Yeşilköy’ün Türk havacılık tarihinde ayrı bir yeri ve önemi vardır. 20’nci yüzyılın başlarında, Savunma Bakanı Mahmut Şevket Paşa’nın girişimleriyle, orduya balon ve uçak sağlanması, bunlar için gereken tesislerin kurulması çalışmalarına başlanmıştır.
Havaalanı’nın İstanbul’un Anadolu yakasında inşa edilmesini istemiştir. Ancak, uygun bir yer bulunamadığı için arayış, Avrupa yakasına yöneltilmiştir. Osmanlı Devleti, bu çalışmaları yapmak amacıyla askeri ataşeliklerden aldığı bilgi ile havacılık faaliyetlerini bir elden sevk ve idare etmek istemiştir. 1 Haziran 1911’de belirtilen görevlere ve teşkilatlanma çalışmalarına resmi bir kimlik kazandırmak amacıyla Genelkurmay Başkanlığı II. Şubesinde görevli Yarbay Süreyya Bey başkanlığında Hava Kuvvetlerine bağlı “Havacılık Komisyonu” kurulmuştur. Bu çekirdek teşkilat Osmanlı ordusu tarihinde, havacılığın ilk resmi kuruluşu Hava Kuvvetlerinin temeli sayılmış, havacılığın kurumsallaşma, teşkilatlanma ve temel atılma tarihi olmuştur. Bu tarih, günümüzde “Hava Kuvvetleri Kuruluş Günü” olarak kutlanmaktadır.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk Yeşilköy Havaalanı’nda
Komisyon, Yeşilköy havaalanında ilk defa hava sınıfı hava teşkilatı olarak ordulara birer tayyare bölüğü teşkil etmiştir. Kurulan tayyare bölükleri, dünyada havacılığın ilk teşkil edilen askeri birliğini oluşturmuştur.Yine bu dönemde Süreyya Bey, Yeşilköy yakınında Sefaköy’de tayyare istasyonu ve mektebi kurmakla görevlendirilmiştir. Bu kuruluş, Hava Kuvvetleri’nin ilk üssünü ve okulunu teşkil etmiştir. Süreyya Bey ve Tayyare Komisyonu’nun ön gördüğü tayyare mektebi’nin ve Yeşilköy yakınlarında bir hava tesisinin kurulması için harekete geçilmiştir. Yeşilköy Havaalanı’nın kuzey sınırına yakın bir yerde, Ocak 1912’de Tayyare İstasyonu ve Tayyare Mektebi’nin kurulması için çalışmalara başlanmıştır. 2 hangar ve 1 meydan yapılmaya başlanmış ve havacılık tarihinde ilk önemli adım atılmıştır. Yeşilköy ile Sefaköy arasında 700 m. genişliğinde ve 1500 m. uzunluğundaki araziye uçuş pisti ile tayyarelerin muhafazası için 16’şar metre yüksekliğinde iki tayyare hangar, Mayıs 1912’de 45 günde inşa edilmiştir.
Yeşilköy Havaalanı
İstanbul'da, çimlerle kaplı ilk havaalanı yapılmış askeri amaçla 1912 yılında, Yeşilköy'de açılmıştır. 1912 yılı başlarında Türk Ordusu ilk pilotlarına ve uçaklarına kavuşmuş, ilk 8 tayyare Yeşilköy’e getirilmiştir.1912 yılında askeri havaalanı olarak kurulan Yeşilköy havaalanı, aynı zamanda sivil uçuşların da yapıldığı bir meydan ve aynı yıl Türkiye'de ilk defa sivil hava ulaşımının başlatıldığı yer olmuştur. Türk ordusunda havacılık çalışmaları hızlanmış, personel sayısı çoğalmış ve 1’nci Dünya Savaşı başında tayyare bölükleri kurularak havacılar aktif kıta görevi yapmaya başlamışlardır.
