rusya Suriye'de bir değişimin kendi kontrolü dışında olmasını istememektedir. Nitekim Rusya bu durumu Kaddafi yönetimindeki Libya örneğinde bizzat yaşadı. Batı Libya'ya müdahale ederken Rusya adeta süreçten ve bölgeden dışlanmış bir şekilde kaldı. Nitekim o dönem devlet başkanlığını sürdüren Dmitri Medvedev için bu tablo ılımlı dış politikanın sonucu iken şahin olarak nitelendirebileceğimiz, Rusya'nın şu anki devlet başkanı, Vladimir Putin için ise Rusya'nın büyük bir kaybı olarak görülmektedir.

Diğer taraftan Rusya Mart 2011'den bu yana Esad rejiminin devam etmesini sağlayan bir güvenlik duvarı işlevi görmekte. Özellikle uluslararası alanda Çin ile ortak hareket ederek Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde Suriye'ye müdahale kararlarını veto etmektedir. Türkiye ise Rusya ile tamamen farklı bir nokta da durmakta ve Suriye'de Esad rejimi karşısında savaşan güçlere destek vermektedir.[1] Bu değerlendirme kapsamında Suriye krizine Rusya kadar müdahil olan Türkiye ile Rusya'nın ilişkileri süreçte önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Türkiye ziyareti öncesi ve sonrasını incelemek faydalı olacaktır.

Putin'in ertelenen Türkiye Ziyareti

10 Ekim 2012 günü Putin'in 14-15 Ekim 2012'de Türkiye'ye gerçekleştireceği ziyaretin Kasım ayına ertelenmesi sonrasında[2] 10 Ekim gecesi Türkiye'nin askeri kargo taşıdığı şüphesiyle Moskova'dan Şam'a giden Suriye'ye ait sivil bir uçağı askeri jetler zoruyla Esenboğa Havalimanı'na mecburi inişe zorlamasının[3] ardından Türkiye-Rusya ilişkileri gerilmiştir. Nitekim Putin'in Türkiye ye gerçekleştireceği bu ziyaret özellikle Rusya'nın en büyük bankalarından biri olan Sberbank'ın Denizbank'ı alımını gerçekleştirmesi ve Suriye Krizi ile ilgili Putin-Erdoğan görüşmesi açısından önem taşımakta idi. Uçak krizi ile birlikte ikili ilişkilerde gerginlik yaşanması Putin'in ertelemiş olduğu ziyaretin gerçekleşmeme endişesini ortaya çıkarmıştır.

Ertelenen Ziyaret Sonrası Uçak Krizi

Russia Today's haber ajansında uçakla ilgili yer alan haberlerde yolcular ile yapılan görüşmeler yayınlanmıştır. Haberde uçakta bulunan yolculara, uçağın Türk savaş uçakları tarafından değil de, acil iniş yaptığına dair kâğıt imzalatıldığı öne sürülürken karşı çıkan 4 kişinin de darp edildiği iddia edilmiştir. Ayrıca yolcular Türk ekiplerinin aramaları esnasında bulunan kargoların içerisinde silah, roket ve benzeri herhangi bir mühimmat parçası olmadığını savunmuşlardır.[4] Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Aleksander Lukaşeviç olayın hemen ardından, uçaktaki 30 yolcunun 17'sinin Rus olduğunu belirterek, bu yolcuların "hayatlarının ve güvenliklerinin tehlikeye atılması" nedeniyle Türk yetkililerden açıklama beklediklerini açıklamıştır. Diğer taraftan uçak krizinde adı sıkça geçen Rusya'nın askeri ihracat şirketi Rosoboronexport ise uçakta kendilerine ait bir kargo bulunmadığını belirtmiştir. [5] Kommersant Gazetesi'nde olayla ilgili olarak uçakta taşınan teknik cihazların Suriye silahlı kuvvetlerine ait uçaksavar radar sistemi için götürüldüğü ve bunların özel bir rapora ihtiyacı olmadığı belirtilmiştir.[6] Sonuç olarak uçak krizinde ilişkiler gerilmişse de Sergey Lavrov Suriye krizi ve Ankara'da indirilen Suriye uçağıyla ilgili olarak Türkiye'nin, bu olayda Chicago Sözleşmesi[7]'ne dayanarak hareket ettiğini açıklamıştır.[8] Diğer taraftan Putin'in ziyaretini ertelemesinin nedeninin sağlık sorunundan kaynaklandığı açıklanmıştır. Vladmir Putin'e yakınlığı ile bilinen Belarus Devlet Başkanı Aleksandır Lukaşenko da Putin'in judo yaparken sakatlandığını belirtmiştir. Nitekim Putin'in Japonya Başbakanı Yashihiho Noda ile yapacağı görüşme de ertelemiştir.[9]

