John Kerry Orta Asya Turunda

ABD Dışişleri Bakanı J. Kerry Kasım aynın son gününde Kırgızistan ziyaretiyle Orta Asya turuna başladı ve ziyaretlerine Özbekistan, Kazakistan, Tacikistan ve Türkmenistan'la devam etti. Kerry ziyareti sırasında Orta Asya ülkelerinin dışişleri bakanlarıyla da bir araya geldi ve Vaşington'un Orta Asya için oluşturduğu yeni politikaları paylaştı. Özellikle ekonomi ilişkilerine değinen yeni politikalarda Aral Gölü sorunu, iklim, İngilizce eğitimi ve kültürel politikalar da yer aldı. Ziyaret öncesi Orta Asya-ABD ilişkisine bakılacak olursa genel seyrin ABD adına pek etkili olmadığı görülmektedir. Özellikle 2014 Haziran'ında Manas Üssü'nden ayrılan ABD bölgede sadece STK ve enerji şirketleriyle varlığını sürdürmüştür. Bu sürecin devamındaki sorun ise ABD'nin Kırgızistan'da mahkum olan bir Özbek aktiviste insan hakları savunucusu ödülü vermesiyle yaşanmış ve Bişkek yönetimi ABD'yle olan anlaşmaları feshetmiştir. Kırgızistan aynı dönemde Avrasya Ekonomik Birliği'ne katılmıştır. Orta Asya'da geçen on yıllık süreç içerisinde de Çin yaptığı yatırımlarla Rusya'nın ekonomi alanındaki zemin kaybını fırsata çevirmiş ve bu alanda nüfuz etmeyi başarmıştır. Bu genel görünümün üzerine meydana gelen bölgesel gelişmeler Rusya ve ABD'yi etkilemiştir. Bunların en önemlileri Kuzey Afganistan'daki selefi örgütlerin varlığı ve Ukrayna krizidir. Ayrıca iki büyük güç Suriye konusu üzerinde sonunda diyalog geliştirebilmiştir. Ukrayna krizinin Orta Asya'yı alakadar eden kısmı Kırım'ın ilhakıdır. Bu gelişmeye Rus nüfusun dayanak gösterilmesi Orta Asya ülkelerinde tedirginlik yaratmıştır. Bu konuyla alakalı olacak ki J. Kerry bölge liderleriyle yaptığı ortak basın toplantısında ilk olarak ülkelerin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne olan saygılarını dile getirmiştir. Geçtiğimiz haftalarda Taliban Afganistan'ın Kuzeyinde yer alan Kunduz kentini işgal etmiş ve 15 gün boyunca kentin birtakım noktalarını elinde tutmuştu. Kuzey'e yönelen selefilik Orta Asya için olduğu kadar Rusya ve Çin için de büyük tehdittir. Bu gelişmenin ardından Rusya, Afganistan'daki gelişmelere karşılık olarak Tacikistan'daki üssüne atak helikopterleri göndermiş ve Rus basınındaki haberlere göre Afgan yöneticiler Moskova'nın desteğine ihtiyaç duymaktadır. Bu gelişmelerin ışığında jeopolitik alanlarına Suriye ve Afganistan üzerinden temaslarda bulunulan ABD, Rusya'nın en önemli jeopolitik mevzisi olan Orta Asya'yla temas kurma gereği duymuş ve varlığını test etmiştir. Rus basını Kerry ziyaretini düşük profille paylaştı böylece oluşan diyalog ortamına herhangi bir etki edilmemiştir. Rusya devam eden diyalog içerisinde yaptırımların kalkmasını ve petrol fiyatlarının yükselmesini arzulamaktadır. Zira Rusya'nın yaşadığı kriz Rus ekonomisine bağlı Orta Asya ekonomilerini de etkilemektedir. Bu nedenle de başta Kazakistan olmak üzere Orta Asya ülkeleri Rusya'ya karşı uygulanan yaptırımların sona ermesini istemektedir. ABD'nin jeopolitik temasları olarak değerlendirebileceğimiz bu adım daha önce müttefiki Japonya tarafından da kısa bir süre önce gerçekleştirilmişti.