5 Haziran 2012'de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Çin Halk Cumhuriyeti'ne bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyaret esnasında Çin Devlet Başkanı Hu Jintao ile görüşen Putin iki ülke arasındaki gittikçe yakınlaşan ilişkilerin boyutunu ortaya koymuştur. Putin Çin ziyareti esnasında Jenmin Jibao Gazetesi'ne verdiği röportajda Rusya ile Çin arasındaki ilişkilerde ön yargılara yer olmadığını ve iki ülke arasındaki ilişkilerin sorumluluk ve karşılıklı çıkarlarına koşulsuz saygı ilkelerine dayandığını ifade etmiştir.[1]

Rusya-Çin İlişkileri

Soğuk Savaşın sona ermesiyle ciddi ekonomik sorunlar ile karşılaşan Rusya Federasyonu, Asya ve Pasifik politikaları geri plana itilmiştir. Bu çerçevede 1991'de SSCB'nin dağılışının hemen ardından Çin – Rus ilişkilerinde bir belirsizlik yaşanmışsa da 1993'e gelindiğinde Moskova ve Pekin arasında hızlı bir yakınlaşma başlamıştır. 1992'den itibaren Çin ve Rusya askeri konularda ve güvenlikle ilgili meselelerde birçok anlaşma imzalamışlar, özellikle ekonomik alanda 1993 itibarıyla Çin, Rusya' nın Almanya' da sonra ikinci ortağı konumuna gelmiştir. Bu anlaşmalar Rusya'nın Çin'e gittikçe artan oranda silah satışlarına ortam hazırlamış ve askeri ve iktisadi alanlardaki yakınlaşmanın ötesinde, Çin ve Rusya Federasyonu uluslar arası meselelerde de birbirlerinin konumlarını güçlendirecek doğrultuda hareket etmeye başlamışlardır.[2]

Bu dönemde eski istihbarat şefi Y. Primakov' un öne çıktığını görmekteyiz. Özellikle 1990' ların ikinci yarısında Primakov'un Dışişleri Bakanlığı' na getirilmesi ile birlikte Rus – Çin ilişkilerine yeni bir ivme kazandırmıştır. Primakov istihbarat alanında 1959 'dan 1991'e kadar kopmuş olan Rusya – Çin işbirliğinin 1992 'de imzalanan bir anlaşmayla yeniden kurulmasını sağlamıştır.[3] Nisan 1997'de uluslararası alandaki tek kutupluluğa ve ABD hegemonyasına karşı "Çok Kutuplu Uluslararası Düzen için Bildiri" yi her iki ülke hazırlayıp imzalamışlardır. Aralık 1998' de dönemin Rusya Başbakanı olan Primakov; Rusya, Çin ve Hindistan'dan oluşacak bir "stratejik üçgen" den bile bahsetmiştir.[4]

1997'de Çin Başbakanı Peng Rusya'ya ziyarette bulunmuş bu ziyaret sonrasında Rusya'nın Çin'e nükleer santral kurması, sınır şehri Suifende de özel bir serbest ticaret bölgesi kurulması ve Sibirya-Çin doğalgaz boru hattının inşası gibi stratejik-ekonomik konular görüşülmüştür.[5] 2000' de Duşambe de toplanan Şangay zirvesinde Rusya Devlet Başkanı Putin; "Çin bizim için bütün alanlarda stratejik ortağımızdır." açıklaması iki ülke arasındaki ilişkilerin düzeyini göstermiştir. 2001 Nisan'ında Putin'in Çin Dış İşleri Bakanı Tan Tsysyuan ile buluşması sırasında Pekin – Moskova arasında hiçbir sorunun olmadığı vurgulanmıştır.[6] 16 Temmuz 2001'de "İyi Komşuluk ve Ortaklık" anlaşması imzalanmış ve bu anlaşma ile Moskova'da Çin-Rus ekonomik ve ticari işbirliği geliştirilmesi alanında merkez kurulmuştur.[7]