İlişkilerde Yeni Sorun: Patriot Krizi

Kasım 2012 sonlarında Türkiye'nin NATO'dan Suriye sınırına konuşlandırılmak üzere Patriot füzeleri talep etmesi haberi gündeme gelmiştir.[10] Bu sistemlerin Almanya ve Hollanda tarafından sağlanacağı duyurulmuştur.[11] Bu haber üzerine Rusya Dış İşleri Bakanlığı Sözcüsü Aleksandır Lukaşeviç Türkiye-Suriye sınırının silahlandırılmasının bir alarm olduğuna dikkat çekerek Türk meslektaşlarına bölgede tehlike seviyesini arttırmak yerine etkilerini Suriyeli muhaliflerin üzerinde göstererek Suriye'de diyaloğun bir an önce başlaması çağrısında bulunmuştur.[12] Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov da Moskova'nın Suriye-Türkiye sınırının silahlandırılmasının bölgede gerilimin tırmanmasına yol açacağı endişesi taşıdığını dile getirmiştir.[13] Diğer taraftan Rusya Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Andrey Denisov konu ile ilgili olarak "Patriot füzelerini Türkiye sınırına yerleştirme fikri hoşumuza gitmiyor. Bu fikirde gizli tehdit görüyoruz"[14] açıklamasında bulunmuştur. Böylece Patriot füzeleri ile ilgili olarak Rusya daha ilk günlerden itibaren itirazını aralıksız olarak dile getirmeye başlamıştır. Rusya görüldüğü gibi Patriotlara karşı olduğunu ilk günden itibaren ortaya koymuştur.

Diğer taraftan Patriot füzelerinin Türkiye-Suriye sınırına yerleştirilmesi haberinden kısa bir süre sonra Rusya'nın öncülüğünde Bağımsız Devletler Topluluğu üyeleri hava savunma sistemlerini koordineli hale getirmek için ortak bir tatbikat düzenlemiştir. Tatbikatın amacına ilişkin Rusya Savunma Bakanlığı Sözcüsü Aleksey Zolotuhin Bağımsız devletler topluluğu ülkelerinin hava sahalarının korunmasında koordineli çalışma gücünün artırılması olarak ifade etmiştir.[15] Fakat Türkiye'ye yerleştirilecek "Patriot füzeleri"ne Moskova'nın tepkisinin arttığı bir dönemde bu tatbikatın gerçekleştirilmiş olması dikkat çekici bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.

3 Aralık Beklenen Buluşma

14-15 Ekim'de İstanbul'a gelmesi beklenen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin 3 Aralık'ta Türkiye-Rusya 3. Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Toplantısı'na katılmak için büyük bir heyet ile Türkiye'ye gelmiştir.[16] Putin ilk olarak Tayyip Erdoğan ile görüşmek üzere Dolmabahçe Sarayına geçmiştir. Erdoğan ile Putin görüşmesine, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Ömer Çelik, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile Putin'in Dış Politika Danışmanı Yuri Uşakov da katılmış [17] olup basında kapalı olarak gerçekleştirilen görüşme yaklaşık üç saat sürmüştür.

