Arap Baharı'nın Suriye durağında Rusya'yı en çok endişelendiren konulardan biri de Rusya'nın Tartus'ta bulunan üssünün geleceği olmuştur. Suriye Krizi sürecinde Tartus Limanı Rus askeri deniz üssünün varlığı ve üssün korunması Rusya'nın bölgedeki varlığı açısından önem arz etmektedir. Sıcak denizlere ulaşma politikasını asırlardır değiştirmeyen Rusya için Tartus üssü Akdeniz'in kalbidir. Çünkü Rusya Tartus Limanı'nda bulunan askeri üssü ile Akdeniz'e ulaşmakta ve Orta Doğu coğrafyasında bulunma şansını elinde tutmaktadır. 2006' da Rusya, Tartus Limanı'ndaki üssün devamı için, Suriye'nin borcunun yaklaşık %70' ini silmiştir. Rus askeri uzmanlardan Aleksandır Perenjiyev Suriye'nin Ortadoğu'da Rusya'nın son cephesi olduğunu belirtmiş ve ''Eğer bu kaybedilirse bizim değerimiz ikinci sınıf bir ülke konumuna düşer." açıklamasında bulunarak Suriye'nin bölgeye çıkış açısında önemini belirtmiştir. [1]
Rusya'nın Suriye Krizi ile bölgedeki üssünü kaybetme korkusu Rusya'yı yeni bir üs arayışı ihtiyacını doğurmuştur. Çünkü Rusya'nın Orta Doğu'ya açılan Suriye kapısının kaybı Rusya'nın bir anlamda kalpgahta sıkışıp kalmasına ve dünyaya açılmasına engel olacağı düşünülebilir. Tam bu noktada da karşımıza Euro Krizi sürecinde ekonomik sorunlar ile boğuşan ve adeta yeni bir kurtarıcı arayan Güney Kıbrıs Rum Kesimi(GKRK)'nin çıktığını görüyoruz. 1 Temmuz 2012'de Danimarka'dan Avrupa Birliği(AB) dönem başkanlığını alan GKRK, AB ülkeleri tarafından Rusya ile sürdürdüğü ve son dönemde de giderek aratan yakın ilişkileri nedeni ile eleştirilmektedir. Güney Kıbrıs Cumhuriyeti'nin lideri Dimistris Hıristofyas bu eleştiriler üzerine " Rusya Kıbrıs'a hiçbir koşul öne sürmüyor. Faiz oranları da düşük. Kıbrıs, gerek Akdeniz ülkesi olarak gerekse Hristiyan Ortodoksların çoğunlukta olduğu bir ülke olarak Rusya ile sıkı kültürel bağlara sahiptir. Makaryos da geçmişte kendileriyle işbirliği yapmıştı. Bunun şu an Kıbrıs'ta komünistlerin iktidar olmasıyla alakası yok. Dahası, Rusya bir düşman değil, AB'nin ortağıdır. Biz ekonomik krize karşı elimizdeki tüm imkanları kullanmaya çalışıyoruz. Rusya'yla ilişkimiz hem Kıbrıs hem AB hem de komşuluk politikası açısından faydalıdır"[2] açıklamasında bulunmuştur.