1932 Yılında Yeşilköy Havaalanı
Daha sonra bu hangarlar ve meydan, bazı ekler yapılarak 3 Temmuz 1912’de Sefaköy/Yeşilköy ilk Tayyare Mektebi olarak hizmete girmiştir. Tayyare Mektebi’nin açılmasıyla Türk Ordusu, uçucu subaylarını ülkesinde yetiştirmeye başlamıştır. Yeşilköy Tayyare Mektebi, Türk askeri havacılığının gelişmesinde ve güçlenmesinde en önemli aşamalarından biri ve büyük etkisi olmuştur. Kara ve deniz kuvvetlerimizin pilotlarına ve makinistlerine eğitim vermek dışında, İstanbul’un işgaline kadar Osmanlı döneminde, bütün havacılık çalışmalarının merkezi durumunda olmuş ve uçuş denemeleri bu alanda gerçekleştirilmiştir. 21 Şubat 1912’de Yüzbaşı Fesa Bey uçuş eğitimini başarıyla bitirmiş ve Fransızların 780’inci, Türk Ordusunun da 1 nu.lı brövesini, Yusuf Kenan Bey ise Fransızların 797’nci brövesini alarak yurda dönmüştür. Yüzbaşı Fesa Bey, “ilk Türk pilotu” unvanına sahip olmuştur. Bu mektebe Teğmen Yusuf Kenan Bey ile birlikte öğretmen olarak tayin edilmiştir.
26 Nisan 1912’de Yeşilköy’de bu iki tayyare, havacılık okulunun ilk öğretmenleri Türk Tayyarecileri Yüzbaşı FesaEvrensev ve Teğmen Yusuf Kenan efendilere teslim edilmiştir. Fesa Evrensev, “Celaleddin” isimli tayyaresi ile padişah ve halk önünde prova uçuşu yapmıştır. Türk semasında uçan ilk Türk pilotu olan Fesa Bey’in, 26 Nisan 1912’de ilk Türk tayyaresi ile yaptığı uçuş nedeniyle 2000 yılından itibaren 26 Nisan’da “Pilotlar Günü“ olarak kutlanmaktadır. Yusuf Kenan ve Fesa Evrensev Beyler, ilk Türk tayyaresi ile uçan ilk Türk havacıları olarak tarihe geçmişlerdir.
Yeşilköy Tayyare Mektebi
Ayrıca,Haziran 1914’de deniz pilotu yetiştirmek üzere Bahriye Nezareti’ne bağlı “Yeşilköy Deniz Hava Okulu” kurulmuş ve Yeşilköy’deki deniz fenerinin yakınında bir yerde eğitime başlamıştır. Daha sonra Türk havacılığının doğup büyüdüğü yer olan Yeşilyurt’ta, 21 Temmuz 1967′ de Hava Harp Okulu açılmıştır.Türk Hava Kuvvetleri bu dönemde, Hava Okulu, tayyare İstasyonları, tayyare bölükleri, sabit balon bölükleri, uçaksavar topçu birlikleri ve meteoroloji İstasyonları şeklinde teşkilatlanmıştır. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1’inci Dünya Savaşı’nda yenilgiyi kabul etmesi ve 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanması üzerine, itilaf devletleri tarafından başta İstanbul olmak üzere ülke işgal edilmiş ve bu tarihten itibaren de Türk askerî havacılığında yeni bir döneme girilmiştir.
Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması ve11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mütarekesi’nin imzalanması ile yabancı işgali resmen sona ermiştir. 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nın ardından Hava Kuvvetleri Teftiş Kurulu’na bağlı İstanbul Hava Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Amacı, Yeşilköy Havaalanı’nı ve alanda bulunan tüm stokları o sırada ‘misafir’ olarak orada bulunan İngiliz işgalcilerden devralmak olmuştur. Tayyare Mektebi, Yeşilköy’e ancak 1960’lı yılların sonunda Hava Harp Okulu adıyla yeniden kurulmuştur.
1933 Yılında “Yeşilköy Hava Meydanı^’nın Sivil Uçuşlara Açılışı
Yeşilköy havaalanı Sivil havacılık tarihi açısından da çok önemlidir. Compagnie Franco-Roumaine de Navigation Aerienne’e (CFRNA), 3 Ekim 1922’de, Yeşilköy’den Bükreş-İstanbul hizmetini başlatmıştır. 17 Ağustos 1925’te CFRNA, Compagnie Internationele de Navigation Aerienne (CIDNA) ismi ile 20 yıllık bir sözleşme imzalanmış ve yeni bir havaalanı inşa etme projesi onaylanmıştır. Sirkeci-Halkalı tren yolunun hemen kuzeyindeki alan CIDNA’ya parasız tahsis edilmiştir. 1926 yılında iki uçak hangarı, bir yönetim binasıyla destekleyici yeraltı yakıt depoları, tamirhaneler ve yedek parça depolarının inşaatı tamamlanmış ve Türkiye’nin ilk ‘uluslararası’ sivil havaalanı yaratılmıştır.