Görüşmenin ardından gerçekleştirilen Türkiye-Rusya 3. Üst Düzey İşbirliği Konseyi Toplantısına(ÜDİK) kapsamında iki ülkenin şirket, kurum ve bakanlıkları arasında toplam 11 işbirliği anlaşması imzalanmıştır. [18] Anlaşmalar arasında öne çıkan anlaşmalardan ilki Türkiye-Rusya ÜDİK zirvesi kapsamında Sberbank, Türk Eximbank ile Türkiye'nin Rusya'ya ihracatını ve iki ülke arasındaki ticaret hacmini arttırmak için 1 milyar dolarlık anlaşmanın imzalanması olmuştur. Diğer taraftan dikkat çeken bir diğer anlaşma da Akkuyu nükleer santrali ile ilgili olmuştur. Putin, Rusya Federasyonu'nun, Akkuyu Nükleer Güç Santral Projesinin tamamına 20 miyar Dolardan fazla yatırım yapacağını belirterek "Biz Projenin tamamını finanse edeceğiz. Maliyetin en az %25'i Türkiye'de istihdam yaratmaya gidecek"[19] açıklamasında bulunmuştur. Ayrıca Rusya Enerji Bakanı Aleksandr Novak, Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız yaptığı görüşme sonrasında Rusya'nın Türkiye topraklarında gerçekleştirilecek başka projelere de ilgi duyduğunu ve Rosatom'un Türkiye sınırları içinde yapılacak başka nükleer santral projelerine de katılmak istediğini[20] ifade etmiştir. İmzalanan anlaşmalar, Türkiye'nin Suriye ile yaşadığı gerilimin Rusya'yla ekonomik ortaklığa gölge düşürmediğini göstermektedir. Özellikle de iki ülke arasındaki ticaret hacminin 32 milyar dolardan 100 milyar dolara ulaştırma hedefi önemlidir.[21]

Erdoğan ve Putin, toplantının ardından düzenlenen ortak basın toplantısında Suriye ve patriot füzeleri konuları öne çıkmıştır. Putin kendisine yöneltilen Suriye'de Türkiye'nin pozisyonuna ilişkin bir soru üzerine ''Biz, bu sorunu hem insani açıdan hem diğer açılardan görüştük. Suriye'deki olaylar, Suriye'deki olup bitenlerle ilgili pozisyonlarımız birbirine benziyor. Suriye'nin geleceğiyle ilgili pozisyonlarımız aynı ama 'Suriye'nin geleceği hangi metotlarla oluşturulabilir?' bu konuda farklılıklarımız söz konusu." açıklamasında bulunmuştur.[22] Moskova'nın Suriye'deki rejimi korumadığını ifade eden Putin kendileri için asıl endişe nedeninin Suriye'nin geleceği olduğunu belirtmiştir. [23] Suriye'nin Türkiye'ye saldırmayacağını garanti edebilir misiniz sorusuna ise Putin, bölge için böyle bir garantinin Rusya tarafından verilemeyeceğini belirterek Suriyenin kendi iç problemlerini çözmesi gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca Putin, Türkiye sınırına düşen Suriye'ye ait roket ve bombaların kaza sonucu düşme ihtimalini dile getirerek Suriye'nin komşularına saldıracak durumda olmadığının altını çizmiştir. Putin Ayrıca Suriye'nin nükleer silah kullanabilecek durumda olmadığını hatta nükleer silaha sahip olabilecek durum da dahi olmadıklarını da eklemiştir.[24] Patriot Füzeleri ile ilgili de açıklamada bulunan Putin, Patriot sistemlerinin eski nesil sistemler olduğuna dikkat çekmiştir.[25] Rusya ve Türkiye ilişkilerini Suriye Krizi ve Patroit füzeleri kapsamında değerlendiren Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in basın sözcüsü Dimitri Peskov ise problemsiz ilişkiler iyi ilişkiler anlamına asla gelmeyeceğini vurgulayarak iki ülkenin Suriye ve Patriotlar konusunda görüş ayrılıkları olsa da ama nihai amaçlarının aynı olduğunu ifade etti.[26]

Moskovasız Kalan Esad mı Moskovasız Bırakılmak istenen Esad mı?

