2009'un ilk yarısında Taliban güçleri tarafından öldürülen Amerikan askerlerinin sayısı önceki sene aynı dönemine göre % 40, 2007 yılının aynı dönemine göre ise % 75'lik bir artış göstermiştir.[1] Amerikan Ordusu'nun en zayıf yanı olan kayba karşı hassasiyeti yükselen kayıplarla arttıkça, Amerikan kamuoyunun da Afganistan'da savaşa karşı olan tepkisi yükselmeye başlamıştır. Dolayısıyla, Obama Yönetimi yeni bir strateji geliştirerek savaşın kazanılması için hızlı bir atılım gerçekleştirmesi gerektiği gerçeğinin baskısı altındadır.
Afganistan'daki Amerikan kuvvetlerinin başına Özel Kuvvetler geçmişi olan General Stanley McChrystall'in getirilmesiyle bir strateji değişikliği doğrultusunda ilk adım atılmıştır. Sivil Afgan halkının korunmasına odaklandığı ileri sürülen bu strateji değişikliği, ilk meyvesini 1 Temmuz 2009'da başlatılan "Hançer Harekâtı" ile vermiştir. Afganistan Savaşı'nın başından beri gerçekleştirilen bu en büyük harekâtla bir çok hedefe birden ulaşılmaya çalışılmıştır. Amerikan Ordusu'nun bu hedefleri, a) Taliban'ın hâkim olduğu Helmand ilinde haşhaş ekimine dayanan ekonomisini çökertmek, b) NATO'nun Pakistan'dan gelen ikmal yolunu açmak, c) Ağustos'taki başkanlık seçimleri nedeniyle bölgedeki güvenlik önlemlerini artırmak, d) Taliban'ın ikmal yollarını kesmek ve e) Taliban'ın bölge halkı üzerindeki etkisini kırmak[2] şeklinde özetlenebilir.
Helmand, Afganistan'ın güneybatısında, Kandahar'ın batısında kalmaktadır. Halkı ağırlıkla Peştun olan bölge Taliban'ın kontrolündedir. Taliban'ın eski başkenti olan Kandahar'a yakın olan bölge, Helmand Nehri'ni çevreleyen vadi boyunca Pakistan'a doğru uzanmaktadır. Burası Afganistan'ın alçak, diğer bölgelere oranla daha düz olan kesimidir ve genel olarak çoraktır. Pakistan'a giden iki stratejik nakliye yolundan biri buradan geçmekte olup, Taliban saldırılarının yoğunluğu bu yolla yapılan ikmali güçleştirmektedir. Bununla birlikte yukarıda değinildiği gibi Helmand, Taliban'ın haşhaş ekim alanıdır. Afganistan'daki haşhaş ekim alanlarının % 90'ı buradadır. Ülkedeki eroin üretimi dünya üretiminin % 93'ü olup, BM tahminlerine göre bundan Taliban'ın 2008'deki kazancı 50-70 milyon Dolar arasındadır.[3]
Bu nedenlerden dolayı Helmand, Koalisyon askerleri için en zorlu ve güvensiz bölgelerden biri olmuştur. Bölgede 30.000 kişilik NATO kuvvetine komuta eden Hollandalı Tümgeneral Mart de Kruif, karşılarındaki Taliban savaşçılarının sayısını 10.000-18.000 arasında olduğunu tahmin ettiklerini söylemiştir.[4] Bölgede görev yapan İngiliz ve Kanada birliklerinin ağır kayıplara uğramış olmaları da bunun bir göstergesidir. Helmand'da sıkıntı yaşayan İngiliz askerler, genellikle sabah ve akşam saatlerinde IED (Geliştirilmiş Patlayıcı Cihaz), RPG ve taarruz tüfekleriyle pusu kuran Taliban'a karşı nadiren temiz atış imkânı bulabildiklerini söylemişlerdir.[5] En korkulan silah IED'ler olup, bunların bir kısmı haşhaş ekiminden vazgeçirilmeleri için Afgan çiftçilerine dağıtılan gübreden yapılmaktadır.[6]
Pakistan, Hançer Harekâtı başlamadan önce sınırın güneyinde bir harekâta girişerek ikmal yolunun kendi ülke sınırları içindeki bölümünü açmaya çalışıyordu. Bunu örs olarak kabul edersek, Amerikalıların düzenledikleri Hançer Harekâtı da çekiç görevi görmüştür. Dolayısıyla sınırın her iki yanından kısa aralıkla düzenlenen harekât koordinelidir. Bu yüzden Taliban'ın, Pakistan içinden haberdar edilmiş olma ihtimali yüksektir. Bu durumda önemli sayıda Taliban savaşçısının harekâttan önce çekildiğini ya da gizlendiğini varsaymak gerekir.
