İran'da Azerbaycan aleyhinde gerçekleştirilen konferanslar, Hizbullah aracılığıyla yöneltilen açık tehditler ve resmi devlet kanalı PressTV aracılığıyla Azerbaycan siyasilerini hedef alan açıklamalara karşı Bakü, aynı ölçüde karşılık vermektedir. İran, Ocak 2012'de öldürülen nükleer fizikçi Mustafa Ahmedi Roşan suikastının ardında MOSSAD'ın olduğunu ifade ederken, İran Meclisi Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komitesi Üyesi Esmail Kovsari Bakü'yü suçlayarak Azerbaycan'ın CIA ve MOSSAD için önemli merkezlerden biri olduğunu iddia etmiştir.
Azerbaycan-İran ilişkilerinin giderek gerildiği siyasi süreçte İsrail Dışişleri Bakanı Avigdor Lieberman'ın 22 Nisan 2012'de Bakü'ye gerçekleştirdiği ziyaretin[1] ardından Tahran'ın Bakü'ye daha sert bir tutum sergilediği görülmektedir. Özellikle İranlı din adamları ve askeri bürokrasinin Aliyev iktidarına yönelik eleştirinin dozu giderek artmaktadır. İranlı din adamları, Azerbaycan'da dindar insanlara yönelik bir baskının uygulanmakta olduğunu ve İslam'a aykırı eylemlerin devlet eliyle yapıldığını iddia ederken; İran askeri bürokrasisi, Azerbaycan'ın İsrail'le gelişen askeri ortaklığından duydukları memnuniyetsizliği açıkça dile getirmektedir.[2]
Azerbaycan-İsrail İlişkilerini İran Nasıl Okuyor?
İsrail Dışişleri Bakanı Lieberman'ın Bakü ziyaretinin diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 20. yılı münasebetiyle gerçekleştirdiği söylense de Lieberman'ın daha önce gerçekleştirdiği 9 Şubat 2010'daki Bakü ziyareti sonrasında insansız hava uçakları konusu, "TAR-21" ve "Tavor" füze sistemlerinin kurulması, erken uyarı sistemlerinin Azerbaycan topraklarına yerleştirilmesi gibi son derece stratejik konuların masaya yatırıldığı iddiaları gündeme getirilmişti.[3] Bu duruma paralel olarak iki ülke ilişkilerindeki askeri ve istihbarat alanlarındaki işbirliği, 26 Şubat 2012'de imzalanan 1.6 milyar Dolarlık silah anlaşması[4], iddiaları kanıtlar nitelik kazandırırken Liberman'ın Bakü ziyareti Tahran tarafından kuşkuyla karşılanmıştır.[5]
İran'ın Azerbaycan-İsrail işbirliğinden duyduğu rahatsızlık farklı yöntemlerle ortaya konuldu. Bunun en dikkat çekici örneklerinden biri ise bu yıl Bakü'de gerçekleştirilen Eurovision şarkı yarışması etrafından gerçekleşen tartışmalar oldu. Bakü, İranlı din adamlarınca İslami değerlere aykırı olduğu düşünülen Eurovision'a ev sahibi yapmakla suçlandı.[6] 8 Mayıs'ta Azerbaycan'ın Tebriz'deki konsolosluğu önünde Azerbaycan aleyhinde gösteriler gerçekleşirken[7], 11 Mayıs'ta İran'ın Bakü'deki konsolosluğu önünde de İran aleyhinde gösteriler gerçekleştirildi.[8] İran basınında, Tebriz'deki Azerbaycan konsolosluğuna saldırı riskinin bulunduğu yönünde çıkan haberler ise Bakü'de karşılıksız kalmadı. Azerbaycan Meclisi, derhal İran'ın Azerbaycan aleyhindeki faaliyetlerini kınadı.[9] Bakü Emniyeti'nin, Sumgayıt şehrinde İran rejimine yakın olduğu iddia edilen bazı gruplara operasyon düzenlemesinin ardından İran, Azerbaycan Büyükelçisini dışişleri bakanlığına çağırarak nota vermiştir.[10]
Bu süreçte her iki ülkenin de büyükelçilerini geri çağırması[11] Bakü-Tahran ilişkilerinin yaşadığı kırılmayı göstermesi açısından oldukça önemli bir gelişmedir. Azerbaycan ve İran arasında yaşanan diplomatik kriz, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e yönelik suikast girişiminin engellenmesi ile farklı bir boyut kazanmıştır. Azerbaycan İstihbaratı, 30 Mayıs 2012'de yaptığı açıklamada Vügar Padarov liderliğindeki silahlı grubun Nisan 2012'de Azerbaycan Cumhurbaşkanın ülkenin Kuzey-Batı bölgesi ziyareti sırasında Aliyev'e suikast girişiminin engellendiğini açıkladı.[12] Padarov'un El Kaide'ye bağlı bir hücrenin lideri olduğu ve liderliğini yaptığı suikast hücresinin ise İran, Suriye ve Pakistan'daki kamplarda silahlı eğitim aldıkları iddia edilmektedir.