Bu kısımda inceleyeceğimiz konu 3 Aralık 2012'de Putin'in gerçekleştirmiş olduğu Türkiye ziyareti sonrasında ortay atılan Rusya Esad'dan desteği çekti haberleri ve yorumlarının gerçekliği ile Rusya'nın Suriye konusundaki son tutumudur. Rusya, sürecin başından bu yana Suriye'deki çıkarları doğrultusunda hareket etmektedir. Rusya 21 aya yakın bir süredir devam eden Suriye Krizini sürecinde takip etmiş olduğu politikadan taviz vermemiştir. Putin'in Türkiye ziyaret, sonrasında ise ulusal basınımızda ve Batılı haber kaynaklarında Türkiye ile Rusya'nın Suriye'de Esad'ın gitmesi konusunda anlaştıklarına dair haberler yer almıştır.[27] Yine New York Times'ta yayınlanan bir habere dayandırılan ve Esad'ın gitmesi konusunda Türkiye ve Rusya'nın anlaştığını öne süren haberler de hızla yer almaya başlamıştır.[28],[29]

Bu haberlerin akabinde Rus basınından haberlere ilişkin bir doğrulama yer almadığı gibi resmi bir açıklama da gelmemiştir. Fakat haberler ile aynı dönemde ise Pravda.ru'da Lyuba Lulko'nun "Has Putin yielded Assad to the West in Turkey?" başlıklı bir makale yer almıştır. Luklo, makalesinde Türkiye'deki uzmanların Rusya açısından Türkiye'nin Suriye'den daha önemli olduğuna dikkat çekmiştir. Luklo bu iddianın kısmen iktisadi ilişkiler açısından doğru olduğunu ifade etmiştir. Fakat Suriye'nin de Rusya için ne derece önemli olduğuna dikkat çekmiştir. Bu açıdan yazar Türkiye'nin yok etmekle tehdit etmekte olduğu Rus çıkarlarını silah anlaşmaları askeri üs ve Suriye'de bulanan Rus vatandaşları olarak belirtmiştir. Lulko yarıca Türkiye'nin Suriye'ye karşı patriot savunma sistemi kurmak yerine Kürt gerillalara karşı bu sistemi kurması gerektiğini vurgulamıştır. [30]

Putin'in ziyareti sonrasında ortaya atılan bu haberlerin benzeri Eylül 2012^de de gündeme gelmiş ve Rusya'nın Esad'a sığınma hakkı vereceği ile sürülmüştür. Bu haberin ardından açıklama yapan Lavrov Esad'a böyle bir hakkın verilmediğini belirterek Esad'a Rusya'nın çekilmesini söyleyememeğini bunun nedenininse ise Esad'ın vazgeçilmez olmasından değil, Suriye'nin demokratik ve özgür olduğu müddetçe ülkeyi kimin yönettiğinin çok önemli olmamasından kaynaklandığını belirtmiştir.[31] Diğer taraftan Rusya, süreç boyunca Suriye'nin geleceğine karar verecek gücün Suriye halkı olduğunu ifade etmektedir. [32]

Nitekim Esad'ın gidişi iddiaları hakkında Rusya'dan beklenen açıklama 9 Aralık 2012'de gelmiştir. Rusya Dış İşleri Bakanı Sergey Lavrov Suriye konusunda Rusya'nın tavrının açık bir şekilde bilindiğine dikkat çekerek Esad ile ilgili olarak kimse ile görüşmediklerin açıklamıştır. Lavrov ayrıca Moskova'nın Suriye konusunda Esad ya da diğer herhangi bir siyasi figüre bağlı kalmadığını ve Suriye'de Libya senaryosunun tekrarlanmasını istemediğini de vurgulamıştır. [33]

Ekonomik İlişkiler mi Ekonomik bağımlılık Mı?

