Pakistan'a dönüşünün hemen ardından Belucistan'daki siyasi ihtilafı ortadan kaldırmak için altı maddelik planını açıkladı.[1] Sardar Akhtar Mengal'ın altı maddelik planı Pakistan'dan ayrılarak Bangladeş'i kuran Şeyh Mujibur Rahman'ın 1966 yılında gündeme getirdiği altı maddelik planını hatırlatmıştır. Mengal'ın siyasi çözüm içeren bu planını açıklamasının hemen ardından Pakistan Genel Kurmay Başkanı Eşfak Kayani'de silahlı kuvvetler adına bir açıklamada bulundu. Kayani, ordunun Belucistan sorununun çözümünde siyasal çözümü desteklediklerini ancak bu sürecin de anayasal sınırlar içerisinde yapılması gerektiği uyarısında bulunmuştur.[2]

Sardar Mengal'in Altı Maddesi

Sardar Mengal'in altı maddelik çözüm paketine geçmeden önce Belucistan hakkında temel verilere bakılacaktır. Belucistan; Afganistan, Pakistan ve İran arasında fiili olarak bölünmüş bir bölgedir. Topraklarının büyük bir kısmı Pakistan içerisindedir. Pakistan'ın en büyük eyaleti olan ve batı sırını oluşturan bu bölgenin, bu ülke sınırları içerisindeki bölümü 347.190 kilometrekare ve yaklaşık olarak 12 milyon nüfusa sahiptir.[3] Jeostratejik açıdan önemli bir konuma sahip olan Belucistan'ın, Hint Okyanusu'na kıyısı olması ve Hürmüz Boğazı'na yakınlığı nedeniyle hem İran, hem de Pakistan açısından vazgeçilmez bir öneme sahip. Özellikle Pakistan tarafı, ülkenin en geniş kısmını oluşturmasına rağmen oldukça geri kalmıştır ve insanlar yönetime karşı oldukça tepkilidir. Tabii ki, bu ekonomik sıkıntılar etnik farklılık ile birleşince ayrılıkçı talepleri ve hareketlenmeleri canlandırmaktadır.[4]

Belucistan'da, Pakistan'ın kurulmasından sonra İngiliz koloni yönetiminde sahip olduğu özerkliğinin 1948'de kaldırılmasından bu yana beş büyük isyan yaşanmıştır. Pakistan'ın 2004 yılından itibaren yaşadığı beşinci büyük Belucistan ayaklanmasına Müşerref yönetiminin müdahalesi sert olmuştur. Merkezi yönetim ile Belucistan Eyaleti arasındaki gerginlik giderek artmış ve Ocak 2005'den itibaren silahlı çatışmaya dönüşmüştür. "2006'da Bugti aşiretinin lideri ve Beluç milliyetçi hareketinin önde gelen isimlerinden Nevab Akbar Bugti'nin bir askeri operasyonda öldürülmesi Müşerref yönetimi ve Belucistan arasındaki çatışma zemininin daha da büyümesine yol açmıştır."[5]

Eylül 2008'de yapılan başkanlık seçimlerinde Asıf Ali Zerdari'nin Cumhurbaşkanı seçilmesiyle çatışmalar azalmıştır.[6] Sürgündeki eski Beluç Başbakan'ı Sardar Mengal'ın Pakistan'a dönüşü ise Belucistan'da durumun normalleşmesi için olumlu bir gelişme olarak yorumlanmaktadır. Pakistan basını, Mengal'ın siyasi önerilerinin ciddiye alınması gerektiği görüşünü savunmaktadır. Ancak, Mengal'ın bu önerisine ihtiyatla yaklaşanlar da var. Bu açıdan Sardar Mengal'ın altı maddelik planını Pakistan'dan ayrılarak Bangladeş'i kuran Şeyh Mujibur Rahman'ın 1966 yılında gündeme getirdiği altı maddelik planıyla karşılaştırılmasına neden olmuştur. Bu durum ise Pakistan'da bölünme endişelerini arttırmaktadır.

Sardar Mengal'ın siyasi çözüm için önerdiği altı maddeyi şöyle özetlenebilir:

(1) Beluçlara karşı tüm açık ve gizli askeri operasyonlar bitmeli;

(2) Tüm kayıp kişiler bulunmalı,

(3) ISI ve MI tarafından oluşturulan tüm ölüm mangalarının tasfiye edilmeli;

(4) Beluç milliyetçi partiler ISI ve MI müdahalesi olmaksızın özgür siyasal faaliyetlerine izin verilmeli;

(5) Cinayetler ve kayıplar için sorumlu olanlar cezalandırılmalı;

(6) Çatışma nedeniyle zarar gören binlerce Beluç rehabilite edilmelidir.