Harekâta Amerikan Tuğgeneral Larry Nicholson'un 2. Deniz Piyade Seferi Tugayı'ndan üç piyade taburu, bir topçu taburu ve diğer destek birimlerden oluşan 4000 asker ile Afgan güvenlik güçlerinden 600 asker ve polis katılmıştır. Buna İngilizlerin bölgedeki 8000 kişilik gücü de eklenmiştir. Taliban savaşçılarının alışık oldukları 50 C˚'lik Temmuz sıcağında Helmand Nehri'nin çevresinden hedeflere intikal eden Amerikan askerleri,[7] harekâtın ilk haftasında 20 kadar çatışmaya girmişlerdir.[8]
Bu çatışmaların sayısı son derece düşüktür. Sıcak temaslarda verdikleri kayıpları bilen Taliban savaşçılarının daha çok IED'ler, yollara döşenen bombalar, roketler ve havanlar gibi dolaylı saldırı silahları kullanmayı tercih ettikleri görülmektedir ki, bunlar Irak'taki direnişçilerin de etkiyle uyguladıkları yöntemlerdir.[9] Zaten Amerikan Deniz Piyade komutanlarının gözlemleri de, Taliban'ın şehirlerde karşılarına çıkmadıkları ve tek tük çatışmanın yaşandığı yönündeydi.[10] Afgan İçişleri Bakanı Zmarai Beşari Temmuz'da yaptığı açıklamalarda 172 Taliban militanının öldürüldüğünü, 77'sinin yaralandığını ve 30'unun da teslim olduğunu açıklamıştır.[11] Bu sayı, General de Kruif'in bölgedeki Taliban savaşlarına ilişkin verdiği sayıya oranlandığında % 1,55-2,79 gibi bir kayıp oranı göze çarpmaktadır. Bu istatistikten Taliban güçlerinden çok azıyla karşılaşma yaşandığı ortaya çıkmaktadır. Birebir karşılaşmalarda Amerikan destek ateşine fazla kayıp veren Taliban, Amerikan Ordusu ile nasıl savaşılabileceğini bilmekte olup, gerekmedikçe güçlerini harcamamaktadır.
Taliban'ın halk üzerindeki etkisinin kırılabilmesi için de, bölük komutanlarına harekât sırasında vardıkları köylerin ihtiyar heyetleriyle toplantılar düzenlemeleri emredilmiştir.[12] Bununla birlikte, çatışmalardan kaçan çok ve tespit edilemeyen sayıda insan yersiz, yurtsuz kalmıştır ki, bu da yeni mülteci kamplarının acilen kurulmasını gerektirmektedir.[13] Bu durumun ABD'nin Afganistan'daki yeni stratejisi içinde bir ikileme neden olduğu açıkça ortadadır. Çünkü yeni stratejisinde Afgan Halkı'nın korumayı temel alan Amerikan Ordusu'nun düzenlediği harekât yüzünden bölgede Taliban'a eğilimi olduğunu söyleyebileceğimiz halkın evlerini terk etmek zorunda kalmaları Taliban'ın ekmeğine yağ sürmektedir. Bu bağlamda Amerikan askerlerinin bölge halkı ile iletişim kurmaya çalışmasının fazla bir anlam taşımadığını, belki harekât döneminde etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Sonuç
Her şeye rağmen ABD'nin yeni savaş stratejisinin kısa vadede kısmen başarılı olduğu düşünülebilir. Hançer Harekâtı ile Pakistan'dan gelen ikmal yolunun güvenliğinin artırıldığını ve bölgede seçimlerin güvenliğinin sağlandığını söylemek mümkündür. Ancak Taliban'ın uyuşturucuya bağlı ekonomisinin baltalandığını söylemek hayalcilik olur. Çünkü arz talep meselesine göre uluslararası pazarlarda esneyen fiyatlar, genel satış değerinde ciddi bir düşüş yaşanmasına engel olmaktadır.
