Obama'nın Atağı
Obama iktidara geldiğinde küresel çapta yeni bir vizyonu da beraberinde getireceği söyleniyordu. Gerçi Obama bu yönde bazı adımlar attı ve atmaya devam ediyor. Bu yeni vizyon atakları Amerikan çıkarlarıyla çatıştığı zaman durum değişiyor. ABD'nin Kafkasya politikasındaki kilit ülke Azerbaycan'la ilişkilerde aynı durum söz konusudur.
ABD-Azerbaycan ilişkilerindeki süreci tetikleyen birkaç önemli etkenden bahsedebiliriz:
1. Obama yönetimi Rusya ile yakınlaşma politikası izlemektedir. Medvedev'in kendine bir imaj oluşturma gayreti içindeki politik çabaları da bu yakınlaşmada olumlu rol oynamaktadır. Bu bağlamda ABD eski Sovyet cumhuriyetlerine yönelik çıkarlarını ikinci plana attı.
2. Ermeni açılımı politikası ABD'nin telkin ve bir ölçüde baskıları ile başlatıldı. ABD Türkiye üzerinde sözde soykırım iddialarıyla psikolojik baskı yapmaya başladı. Türkiye'ye "tarihinizle barışın" çağırısı yapıldı. Oysa Azerbaycan topraklarının işgalden kurtarılması yönünde en ufak ilerleme sağlanamadı.
3. Azerbaycan'da demokrasi ve insan haklarına dair eleştirel açıklamalar yapıldı.
Ermeni açılımı Azerbaycan yönetiminin adeta moralini bozdu. Bu süreçte Azerbaycan-Türkiye ile ilişkileri de zarar gördü. Azerbaycan bir taraftan Rusya'ya yakınlaşırken diğer taraftan Minsk Grubu Eşbaşkanlarını da sert bir dille eleştirdi. Bakü'deki en üst düzey makamlarından gelen eleştiriler hazmedilecek gibi değildi. Azerbaycan iktidarı ABD'nin bazı kurumlarının, bazı çevrelerin Ermeni lobisinin etkisi altında bazen tarafsızlığını kaybederek Ermenistan'a açık destek verdiklerini söyledi.[1]
Azerbaycan: "Yavaş Ol Amerikalı!"
Azerbaycan ilk tepkisini Aralık 2009'da verdi. ABD'ninAvrupa'daki hava kuvvetlerinin (USAFE)komutanıGeneral Roger A.Brady Bakü'ye geldi. ABD yönetimi bu süreçte Azerbaycan'dan Afganistan'a asker gönderilmesini istedi. Azerbaycan bu isteği geri çevirdi. Ayrıca hava koridorunun askeri yüklerin taşınması amacıyla kullanılmayacağını vurguladı. Bunu yaparken de "ulusal çıkarlarımızı esas alacağız" mesajını verdi: "Bazı özel durumlarda bu konular görüşmeler yoluyla, Azerbaycan'ın ulusal çıkarları ve yasal mevzuatı doğrultusunda çözülebilecektir."[2] General Roger A.Brady Bakü ziyaretinden eli boş döndü. Ayrıca İlham Aliyev "yoğun çalışma grafiği ve 8 Aralıkta Fransa'ya gideceği" gerekçesiyle generalle görüşmedi. Oysa Aliyev aynı gün Bakü'deydi ve Fransa'ya Aralık ayının 9'da seyahat etti.[3] Mayıs 2010 yılında gerçekleşmesi planlanan "Bölgesel Yanıt-2009" tatbikatını tek taraflı olarak iptal etti.[4]
ABD de Azerbaycan'ı dize getirme politikası izliyordu. Azerbaycan ABD'de gerçekleştirilen nükleer zirveye davet edilmedi. Bir yıldan fazla bir süre zarfında ABD Azerbaycan'a büyükelçi atamadı.
ABD Kendine Geliyor
Son günlerde ABD Azerbaycan'ın önemi konusunu yeniden düşünmek zorunda kaldı. ABD yönetimi rotayı yeniden Azerbaycan'a çevirdi. Kısa süre önce de büyükelçilik atanması "krizi" son buldu. ABD Dışişleri Bakanlığı Avrasya Enerji meselelerinden sorumlu büyükelçi R.Moningstar çantasında H.Clinton'un mektubuyla Bakü'ye geldi ve Azerbaycan'la enerji alanında işbirliğinden gurur duyduğunu söyledi. Morningstar sonrası ABD Savunma Bakanı Robert Gates Bakü'ye geldi. Hatırlatmak gerekirse bir ABD Savunma Bakanı en son 19 yıl önce, Azerbaycan bağımsızlığına yeni kavuştuğu dönemde ziyaret etmiştir. R.Gates ABD'nin Azerbaycan'ı stratejik bir ortak olarak gördüğünü ifade eden Robert Gates'in çantasında da Obama'nın mektubu vardı.[5] Yakınlarda H.Clinton'un da Azerbaycan'ı ziyaret edeceği söylenmektedir.