Son 10 yıl içerisinde Putin ve Erdoğan 30 kez bir ayara gelmiş, ticaret hacmi 7 kat artmış ve Rusya Türkiye'nin en büyük gaz ihracatçısı haline gelmiştir.[34] Geçtiğimiz Türkiye Güney Akım projesinin hayata geçirilmesi için Rusya ile anlaşmaya varmış[35], diğer taraftan Türkiye'deki özel şirketler de Rus enerji devi Gazprom ile 30 yıllık bir sözleşme imzalamıştır. Türkiye'nin enerji alanında Rusya'ya bu derece bağımlı hale gelmesinin nedeni olarak İran'a uygulanan ambargo karşımıza çıkmaktadır. Nitekim İran'a karı uygulanan petrol ambargosu sonrasında oluşan yüzde 20'lik açığı Rusya hemen karşılamıştır.[36] Bu durumun gelecekte Türkiye-Rusya ilişkilerine etkisinin nasıl olacağı merak konusu olmakla birlikte bu ilişkiden en fazla zararı Türkiye'nin göreceği söylenebilir. Diğer taraftan ise Rusya'nın önde gelen bankalarından biri olan ve son dokuz aydaki karını yüzde 2,7 artarak 8,5 milyar Dolara ulaşan Sberbank[37]'ın Deniz Bankı alması da dikkat çeken bir gelişmedir. Ayrıca Denizbank'ın yüzde 99,85 hissesini satın alan Sberbank'ın Üst Yöneticisi Herman Gref'in Denizbank hisselerinde halka arzı kesinlikle düşünmediklerini açıklaması da önemlidir.[38]

Sonuç

Yaklaşık 21 aydır devam eden Suriye Krizinde Moskova, Suriye'de Esad rejimini değil kendi çıkarlarını korumak istemektedir. Gerek bölgeye silah satışı gerekse de Akdeniz'e açılan Tartus limanı Rusya için önemlidir. Neticede Ankara ve Moskova farklı politikalar üzerinden Suriye'de yaşanan gelişmelere karşı hareket etseler de iki ülkenin ticari ilişkilerinin daha ağır bastığı görülmektedir. Bu sayede Putin, Türkiye'den ayrılırken sıcak denizlerdeki varlığını sağlamlaştırmıştır. Ayrıca Türkiye ile imzalamış olduğu 11 anlaşma ile özellikle enerji alanında kendine daha da bağımlı bir hale getirmiştir. Kısacası Putin ve Erdoğan'ın Suriye satrancı olarak yorumlanan bu görüşme sonrasında kazanan Moskova olmuş gibi görünmektedir.

*21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya-Slav Araştırmaları Merkezi Araştırmacısı

[1] Putin Visits Turkey as Syrian Crisis Risks Ensnaring Trade Ties, http://www.bloomberg.com/news/2012-12-02/putin-visits-turkey-as-syrian-crisis-risks-ensnaring-trade-ties.html, 2.12.2012

[2] Putin'in Türkiye ziyareti Kasım ayına ertelendi, http://www.haberrus.com/politics/2012/10/10/putin-turkiye-ziyareti-kasim-ayina-ertelendi.html,10.10.2012,vhttp://www.gazetem.ru/gundem/15284/son-dakikaputinin-turkiye-ziyareti-ertelendi.html

[3] Paperwork routine: Turks force Syrian crew to sign 'emergency landing, no F-16s' statement – witnesses, http://rt.com/news/plane-passenger-reaction-140/,11.10.2012

[4] Paperwork routine: Turks force Syrian crew to sign 'emergency landing, no F-16s' statement – witnesses, http://rt.com/news/plane-passenger-reaction-140/,11.10.2012, Moscow demands Turkish explanations of incident with Syrian plane carrying Russians, http://www.interfax.com/newsinf.asp?pg=6&id=367227, 11.10.2012, Syria accuses Turkey of 'air piracy', demands return of seized cargo, http://rt.com/news/syria-accuse-turkey-cargo-195/, 12.10.2012

[5] 'Malzeme, Rus resmi şirketinden Suriye bakanlığına gidiyordu',

http://www.bbc.co.uk/turkce/cep/haberler/2012/10/121011_syria_plane_update6.shtml, 11.10.2012