2003' te toplanan Rusya – Çin nükleer meselesi ile ilgili komisyonunda Rusya teknolojisi esaslı yaklaşık değeri 150 milyon dolar olan deniz üstünde inşa edilecek ortak atom enerji istasyonu projesi tartışılmıştır. Ayrıca komisyon oturumunda Tayvan Atom enerji istasyonunun, uranyum fabrikası inşaatı konuları da görüşülmüştür. İki ülke arasında lazer ve bilgisayar teknolojisi alanında çalışmalar yapılmakla birlikte uzay nükleer enerjisi alanında da ortak çalışmalar vardır [8] Çin 2006 'da " Rusya Yılı" olarak ilan ederken Rusya'da 2007'yi "Çin Yılı " olarak ilan etmiş ve bu kutlamalar yapılmıştır. Bu durum iki ülke arasındaki ilişkilerin boyutunu göstermektedir.[9] 2008'de Dmitri Medvedev'in devlet başkanlığı döneminde de Çin ile ilişkilere ağırlık verilmeye devam etmiştir. 23-24 Mayıs 2008'de iki ülke arasında Ortak Bildiri yayınlanmıştır. Medvedev döneminde de iki ülke arasındaki karşılıklı resmi ziyaretler düzenli aralıklarla gerçekleştirilmiştir.[10] 2009'da Doğu Sibirya ve Pasifik Okyanusu (ESPO) boru hattı Rosneft Transneft ve CNPC şirketlerinin imzaladıkları anlaşmalar çerçevesinde başlatılmış olup, anlaşma maddelerine göre Çin tarafı Rus şirketlere 25 milyar dolarlık kredi sözü vermiştir.[11] 2011'de açılan ESPO boru hattının 2013'te tamamlanarak, 4070 kilometreyle dünyanın en uzun petrol boru hattı olacağı belirtilmiştir.[12]

Putin'in Ziyaretinde öne çıkan konular

Putin ve Hu Jintao'nun görüşmesini değerlendiren Dmitri Trenin Çin medyasının bu geziye önem vermesinin nedenin askeri alan da dahil olmak üzere Çin'in liderlik payının önemi olduğuna dikkat çekmiştir. Putin esas olarak ekonomik ilişkilerin güçlenmesine yoğunlaşmış olduğunu ifade eden Trennin, tarihi olarak iki taraf arasında güven sorunu işaret ederek, iki taraf da gerçek anlamda bir ittifak istemediklerini belirtmiştir.[13] Trenin ayrıca "Eğer Büyük Peter bugün yaşıyor olsa idi başkenti Petersburg'dan Vladivostok'a taşırdı. Bugün Pasifik bölgesi 18. Yüzyıl Baltik denizi ile eşdeğer. Hareketin olduğu yer. Fakat Rusya'nın dikkatini Uzak Doğuya yöneltmesi gerekmektedir…. Burada meydan okuma artacak"[14] değerlendirmesinde bulunmuştur. İki lider arasında yapılan görüşme sonrasında enerji, sanayi, turizm ve yatırım gibi çeşitli alanlarda işbirliğini derinleştirmeyi öngören 11 anlaşma imzalanmıştır.Bu bağlamda Hu ve Putin, kapsamlı stratejik işbirliği ortaklığının eşitlik ve karşılıklı güven temelinde derinleştirilmesine ilişkin ortak bildiriyi imzalamışlardır.[15]

1. Ticari alanda: iki ülke toplam ticaret hacminin 2015'te 100 milyar Dolar ve 2020'de ise 200 milyar dolara çıkarmayı hedeflendiği açıklanmıştır. Rusya ve Çin arasında toplam ticaret hacmi bir önceki yıla göre yüzde 40 artarak 2011'de 83,5 milyar dolara ulaşmıştır.[16] Ayrıca Çin Sanayi ve Bilişim Bakanlığı ve Rusya Sanayi ve Ticaret Bakanlığı arasında sanayi işbirliğinin güçlendirilmesine ilişkin anlayış muhtırası, Çin Ulusal Atom Enerjisi Kurumu ve Rusya Atom Enerjisi Grubu arasında işbirliğiyle ilgili yol haritası ile Çin-Rusya turizm işbirliğinin pekiştirilmesi yer almıştır.[17]

2. Suriye konusunda: Çin, Rusya ile birlikte Suriye'ye dış müdahaleye karşı olduğunu açıklamakla birlikte, Putin'in ziyareti sırasında bir açıklama yapan Çin Dışişleri Bakanlığı Sözüsü Liu Weimin, iki ülkenin Suriye'de kuvvet kullanarak rejim değişikliğine gidilmesini istemediklerini belirtmiştir. Liu, Çin ve Rusya'nın Suriye'de şiddete hemen son verilmesi ve Esad hükümeti ile muhalefet arasında siyasi diyalog başlatılması yolunda çağrıda bulunmaya devam edeceklerini açıklamıştır.[18]