Peki, neden ABD rotayı Azerbaycan'a çevirme ihtiyacı duydu? Obama yönetimi döneminde Ukrayna, Kırgızistan ve hatta Gürcistan ABD için öncelikli olmaktan çıktı. Hatta Gürcistan, İran'la yakın ilişkiler kurma girişimleriyle Obama'ya gözdağı vermek istedi. Ama Azerbaycan ABD için ne Ukrayna ne Kırgızistan ne de Gürcistan'dır. Washington'un Azerbaycan üzerinde farklı hesapları ve kırmızı çizgileri vardır. Hatta Obama yönetimi bunları dikkate almak zorunda kaldı.
Washington-Azerbaycan ilişkilerinin üç önemli alanı vardır:
1) Güvenlik
2) Enerji
3) Demokrasi
Bush döneminde güvenlik ve enerji konuları öncelikliydi. Bush ve yakın çevresi ilk iki alanı önemsiyorlardır. Demokrasi konusu ise neredeyse gündemden çıkmıştır.[6] Çünkü ABD ilk iki alanda tatmin olduktan sonra zaten üçüncünün kendisi için bir anlam taşımadığını "idrak ediyordu."
İlk başta Obama Azerbaycan'la işbirliği konusunda öncelikleri değiştirdi. Demokrasiyi ilk sıraya aldı. Bu gelişme Azerbaycan'daki muhalefeti de bir o kadar hareketlendirdi. Sonbaharda Azerbaycan'da yapılacak parlamento seçimleri öncesi ABD'nin demokrasi ve insan hakları konusunda Bakü üzerinde baskıları artıracağı umudunu doğurdu. Tüm bunlar ABD-Rusya arasındaki görece yakınlaşmanın yaşandığı bir dönemde gerçekleşmektedir. ABD ve Rusya karşılıklı tavizlerde bulunurken Washington İran, Afganistan, Orta Doğu meselelerine kilitlendi. Rusya ise eski Sovyet coğrafyasında etkin olmaya başladı. Fakat Azerbaycan ABD için Kafkasya'nın vazgeçilmez ülkesidir. Hatta kısa bir süre önce "örnek ortak" olarak gördüğü Gürcistan'ı gözden çıkarmak Azerbaycan'dan uzaklaşmaktan daha kolaydı. Çünkü Azerbaycan'ın petrolü ve doğalgazı vardır. Ayrıca güvenlik açısından, özellikle jeopolitik açıdan da Azerbaycan'la işbirliği olmazsa olmaz şartıdır.
Rusya'nın Kafkasya politikalarını, enerji politikasını dengelemek açısından da Azerbaycan ABD için eşsiz öneme sahiptir. ABD'nin üst düzey yetkililerinin ziyaretleri de bundan kaynaklanmaktadır. Azerbaycan'daki yorumcular ABD'nin rotayı Bakü'ye doğru çevirdiğini yazmaktalar. Muhalefet ve bazı sivil toplum kuruluşları ABD'nin bu yıl da seçimler konusunda sessiz kalacağını söylemekte ve bir daha "hayal kırıklığına" uğramaktalar.
Azerbaycan demokratik mücadele konusunda kesinlikle ABD'ye güvenmemelidir. ABD'nin insan hakları, demokratikleşme vs. ilgili dile getirdiği söylemler her an değişebilir. Azerbaycan'ın siyasi tarihinde yaşanan olaylar bunu doğrudan ispatlamıştır. Kısacası Azerbaycan'da veya her hangi bir ülkede demokrasi sorunu hiçbir zaman ABD'nin umurunda bile olmamıştır. Bu gün de böyledir. ABD'nin tek ilgilendiği konu ekonomik ve güvenlik çıkarlarıdır. Bugün rotayı yeniden Azerbaycan'a çevirmesinin nedeni de bundan ibarettir.
Ayrıca Azerbaycan'daki muhalefet bundan sonraki süreçte "ABD'nin desteğini" hissetse bile güvenmemelidir. Çünkü Obama yönetimi bir taraftan demokrasi sorununu ortaya çıkarırken diğer taraftan Ermeni açılımı, Türkiye-Ermenistan sınırı konularında Azerbaycan'ın ulusal çıkarları aleyhinde bir politika izlemektedir. Böyle bir politika izleyen ABD'nin yanında yer almak, onun desteğine güvenmek milli bir duruş olmayacaktır.
[1] Hakimiyyət "ABŞ xofunu" dağıtmağa çalışır. 23/04/10 , 06:31 /Azadlıq qəzeti
[2]Ali Asker, Azerbaycan ABD'nin İsteklerini Geri Çevirdi, 10 Aralık 2009. http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3131&kat=18
[3] İlham Əliyev Amerikalı generalla görüşmədi, http://www.musavat.com/new/Gündəm/66023-İLHAM_ƏLİYEV_AMERİKALI_GENERALLA_GÖRÜŞMƏDİ
[4] Azərbaycan ABŞ-la hərbi təlimlərdən imtina etdi
20/04/10 , 09:16 /Azadlıq qəzeti
[5] Elxan Şahinoğlu, Barak Obama İlham Əlievi Vaşinqtona dəvət edə bilər, http://www.elxan.azeriblog.com/2010/06/07/barak-obama-ilham-eliyevi-vashinqtona-devet-ede-biler
[6] http://www.elxan.azeriblog.com/2010/06/07/barak-obama-ilham-eliyevi-vashinqtona-devet-ede-biler