[6] Russian Press at a Glance, Friday, October 12, 2012, http://en.rian.ru/papers/20121012/176570910.html

[7] Ayrıntılı bilgi için bkz Şikago Havacılık Anlaşmaları, http://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=7&cad=rja&ved=0CFAQFjAG&url=http%3A%2F%2Fdergiler.ankara.edu.tr%2Fdergiler%2F42%2F358%2F3750.pdf&ei=3Da_UMKHH-n44QT2hYCYAg&usg=AFQjCNH18kdged_xNTlAUEaUJddIiPjOUA&sig2=8IkBpCS2RrJ6NKH6LWlWuQ

[8] Rusya: Türkiye'nin buna hakkı var ,http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=371772,15.10.2012

[9] Putin back trouble played down as Japan delays visit, http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20554949, 30.11.2012

[10] NATO to Discuss Patriot Missile Request by Turkey ,

http://en.rian.ru/military_news/20121122/177655043.html, 22.11.2012

[11] Netherlands and Germany ready to deploy Patriot missiles to defend Turkish border with Syria, http://theaviationist.com/2012/11/20/patriot-syria/#.UL8JZeTZZ8E,20.11.2012, Turkey Asks NATO to Deploy Patriot Missiles http://online.wsj.com/article/SB10001424127887323713104578132923864128016.html, 21.11.2012

[12] Russia Warns against moving NATO's Patriot Missiles to the Syrian border,

http://www.globalresearch.ca/russia-warns-against-moving-natos-patriot-missiles-to-the-syrian-border/5312729,24.11.2012

[13] Russia worried over militarization of Turkish-Syrian border,

http://english.ruvr.ru/2012_11_22/Russia-worried-over-militarization-of-Turkish-Syrian-border/,22.11.2012

[14] Russia worried over plans to deploy Patriot missile systems at Turkish-Syrian border, http://pda.itar-tass.com/en/c154/583053.html, 27.11.2012

[15]Rusya ve BDT ülkelerinden 'füze kalkanı' tatbikatı, http://www.zaman.com.tr/dis-haberler/rusya-ve-bdt-ulkelerinden-fuze-kalkani-tatbikati/2022348.html, 29.12.2012

[16] Rus lider Putin İstanbul'da, http://haberrus.com/video-gallery/2012/12/03/rus-lider-putin-istanbulda.html, 3.12.2012

[17] Erdoğan, Rus lider Putin'le Dolmabahçe'de görüştü, http://haberrus.com/video-gallery/2012/12/03/erdogan-putin-gorusmesi-basladi.html,http://haberrus.com/video-gallery/2012/12/03/erdogan-putin-gorusmesi-basladi.html

[18] Russia and Turkey sign 11 cooperation agreements, http://www.itar-tass.com/en/c154/588318.html, 3.12.2012

[19] Rusya Akkuyu Nükleer Güç Santrali Projesini finanse edecek, http://turkish.ruvr.ru/2012_12_03/rusya-akkuyu-nukleer-guc-santrali-projesini-finanse-edecek/, 3.12.2012, Akkuyu nuclear plant valuation raised by $1 bln – Turkey PM http://www.interfax.co.uk/russia-news/akkuyu-nuclear-plant-valuation-raised-by-1-bln-turkey-pm/, 3.12.2012

[20] Rusya Akkuyu Nükleer Güç Santrali Projesini finanse edecek

, http://turkish.ruvr.ru/2012_12_03/rusya-akkuyu-nukleer-guc-santrali-projesini-finanse-edecek/, 3.12.2012

[21] In Istanbul, Putin Slams Missile Plan, http://www.themoscowtimes.com/mobile/article/in-istanbul-putin-slams-missile-plan/472459.html, 3.12.2012

[22] Putin: "Suriye'nin avukatı değiliz,Türkiye ile pozisyonlarımız birbirine benziyor", http://www.turkrus.com/haber-hatti/58706/putin-suriyenin-avukati-degilizturkiye-ile-pozisyonlarimiz-birbirine-benziyor.html, 4.12.2012