[13] Bu noktada merak edilen en önemli konu ise İran-Azerbaycan geriliminde El Kaide militanlarının İlham Aliyev'e suikast girişiminde bulunmasıdır. Bu paralelde düşünüldüğünde İran'ın Aliyev'e yönelik suikast girişimini El Kaide'ye ihale etme olasılığı ciddi bir tartışma konusu olacaktır. İran'ın El Kaide ile bağlantıda olup olmadığı uzun süredir tartışma konusu ve çok sayıda analist, El Kaide'nin dini yaklaşımı ile İran Şiası arasındaki ayrılığın onları birlikte çalışmaktan alıkoyacağı konusunda ısrar etmektedir.[14] Ancak Azerbaycan-İsrail'le yakınlaşmasının İlham Aliyev'i, İran ve El Kaide'nin ortak hedefi haline getirebileceği ihtimali ise önemli bir detay olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sonuç
Kuzey sınırında gelişmekte olan tehlikenin giderek artmakta olduğunu düşünen İran, Azerbaycan'a yönelik psikolojik bir savaş yürüterek, gelişen İsrail-Azerbaycan ilişkilerinden duyduğu rahatsızlığı ortaya koymaktadır. İki ülke arasında artan işbirliğinin en riskli sonucu ise Hizbullah gibi İran'ın kontrolünde bulunan silahlı örgütlerin Azerbaycan'ı hedef alan bombalı suikast ve sabotaj girişimlerinde bulunması ya da el altından El Kaide'yi Azerbaycan'a karşı kışkırtması olacaktır. Bu durumda Bakü açısından en riskli konu Aliyev'i hedef alan olası bir suikast girişiminin başarılı olması ya da Azerbaycan'ın Tebriz'deki konsolosluğunun basılması tehlikesidir. İran İslam Devrimi'nin ardından 1979'da ABD Büyükelçiliğinin ve Kasım 2011'de İngiltere Büyükelçiliğinin basılması olayları, İran'ın menfaatlerine yönelik tehditlerin artması durumunda bu tür örtülü yöntemleri Azerbaycan'a karşı da kullanabileceğini göstermesi açısından son derece önemlidir.
[1] İsrail Dışişleri Bakanı Lieberman Bakü'de, TRT Haber, 24.04.2012, http://www.trthaber.com/haber/dunya/israil-disisleri-bakani-lieberman-bakude-38103.html,
[2] İran Azerbaycan geriliminin perde arkası, Dünya Bülteni, 31.05.2012, http://www.dunyabulteni.net/?aType=yazarHaber&ArticleID=17922
[3] Hasan Oktay, Her Şeyin Bir Bedeli mi Vardır?, Turque Diplomatique, Ekim 15-Kasım 15, 2010, Sayı: 21
[4] Israel signs $1.6 billion arms deal with Azerbaijan,Haaretz, 26.02.2012, http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/israel-signs-1-6-billion-arms-deal-with-azerbaijan-1.414916
[5] Azerbaijan's Growing Ties with Israel Worrying Many in Middle-East, Fars News Agency, 28.04.2012, http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8101301297
[6] Iran's "gay" Eurovision jibes strain Azerbaijan ties, Reuters, 22.05.2012, http://www.reuters.com/article/2012/05/22/azerbaijan-iran-idUSL5E8GM61H20120522
[7] Tebrizli öğrenciler Azerbaycan Konsolosluğu önünde toplanıyor!, IRIB World Service, 08.05.2012, http://turkish.irib.ir
[8] İran səfirliyi qarşısında etiraz aksiyası, Lent.az, 11.05.2012, http://lent.az/
[9] Milli Məclis İranın antiazərbaycan təbliğatını tənqid edib, Trend.az, 22.05.2012, http://az.trend.az/news/politics/2028749.html#popupInfo
[10] İran, Azerbaycan'ın Tahran Büyükelçisi'ne nota verdi, Fars News Agency, 23.05.2012, http://turkish.farsnews.com/newstext.aspx?nn=9102113055
[11] Eurovision krizi büyüyor, Cumhuriyet, 22.05.2012, http://cumhuriyet.com.tr/?hn=339458;
[12] Azerbaycan İstihbaratı Cumhurbaşkanı Aliyev`e Yönelik Terör Girişimini Önledi, The First News, 30.05.2012, http://www.1news.com.tr/azerbaycan/kulturyasham/20120530034953257.html
[13] Azerbaycan'da El-Kaide Bağlantılı Silahlı Grup Etkisiz Hale Getirildi, The First News, 18.04.2012, http://www.1news.com.tr/azerbaycan/siyaset/20120418094905635.html
[14] Amerika İran-El Kaide Bağlantısını Doğruladı, Realite EU, 25.08.2011, http://www.realite-eu.org/site/apps/nlnet/content3.aspx?c=9dJBLLNkGiF&b=5896081&ct=11199095
