Hindistan-Orta Doğu- Avrupa (India- Middle East-Europe) mutasavver koridorunun, ulaştırma, ticaret, enerji ve dijital bağlantılarda yeni fırsatlar sunacağı ilan edildiğinde, iki konu dikkatimi çekmişti. Bunlardan biri, sanki 1600 yılında kurulan Doğu Hindistan Şirketinin, bir şirketin gücünü aşan siyasi etkisini unutmuş olmaları ve yeni bir şey takdim ediyor gibi davranmalarıydı. Diğeri ise Hindistan’dan başlayıp, İran Körfezine uzanacak olan, Suudi Arabistan Krallığı boyunca çölde 3-5 yerde konaklayıp, İsrail’e uğradıktan sonra Yunanistan üzerinden Avrupa’ya atlaması düşünülen koridorun, neden Türkiye’yi dışladığıydı. Bu yıl G20 zirvesine Brezilya ev sahipliği yapacak. 18 ve 19 Kasım 2024 de Rio de Janeiro toplantısına eminim Türkiye katılmak için yine can atıyordur. Aslında ortada yeni bir koridor hala yok. Ama aradan geçen bir yılda nelerin IMEC sayesinde gerçekleştirildiğini değerlendirmek ve bu sene ne gibi parlak fikirler ortaya atacaklarını görmek önemli.
Bölgesel İşbirliği için Daha Kaç Örgüt Gerekli?
IMEC’in kurucuları, Hindistan, ABD, Suudi Arabistan, BAE, AB, Fransa, İtalya ve Ürdün. Ama İsrail’in koridor üzerindeki önemli Hayfa Limanından Akdeniz’e açılım sağlamasından öte, bu ülkenin koridora aktaracağı katma değer ve elde edeceği bölgesel kabullenme ile ilgili. Bölgesel Kalkınma ve bölgeler arası bağları teşvik edip güçlendirme amacı ise sanki Çin’in Kuşak Yol projesindeki Orta Kuşak planına bir rekabet çalımı. Ama Basra Körfezini Irak üzerinden Nusaybin’e bağlayan Kuru veya Çifte Kanal projesiyle kurulacak kısmi tamamlayıcılık gibi.
Geçen yıl 55 üyeli Afrika Birliğini de gruba davet etmişlerdi. Bu galiba en fakirlerin gönlü hoş olsun diye yaptıkları bir jestti. Belki de Afrika’yı Rusya’ya kaptırmayız mesajıydı. Genişledikçe akıbetlerinin G20 olmaktan çıkararak, 1970’li yılların işlevsiz G77 sine döndüreceğinin farkında olmaksızın, debdebeli toplantılarının maliyetini mazur göstermek istedikleri aşikârdı. Tabii Hindistan veya yeni adıyla Bharat’a geçen sene verilen rol göz boyamıştı. Ama bence bu, 642 milyar dolarlık döviz rezervleri ile dünyanın en zengin altıncı ülkesi olan Hindistan’a biraz fazla gelmiş olacak ki, aradan geçen bir yılı aşkın sürede, IMEC’den tık ses çıkmadı. G 20 grubunun aymazlığı ayrıca şuradan belliydi ki Bharat’ın Rusya’ya ne kadar uzak kalabileceğinin farkında bile gözükmediler. Tabii tarihinin en uzun süren savaşını hala sonlandıramayan İsrail’in müttefik arayan başbakanı Netanyahu, Eylül 2024 de IMEC i bölge için adeta bir “kutsama”, İran ve destekleyicilerini ise bir “lanet” olarak niteleyen açıklamasıyla, “koridor” projesinin hala canlı olduğu izlenimini verdi. Ama olan biten şimdilik bu kadarla sınırlı. Çünkü bölgesel barış ve bölgesel projeler arasında bölgesel barış hala öncelikli ihtiyaç veya ön koşul.
Hayallere Yeni Neler Eklenecek?
