Yazan: Gökçehan Maraşlı
Uluslararası örgütler, kurulması itibariyle uluslararası ilişkiler düzeninin dönüşümünün bir ürünüdür. 19. Yüzyıl’da yeni aktör tipi olarak meydana gelen uluslararası örgütler, birer araç olarak kullanılmak üzere kurulmuş kurumsal yapılardır ve bir diğer deyişle ara yüz görevi gören bu yapı, süre içinde değişkenlikler göstererek, devletlerin kurduğu örgütler artık devletleri birer ara yüz gibi kullanmaya başladılar. Tarihsel olarak kadim arka planı böyleyken, uluslararası örgütler için en az üç devletin bir araya gelerek ortak bir irade ile bir kurucu belge yazarak ve onu uluslararası hukuk nezdinde yürürlüğe koyarak, uluslararası örgütler kurulmuş olur. O halde bir uluslararası örgütün şartlarını şu şekilde sıralamak mümkündür; en az üç devlet, ortak bir alan, yazılı kurucu metin, örgütü tarif etme ve en önemlisi uluslararası hukuk nezdinde var olan uluslararası hukuk kişiliği.
Şanghay İş Birliği Örgütü Tarihsel Kuruluş Süreci
Soğuk Savaşın bitmesi Rusya ve Çin’i birbirine yaklaştırmıştı. Zayıflayan Rusya’nın hammadde arayışı güçlenen Çin’in ise Pazar arayışı, bu iki devleti hem bu alanda hem de ortak sorunlara çözüm arayışına itti. Bununla beraber güveni de artırmak üzere birbirlerine ihtiyaç duyan devletler haline geldi. Örneğin radikal İslamcılar ve uyuşturucu kaçakçıları gibi sorunlar her iki ülke de baş gösteriyordu. Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan gibi merkezi Asya ülkeleri de önemliydi ve bu üç devletin ABD ile iyi ilişkileri ardından ABD’nin bölgeye hakim olmak isteyişine tepki olarak kuruldu. ABD’nin bölgeye sızmasına karşın Rusya ve Çin birleşmişti. Güney Asya, doğu Asya ve Asya pasifikte de bir birlik sağlama amacı da güden bu yapıda 1996-2000 dönemeci güven arttırıcı dönem olarak adlandırılır. İlk ismi Şanghay Beşlisi(1996) ardından Özbekistan’ın girmesiyle beraber 2001’de resmen kuruldu. İç olaylarından sonra batıya dönen Özbekistan’a ithafen örgütün anti terör yapısı merkezi Özbekistan’ın başkenti olan Taşkent’tedir bu Şanghay İşbirliği Örgütü’nün kendine has organıdır. Asya pasifiğin lideri olmayı hedefleyen bu örgütte, 3 unsura karşı kurulmuştur; uyuşturucu kaçakçılığı, terör, radikalciler. 2016’da Hindistan, Pakistan’ı da dâhil eden örgüt bir diğer işbirliği olan BRİCS ile beraber düşünülmeli. Sonuç itibariyle yükselen Asya ile beraber Şanghay İşbirliği Örgütü, geleceğin olası yenidünya düzeni hazırlanıyor.
Avrupa Birliği Tarihsel Kuruluş Süreci
AB kurulma mantığı, mevcut düzenin yeniden kurulmasıydı ve aslında tam anlamıyla uluslararası bir örgüt değil ulus üstü bir örgüttür. Başlangıçta kurulma sebebi ise, Hitler ve Mussolini durdurmak ve bir diğer sorun olan Alsas-Loren bölgesine çözüm aramaktı söz konusu bölge de yoğun hammadde kaynağı ve dönemin önemli maddesi olan kömür-çelik vardı. Anlaşmalarla kurulan bu örgütün en temel nedeni ekonomiydi ve aynı zamanda askeri, siyasi bütünleşmeydi. Birlik, üye ülkeleri en çok AB müktesebatına bakarak seçer diğer ikisi ise siyasi ve ekonomik unsurlardır. Süregelen serüveninde birlik, birçok kez isim değiştirmiştir. İlk ismi altılılar olarak adlandırılan birliğin altı kurucu üyesi benelüks ülkeleri, Fransa, Almanya ve İtalya’dır. 1973’te ise İngiltere ve Danimarka altılılara girdi. Alan olarak genişleyen, ülke olarak derinleşen bu topluluk, toplumlar arası bağ kurdu. Bir “kimlik” oluşturmaya çalışan örgüt 2000’de Avrupa Anayasası ve Euro’ya geçti.
Benzerlikler
Avrupa Birliği’ de Şanghay İşbirliği Örgütü ’de bir savaş sonrası(sıcak, soğuk fark etmeksizin) kurulmuştur. Yeni bir düzeni, işbirliği ve ortak sorunlara çözüm bulabilmek adına kurulmuş yapılardır. Avrupa Birliği, Avrupa entegrasyonunu hedeflerken Şanghay İşbirliği Örgütü ‘de Asya için birlik sağlamayı hedefler. Yani her iki kuruluşun ortak noktası sayabileceğimiz bölgelerinde istikrarı oluşturmaktır. Genelde, Şanghay İşbirliği Örgütü’nü Avrupa Birliği’ne alternatif olarak görülüyor, tıpkı Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın IMF’ye alternatif olarak kurulduğunu söyleyenler gibi oysaki iki örgütün arasında çok fazla fark vardır.
FARKLAR TABLOSU
|
Ayrıştığı Konular |
AB |
ŞİÖ |
|
Uluslararası örgüt & Ulusüstü örgüt |
Ulusüstü bir Örgüt(supranasyonel) |
Uluslararası bir Örgüt |
|
Üye devletlerin iç hukukuna karışma ve doğrudan sonuç doğurma |
Var |
Yok |
|
Sorun odakları |
En kadim sorun Alsas-Loren bölgesi ve ardından ekonomi |
Bölgedeki uyuşturucu, radikalciler gibi ortak sorunlar |
|
Kimlik oluşturma çabası |
Var |
Yok |
|
Anti- terör ajansı yapısı |
Yok |
Var |
|
Üye devletler arası vize uygulaması |
Yok |
Var |
|
Üye devletlerarası serbest ticaret anlaşmaları |
Var |
Yok |
|
Egemenlik devri/paylaşımı |
Var |
Yok |
|
Ortak para birimi |
Var |
Yok |
|
Marş, Bayrak |
Var |
Yok |
|
Kendine has hukuk |
Var |
Yok |
|
Üye Devletlerin dillerinin resmiyeti |
Hepsinin var |
Sadece Rusça ve Çince resmi dil |
|
Üye devletlerarası oy hakkı |
Var |
Yok |
|
Tedrici Bütünleşme (spill-over effect) |
Var |
Yok |
4