Ayrıca Afganistan'da Temmuz 2009'dan itibaren olayların tırmanışını durdurmaması, harekâtın Taliban'ın ikmal bağlantısının kesilmiş olması ve gücünün sınırlanması açılarından başarılı olmadığını göstermektedir. Zaten akabinde yaşananlar ile gözle görülür hızlı bir iyileşme için Pentagon'un yaptığı baskı arasında kalan McChrystal bile isyan noktasına gelmiştir.[14] Dolayısıyla Amerikan Ordusu'nun Afganistan'daki bu en büyük harekâtla stratejik sonuca yönelik bir kazanım elde edemediği ortadadır.
· Dr. Burak Çınar, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü ABD Araştırmaları Bölümü Başkanı.
[1] Anand Gopall, Matthew Rosenberg ve Alistair Macdonald, "Mounting Casualties in Afghanistan Spur Concern", The Wall Street Journal, July 13, 2009, http://online.wsj.com/article/SB124741046100128361.html
[2] "Marines Seek to Cut Taliban Supplies", Associated Press, July, 04, 2009. http://www.military.com/news/article/marines-push-deeper-into-taliban-areas.html (28.09.2009).
[3] "US to Stop Burning Afghan Drug Crops", McClatchy-Tribune Information Services, July 11, 2009, http://www.military.com/news/article/us-to-stop-burning-afghan-drug-crops.html (23.09.2009).
[4] "The Enemy has Gone to Ground", Agence France-Presse, July, 06, 2009. http://www.military.com/news/article/the-enemy-has-gone-to-ground.html (28.09.2009).
[5] Richard A. Oppel Jr, "U.S. Marines Try to Retake Afghan Valley From Taliban", New York Times, July 1, 2009,
http://www.nytimes.com/2009/07/02/world/asia/02afghan.html
[6] Richard A. Oppel Jr, "U.S. Marines Try to Retake Afghan Valley From Taliban", New York Times, July 1, 2009,
http://www.nytimes.com/2009/07/02/world/asia/02afghan.html
[7] Dave Hecht, "U.S. Marines Secure Southernmost Point of Operations in Afghanistan", US Marine Corps News, 07.07.2009,
http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2009/07/mil-090707-mcn01.htm 18.08.2009.
[8] "DoD News Briefing with Brig. Gen. Nicholson from Afghanistan", U.S. Department of Defense
Office of the Assistant Secretary of Defense (Public Affairs) News Transcript, July 08, 2009, http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2009/07/mil-090708-dod01.htm
[9] "One-day Afghan death toll of U.S. troops hits 7" Laura King ve Julian E. Barnes, Los Angeles Times, July 07, 2009, http://articles.latimes.com/2009/jul/07/world/fgw-afghan-us-deaths7
[10] Yochi J. Dreazen, "Taliban Slip Away From Afghanistan Surge Battle", The Wall Street Journal, July 03, 2009,
http://online.wsj.com/article/SB124658269087789927.html
[11] "Obama Says Taliban Pushed Back, Still 'Long Way to go", Radio Free Europe, July 12, 2009, http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2009/07/mil-090713-rferl01.htm (29.09.2009).
[12] John J. Kruzel, "Afghans' Attitude Will Be Measure of Success, Vice Chairman Says", American Forces Press Service, July 09, 2009, http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2009/07/mil-090709-afps01.htm (29.09.2009).
[13] "Afghanistan: President issues aid instructions for Helmand", IRIN, 9 July, http://www.unhcr.org/refworld/publisher,IRIN,,AFG,4a5affa0c,0.html (29.09.2009).
[14] "McChrystal Slams DoD Bureaucracy", Agence France-Presse, September 28, 2009, http://www.military.com/news/article/mcchrystal-slams-dod-bureaucracy.html?ESRC=eb.nl (28.09.2009).