Geçen yıldan bu yana G20 zirvesinde asıl hedef hala Rusya ve Çin’i dışlanmak. Ayrıca Kuzey Kore ve İran dışında bir blok olarak yola devam etmek. Bu yıl da geçerliliğini koruyan bu fikir birliği, şimdi özellikle Hindistan’ın BRICS+ grubunda, Çin ve Rusya ile kesişen kavşaktaki trafik ışığına takılmış durumda. Hindistan, Ukrayna ile savaştaki Rusya’ya hala uzak durmaya gayret ediyor. Ama Çin’e daha sıcak bir tavır geliştiriyor gibi. Bunun nedeni, “Yeni Hindistan - Orta Doğu - Avrupa Ulaştırma Koridorunun ” (New Indiana - Middle East-Europe Transport Koridor), Çin ile birkaç kavşakta karşılaşacak olması. Belki bazı tren rayları döşenmeye başladı. Ancak bu Çin’in bölgedeki nüfuzunu azaltmaya muktedir olmaktan uzak. Bu nedenle bir yıl sonra, 2023 de açıklanan yeni koridor, var olan bir ilişki ağını açıklamadan öte bir önem taşımıyor. Üstelik Çin hızı yavaşlasa bile “Kuşak ve Yol” projeleri ile kendi yolunu zaten tutmuş durumda. Geçen yıl ki toplantıdan hatırlanacak olursa, yine Çin’in önünü kesmek amacıyla bir de “Çok taraflı Kalkınma Bankası” kurulması önerisi Mori’nin hararetli bir alkış almasına neden olmuştu. Ama Modi BRICS+ nın merkezi Çin’de, Hindistan’da şubesi bulunan bankasını nasıl unutmuştu? Kaldı ki zaten Dünya Bankası ve Avrupa, Afrika, Asya Kalkınma bankaları dururken böyle bir yeni banka oluşumunun anlamı açıklanamadı. O gün bugün bu banka da kurulamadı. Ayrıca bu yıl G20 Rio toplantısının teması: “Adil bir Dünya ve Sürdürülebilir bir Gezegen İnşa Etmek”(“Building a Just World and a Sustainable Planet”) olduğuna göre IMEC bu yılı da bu gezegende geçirecek. Ama diz boyu fukaralığı ve savaşları bir kenara bırakıp belki bu yıl aya gidecek bir koridor inşa etmeyi planlarlar. Ama bu bile onları IMEC’ten bir yıl daha uzaklaştırır.
Türkiye Dışlanırken İsrail’de Tıkanan Yol
Sözün özü bu yeni “Hindistan - Orta Doğu - Avrupa Ulaştırma Koridorunun” son 20 yıldır Orta Doğu’ya itilen Türkiye’yi dışlamasının Ankara’da bir küskünlük, kırgınlık veya gurur meselesi yapılmadığına eminim. Belki Cumhur Başkanı bir kez daha yarım ağızla sitem eder ve gözlemci sözü alır o kadar. Ama bu Türkiye’ye de son bir “nerede olduğuna karar ver mesajı”. Oysa her yerde ikili veya çoklu stratejik ortaklıklar ve aynı anda ikili veya çoklu ticari veya siyasi savaşlar var. Ülkeler aynı askerî bloklarda olsalar bile aynı yöne bakmadıkları hâlde birbirlerine “stratejik ortak” diyebiliyor ve her vesile ile liderler zirvelerinde el sıkışıp tutulamayacak sözler verebiliyor. Türkiye de bir “stratejik ortaktı” hatırlayalım. Şimdi İsrail’in savaşa ve tıkanan koridora rağmen hala stratejik ortakları olup olmadığını göreceğiz. Rio’da toplanacak 19 ülkenin çoğu dünyanın en büyük döviz rezervlerine sahip ülkeler. Ama hiç birinin seyahat finansmanını Merkez Bankalarındaki ulusal rezervlerinden veya varlık fonlarından karşılamayacağına eminim. Oysa Türkiye katılacak olsaydı debdebeli seyahatlere yapılacak milyarlarca Dolarlık itibar ödemesi kim bilir nereden karşılanacaktı! Bunu da kar sayalım.