[23]Working visit to Turkey,http://eng.kremlin.ru/news/4690, 3.12.2012 http://usa.chinadaily.com.cn/world/2012-12/04/content_15983811.htm

[24] Working visit to Turkey,http://eng.kremlin.ru/news/4690, 3.12.2012 In Istanbul, Putin Slams Missile Plan, http://www.themoscowtimes.com/mobile/article/in-istanbul-putin-slams-missile-plan/472459.html,3.12.2012, Putin: Russia not advocate of Syrian govt, http://usa.chinadaily.com.cn/world/2012-12/04/content_15983811.htm, 4.12.2012

[25] Putin: Suriye komşularına saldıracak durumda değil, http://turkish.ruvr.ru/2012_12_03/suriye-komsularina-saldiracak-durumda-degil/,03.12.2012

[26] Peskov "Görüş ayrılıkları, ilişkilerimizi olumsuz etkilemez", http://turkish.ruvr.ru/2012_12_03/gorus-ayriliklari-iliskilerimizi-olumsuz-etkilemez/,03.12.2012

[27] Putin'den Erdoğan'a: Esad kalmakta kararlı, gitmeye kim ikna edecek?, http://t24.com.tr/haber/putinden-erdogana-esad-kalmakta-kararli-gitmeye-kim-ikna-edecek/218867,

[28] NYT'nin iddiası: "Türkiye ve Rusya anlaştı, Moskova Esad'ı ikna etmeye çalışacak", http://www.turkrus.com/haber-hatti/58745/nytnin-iddiasi-, Putin Esad'a 'Git' diyecek, http://www.haberturk.com/dunya/haber/800721-putin-esada-git-diyecek, 5.12.2012, Putin'nin ziyaretiyle ilgili yapılan yorumlar, http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=237446,4.12.2012

[29] Is Russia About To Ditch Syria? The Truth Is That It May Not Matter, http://www.forbes.com/sites/markadomanis/2012/12/04/is-russia-about-to-ditch-syria-the-truth-is-that-it-may-not-matter/, 4.12.2012

[30]Lyuba Lulko, Has Putin yielded Assad to the West in Turkey?, http://english.pravda.ru/russia/politics/04-12-2012/123023-putin_turkey-0/, 4.12.2012, Любовь Люлько, Путин в Турции: Запад и Катар не у дел, http://www.pravda.ru/world/asia/middleeast/04-12-2012/1137074-visit-0/

[31] Russia will not grant asylum to Syrian President – Lavrov, http://rt.com/politics/russia-syria-lavrov-rose-assad-115/,27.09.2012

[32] Russia Rules Out Libyan Scenario in Syria, http://en.rian.ru/russia/20121209/178024186.html, Syria's future belongs to its people - Russian premier, http://rt.com/politics/syria-russia-medvedev-conflict-047/, 6.11.2012

[33] Lavrov Denies Rethinking Syria's Future, http://www.themoscowtimes.com/mobile/article/lavrov-denies-rethinking-syrias-future/472792.html,9.12.2012, Lavrov denies Russia in talks on Assad's futurehttp://www.reuters.com/article/2012/12/09/syria-crisis-russia-idUSL5E8N91TZ20121209,9.12.2012

[34] Russia and Turkey focus on economic ties, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/6ed0bba8-3d7c-11e2-b8b2-00144feabdc0.html#axzz2EeTVyk6n, 3.12.2012

[35] Turkey Approves Russian Gas Plan, http://online.wsj.com/article/SB10001424052970204632204577126220469891132.html,29.12.2011

[36] Russia and Turkey focus on economic ties, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/6ed0bba8-3d7c-11e2-b8b2-00144feabdc0.html#axzz2EeTVyk6n, 3.12.2012

[37] Sberbank Nine-Month Profit Grows 2.7% to $8.5 Bln,

http://en.rian.ru/business/20121205/177932194.html, 05.12.2012

[38] Sberbank: ''Denizbank'ı halka açmayız'', http://www.gazetem.ru/ekonomi/15718/sberbank:-denizbanki-halka-acmayiz.html, 4.12.2012