Sovyetler Birliği ve GKRK arasında Soğuk Savaş döneminde başlayan iyi ilişkiler, Sovyetlerin yıkılması sonrasında da Rusya Federasyonu ile aynı şekilde devam etmiştir. Rusya açısından GKRK off-shore bankacılıktaki geleneksel yeri açısından[3] da önemlidir. İki ülke arasında bu bağlamda uzun süredir devam eden ekonomik bir ilişki mevcuttur. 2010'da dönemin Rusya Devlet Başkanı Dmirtri Medvedev, ülke ziyareti esnasında GKRK'de bulunan Rus yatırımlarının yaklaşık 50 Milyar Dolar olduğunu ifade etmiştir.[4] 2004'te AB üyesi olan ve 2008'de Euro Bölgesine alınan GKRK, 2011'de Rusya Federasyonu'ndan 2,5 Milyar Euro kredi almıştır.[5] Haziran 2012 başlarında GKRK, Rusya'dan 5 milyar Euro'luk yeni bir kredi talebinde bulunmuştur.[6] Rusya, 5 milyar Euro'luk kredi talebine karşı olumlu bir tutumla yaklaşmış fakat Rum basınında, bu kredinin hangi faiz oranıyla, hangi şartlarda verileceği ve "Rusya GKRK'nin ekonomisini kontrol altına mı alıyor?" endişesi gündeme gelmeye başlamıştır.[7] Bununla birlikte New York Times (NYT)'ta da bu konu ile ilgili önemli bir haber yer almıştır. Haberde AB üyesi Güney Kıbrıs Rum Kesimi'nde giderek artan Rus varlığının önemli bir noktaya ulaştığına dikkat çekilmiştir. Ayrıca Rusya'nın Güney Kıbrıs'a olan bu yardımlarının da bir karşılığı olacağına ve bununda jeopolitik müttefiklik noktasında ortaya çıkacağına işaret etmiştir.[8] Güney Kıbrıs'ta giderek artan Rus etkisi ve Rusya'nın güvenilir bir dost haline gelişi ile ilgili olarak da Fiona Mullen Güney Kıbrıs'ın Avrupa Birliği'nde mi yoksa Sovyet Birliği'nde mi olacağına karar vermesi gerektiğine dikkat çekmiştir.[9] Nitekim Rusya'nın Güney Kıbrıs'ta üs elde etme isteği ya da ekonomik yardımlar ile bunun için uygun zemini hazırlama çalışmaları Rusya'nın Orta Doğu'dan kopmak istemediğinin en açık göstergesidir.
Nitekim NYT'de bu makale ile eş zamanlı olarak önemli bir iddia gündeme gelmiştir. Alithia gazetesi "Deniz Üssü Karşılığında 5 Rus Milyarı"[10] başlıklı haberinde, STRATFOR'un, Rusya'nın Suriye'deki Tartus Limanı'nda bulunan üssünü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğu ve Rusya'nın, Güney Kıbrıs'a vereceği 5 milyar Euro'luk kredi karşılığında, adada deniz üssü isteyeceği değerlendirmesinde bulunduğunu öne sürmüştür. STRATFOR'da Kremlin Sarayı'nın, büyük likidite kaynaklarını, Tartus Limanı'ndaki üssü yerine Kıbrıs'ta bir deniz üssüne sahip olabilmek için silah olarak kullanmayı umut ettiği ve Lefkoşa'nın, büyük bir ihtimalle, AB'nin kendisini kurtarması yerine, Rusya'nın bu teklifini kabul edeceği ve bunun da, Kıbrıs'ın AB ile olan ilişkilerini yeniden gözden geçirteceği[11] iddia edilmektedir. Ayrıca Rusya'nın 2009'da Lefkoşa'ya, GKRK'de malı ve bankalarında hesabı bulunan Rus işadamlarının isim listesi karşılığında para verdiği öne sürülmüştür. Analizde dikkat çeken bir konu da Rusya'nın adaya S-300 hava savunma sitemi satmak istediği öne sürülmüş olmasıdır. [12]
KKTC Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu da Rusya-Güney Kıbrıs ilişkisini Suriye kapsamında değerlendirerek; "Suriye düşerse, Rusya'nın geleceği yer Kıbrıs olur. 15 bin Rus şu anda güneyde yerleşik olarak yaşıyor. Bu da bölünmüşlüğü pekiştirir…"[13] iddiasında bulunmuştur. Rusya'nın GKRK'de üs açma ihtimali ile ilgili olarak Enerji ve Enerji Güvenliği Uzmanı Dr. Tuğçe Varol ise " Kıbrıs adası hem İngiltere hem de ABD açısından adeta Akdeniz'deki bir uçak gemisi olarak görülmektedir. Rusya, bu iki ülkenin avantajlı konumuna karşılık, Kıbrıs adasına sadece ekonomik olarak nüfuz edebilmektedir. Bu birinci husustur. İkincisi ise, Kıbrıs'ın yeni parlayan enerji potansiyeli ve ihaleleridir. Pek tabiî ki Rusya'da kendi şirketleriyle bu ihalelerden parseller kapmaya çalışacaktır, çünkü buradan çıkacak petrol ve gaz Avrupa'ya yani Rusya'nın 1 numaralı pazarına gidecek. Bu noktada burayı boş bırakmak gibi bir niyeti kesinlikle yok. Yani maddi olarak sıkıştırdığı bir Larnaka yönetiminden çok daha kolay ihaleler alacaktır diye düşünüyorum. Dolayısıyla Rusya tüm kurgulara rağmen Akdeniz'deki güvenlik ve enerji oyununun dışarına çıkartılamamaktadır." değerlendirmesinde bulunmuştur.