Pakistan'dan ayrılarak Bangladeş'i kuran Şeyh Mujibur Rahman'ın altı maddesi ise şöyleydi:

(1) Pakistan dört bağımsız devletten oluşan bir federasyon olmalıdır;

(2) Federal hükümetin sadece savunma ve dışişleri olmalıdır;

(3) İki ayrı para birimleri olmalı;

(4) Federasyon devletler vergi toplayabilmeli;

(5) Her eyalet ihracat gelirlerini ayrı bir şekilde muhasebe edilmelidir;

(6) Doğu Pakistan'ın kendi paramiliter veya milis gücü olmalıdır.

Sonuç

Sardar Akhtar Mengal'ın altı maddelik planı, Pakistan'dan ayrılan Şeyh Mujibur Rahman'ın 1966 yılında açıkladığı altı maddelik planı akıllara getirmektedir. Bu iki plan karşılaştırıldığında, ortaya konuluş şekli ve Pakistan Ordusu'nun her iki bölgeye yönelik sert tutumunu eleştiriyor[7] olması açısında benzerlik gösterse de içerik açısından ciddi farklılıkların olduğu görülmektedir. Bu bağlamda Şeyh Mujibur Rahman, Pakistan'dan bağımsızlık isterken, Sardar Mengal'ın planında Belucistan'ın Pakistan'a bağlı kalıp kalmayacağı bir uzlaşma ve diyalogun sonucuna bağlanmıştır. Sardar Mengal'ın planı bölgeye yönelik askeri operasyonların sona ermesi, kayıpların bulunması, çatışmalarda zarar gören Beluçların rehabilite edilmesi, siyasi olarak temsil hakkının elde edilmesi, cinayet ve kayıplardan sorumlu kişilerin cezalandırılmasını öngörmektedir. Bu açıdan Mengal'ın planı genel hatlarıyla Pakistan'ın anayasal bütünlük ilkesine uygun bir model görünümü vermektedir.

Pakistanlı birçok analiste göre Mengal'in geri dönüşü, Belucistan'da durumu normalleştirmek için umut olarak görülmektedir.Pakistan basını, gerçek ne olursa olsun, Mengal tarafından ileri sürülen tüm makul taleplerin israf edilmeden Belucistan sorununun çözümü adına kabul edilmesi gereken bir fırsat olduğunu savunmaktadır. Bununla birlikte Mengal'in silahlı Beluç örgütlerin Pencaplara yönelik cinayetleri kınaması ve bazı kabileler tarafından dış destekle yürütülen ayrılıkçı faaliyetlerin sona erdirilmesi yönünde güvenceler vermesi gerektiği de dile getirilmektedir.[8]

*21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Güney Kafkasya- İran- Pakistan Araştırmaları Merkezi, Araştırmacı

[1] Khan of Kalat Says Mengal Returned to Pakistan Under a "Deal", The Baloch Hal, September 30, 2012, Çevrimiçi: http://www.thebalochhal.com/2012/09/khan-of-kalat-says-mengal-returned-to-pakistan-under-a-deal

[2] Army to support any 'constitutional' solution to Balochistan unrest: Kayani, Dawn.com,3rd October, 2012, Çevrimiçi:http://dawn.com/2012/10/03/army-to-support-any-constitutional-solution-to-balochistan-kayani

[3] Mehmet Alaca, Beluçların Tarihi, Erişim tarihi: 09.11.2011, Çevrimiçi: (http://www.stratejikgundem.net/index.php?option=com_content&view=article&id=27:beluclarin-tarh&catid=1:culturel&Itemid=3)

[4] Göktürk Tüysüzoğlu, Belucistan Sorunu, Stratejik Boyut, 05.04.2009, Çevrimiçi: (http://www.stratejikboyut.com/haber/belucistan-sorunu--28562.html)

[5] Maleehaa Lodhı, a.g.e, London, 2011, s. 63

[6] Afganistan ve Pakistan'da Yaşanan Gelişmeler ve Uluslar arası Güvenliğe Etkileri, Hazırlayanlar: Armağan Kuloğlu; Sercan Doğan, ORSAM, Rapor No: 31, Mart 2011, s. 102

[7] Najam Sethi, Mengal's six-point agenda, October 01, 2012, Çevrimiçi: http://www.thenews.com.pk/Todays-News-9-135034-Mengals-six-point-agenda

[8] Six points - again!, The Nation, October 04, 2012, Çevrimiçi: http://www.nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/columns/04-Oct-2012/six-points-again