3. Tianwan Nükleer Santrali ve enerji: Anlaşmalar arasında Çin'in Tianwan nükleer santralinin 3. ve 4. jeneratör grubunun ortaklaşa inşa edilmesi ile ilgili de görüşmeler yer almıştır. 2011'de Rus uzmanların yardımıyla Çin'de deneysel hızlı üretken reaktör devreye sokulmuş ve bu sayede Çin dünyada bu teknolojiye sahip olan Rusya, Japonya ve Fransa'dan sonra dördüncü ülke konumuna gelmiştir. [19] Putin'e ziyaretinde esnasında Gazprom Başkanı Aleksey Miller da eşlik etmiştir. Rusya ve Çin arasında yıllık 70 milyar metreküp doğalgaz alımını öngören anlaşmada herhangi bir sonuç alınıp alınamayacağı ise netleştirilememiştir. [20]

Sonuç olarak SSCB'nin çöküşünün ardından Çin ile ilişkilerini düzeltmeye çalışan Rusya Federasyonu, özellikle 2000'lerden itibaren Çin ile stratejik ve ekonomik ilişkilerine giderek ağırlık vermeye başlamıştır. Putin-Jintao görüşmesi sonrasında Rus-Çin ilişkilerin durumu, ABD ve Batı'ya karşı bir cephe olarak algılanmaktadır. Buna karşın 7 Mayıs 2012 'de başlayan III. Putin dönemi içerisinde bu ilişkilerin seyrinin nasıl bir denge oluşturacağı merak konusudur.

*21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya-Slav Araştırmaları Merkezi Araştırmacısı

[1] Rusya ile Çin arasında ön yargılar yok, http://turkish.ruvr.ru/2012_06_05/77065802/,05.06.2012

[2] Asem Nauşabay Hekimoğlu, Rusya'nın Dış Politikası, Ankara: Vadi Yayınları, 2007,s.237

[3] Hekimoğlu ,a.g.e.,s.236

[4] Hekimoğlu ,a.g.e.,237

[5] Mehmet Dikkaya,Murat Bakır,"Sovyet Sonrası Dönemde Rusya-Çin İlişkileirnin Ekonomi-Politiği",(M..Seyfettin Erol, Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya'nın Değişen Jeopolitiği: Yeni büyük Oyun, Barış Platin Yayınları, Ankara,2009), s.304

[6] Hekimoğlu ,a.g.e.,241

[7] Mehmet Dikkaya,Murat Bakır,"Sovyet Sonrası Dönemde Rusya-Çin İlişkileirnin Ekonomi-Politiği".,s.305

[8] Hekimoğlu ,a.g.e.,244

[9] Derek J. Mitchell ,"China and Russia", s.133, csis.org/files/.../090212_07china_russia.pdf

[10] Vladimir Portyakov,Russian-Chinese Relations: Current Trends and Future Prospects, www.laender-analysen.de,s.2

[11] "Doğu Sibirya Pasifik petrol hattı açılıyor", http://www.gazetem.ru/ekonomi/7167/dogu-sibirya-pasifik-petrol-hatti.html ,2010-08-29

[12] Rusya için yeni bir gelir kapısı açıldı: Çin boru hattından petrol akmaya başladı, http://www.turkrus.com/haber-hatti/49272/rusya-icin-yeni-bir-gelir-kapisi-acildi-cin-boru-hattindan-petrol-akmaya-basladi.html, 5.1.2011

[13] "Russia and China to strengthen trade ties",http://edition.cnn.com/2012/06/05/business/china-russia-economic-trade/index.html,05.06.2012

[14]" Russia turns east to embrace looming China",http://www.euronews.com/newswires/1540730-russia-turns-east-to-embrace-looming-china/,05.06.2012

[15] "Rusya ve Çin U dönüşü yaptı",http://www.timeturk.com/tr/2012/06/06/rusya-ve-cin-u-donusu-yapti.html,06.06.2012

[16] "Russia and China to strengthen trade ties ",http://edition.cnn.com/2012/06/05/business/china-russia-economic-trade/index.html,06.06.2012

[17] "Rusya ve Çin: Annan planını destekleyelim",

http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1298883&title=rusya-ve-cin-annan-planini-destekleyelim,05.06.2012

[18] "Çin ve Rusya Suriye'ye Müdahaleye Karşı ",http://www.voanews.com/turkish/news/Cin-ve-Rusya-Suriyeye-Mudaheleye-Kar-157237305.html,05.06.2012

[19] "Rusya ile Çin arasında ön yargılar yok", http://turkish.ruvr.ru/2012_06_05/77065802/,05.06.2012

[20] http://www.timeturk.com/tr/2012/06/06/rusya-ve-cin-u-donusu-yapti.html