Bu açıklamalardan ve yorumların yanı sıra dikkat çeken bir husus ise Suriye Krizi sürecinde Rusya'nın Suriye yönetimine sağladığı silah yardımını, özellikle son dönemlerde artan Rusya-Güney Kıbrıs ilişkileri bağlamında, Güney Kıbrıs üzerinden yaptığı yorum ve haberleridir. Bu bağlamda Batı'nın endişesi, Rusya'nın Kıbrıs'ı Esad'a silah tedariğini Kıbrıs'ı kullanarak yaptığı noktasında ortaya çıkmakla birlikte, konu ile ilgili konuşan Hıristofyas ise bu yorum ve endişelerin birer masal olduğunu ifade etmiştir.[14]
Suriye Krizi Rusya için adeta bir kürsel güç olma sınavının verildiği bir ortam haline gelmiştir. Bu bağlamda da Rusya bu süreçte Suriye'de Esad yönetimine verdiği destek ile ilk günden itibaren Batı'nın karşısında yer almıştır. Diğer taraftan Rusya bu hareketi ile Suriye'deki çıkarlarını korumakla birlikte olası bir Esad sonrası sürecinde hazırlıklarını sürdürmektedir. Nitekim GKRK'ne karşı ılımlı tutum ve mali yardımlar bunun göstergesi olarak düşünülebilir. Rusya'nın GKRK'de üsse sahip oluşu Akdeniz'e ve dolayısı ile de Orta Doğu'ya daha hızlı müdahalesini sağlayacak ve Rusya'ya çok önemli bir jeopolitik üstünlük ve müdahale alanı sağlayacaktır.
[1] "Lavrov in Syria to Strongly Back Assad",http://www.themoscowtimes.com/news/article/lavrov-in-syria-to-strongly-back-assad/452593.html,08.02.2012
[2] Kıbrıs Rum Yönetimi lideri Dimitris Hristofyas sert konuştu, http://www.samanyoluhaber.com/politika/Turkiye-benimle-gorussun/790129/, 05.07.2012
[3] Cyprus Drawing Russia's İnterests, http://www.cyprusgasnews.com/id/?p=620,20.06.2012
[4] Robert Ellis, "Russia and the Cyprus gambit", http://www.neurope.eu/blog/russia-and-cyprus-gambit,17.05.2012
[5] Russia Awaits Cyprus Request For Bailout Loan, Storchak Says, http://www.bloomberg.com/news/2012-06-21/russia-awaits-cyprus-request-for-bailout-loan-storchak-says.html,21.06.2012, Cyprus Weighs Russian Loan or a Bailout From Europe, http://www.nytimes.com/2012/06/15/business/global/cyprus-weighs-european-bailout-or-loan-from-russia.html,14.06.2012
[6] http://www.bloomberg.com/news/2012-06-21/russia-awaits-cyprus-request-for-bailout-loan-storchak-says.html
[7] http://www.turkrus.com/ekonomi/56274/rum-basini-sorguluyor-
[8] Dan Bılefsky, "For Rescue Line, Cyprus Prefers a Russian Loan", http://www.nytimes.com/2012/06/19/world/europe/cyprus-counts-on-its-close-ties-to-russia.html?pagewanted=all,18.06.2012
[9] Dan Bılefsky ,A.g.m.
[10] Rusya, Kıbrıs Rum Kesimi'nden üs istiyor, http://www.yenimesaj.com.tr/?haber,656945,22.06.2012
[11] Cyprus Drawing Russia's İnterests, http://www.cyprusgasnews.com/id/?p=620,20.06.2012
[12] Cyprus Drawing Russia's İnterests, http://www.cyprusgasnews.com/id/?p=620,20.06.2012
[13]Suriye düşerse Kıbrıs Rus üssü olur, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/20884542.asp,01.07.2012
[14] Cyprus plays off EU and Russia as it bids for financial aid, http://www.reuters.com/article/2012/07/05/us-eu-cyprus-loans-idUSBRE8640B420120705,05.07.2012