Cumhuriyet’in ilanından 16 ay sonra 1925 yılında Mustafa Kemal ATATÜRK’ün emriyle “Türk Tayyare Cemiyeti” kurulduğunda sivil havacılık alanında ilk büyük adımlar atılmıştır. Yeşilköy deki askeri hava meydanın sivil havacılığa kazandırılması yönünde girişimler başlatılmıştır. Cumhuriyet’in kuruluşu ile birlikte İstanbul’da sivil havacılığın ilk adımı, 17 Ağustos 1925’de ülkenin ilk uluslararası meydanı olan Yeşilköy’de atılmıştır. 1933’te İstanbul-Ankara uçuşu ile “ Yeşilköy Hava Meydanı” ismi ile sivil uçuşlara açılmıştır. 1933 yılında kurulan ulusal havayolu şirketi uçuşlar için Askeri Tayyare İstasyonu’nu kullanmıştır. CIDNA, 31 Aralık 1933’de Air France ismini almış, ancak sözleşme isteği üzerine 1937 yılının başında iptal edilmiş ve mal varlıkları 19,950 lira karşılığında Bayındırlık Bakanlığı tarafından satın alınmıştır.
ATATÜRK Havalimanı’nın Doğduğu Topraklar, Sefaköy/Yeşilköy-İstanbul
Yeşilköy havaalanı'nın açılması 1938 yılında Bayındırlık Bakanlığı tarafından gündeme getirilmiş ve modern bir hava limanı haline getirilmesine karar verilmiştir.1944’de Chicago Sivil Havacılık ile sözleşme imzalanmıştır. Yeşilköy’de uluslararası uçuşlar için bir havalimanı inşa edilmesine başlanmış ve 1949’de başlayan inşaat 1953’de tamamlanmıştır. 23 Mayıs 1953’de tesisler Ulaştırma Bakanlığı’nın denetimine verilmiştir. 1 Ağustos 1953’de gerekli test ve kontrollerin ardından Türkiye’nin en büyük ve ilk uluslararası havalimanı özelliği ile uluslararası hava trafiğine açılmıştır.1985’de, modern Türkiye'nin kurtuluşu ve kurucusu Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün adı verilerek, “Atatürk Havalimanı”olmuştur. Havalimanın, yer hizmetleri, hava trafik hizmetleri ve havacılık haberleşmeleri yönetimi, 26 Şubat 1956’da Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) devralmıştır.
Yeşilköy ATATÜRK Havalimanı, ülkemizi dünyaya bağlayan Türk havacılığının tarihi demektir. Türk milletinin kurtuluşu ve kuruluşu için önemli bir yer teşkil etmektedir. Türk Havacılığının ilk kurulduğu ve Milli Mücadele’nin kazanılması ile bağımsızlığını ilan eden Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk uçuşun yapıldığı Sivil Uluslararası Havaalanı’dır. Yeşilköy Havaalanı, bugünlerde Türk havacılığının kurulduğu ve Sivil havacılığının başlatıldığı topraklara veda ediyor. “Yeşilköy Hava Meydanı” adıyla yüzyıl askeri havacılığa ve 80 yıldan fazla sivil havacılığa hizmet veren havalimanı Türk havacılık tarihinde çok önemli yer teşkil etmektedir.
Mustafa Kemal ATATÜRK,Türk askeri ve sivil havacılığının dünya standartların ulaşmasına ve gelişme sağlamasına önderlik ve rehberlik etmiş, her türlü destek ve katkı sağlamıştır. Dünya barışının, uluslararası anlayış, dostluk ve işbirliği düşüncesinin öncüsü, insan haklarına saygılı, insanlar arasında renk, din, dil ve ırk ayrımı yapmamış devlet adamıdır. Olağanüstü devrimler gerçekleştirerek modern, çağdaş ve uygar bir devlet yaratmıştır. Devrimci lider olarak mazlum dünya devletlerine örnek olmuş, sömürgeci ve yayılmacı devletlere karşı savaşan 21’inci Yüzyılın önder ve örnek lideridir. Türkiye Cumhuriyetinin kurucusunun ve Türk milletinin kurtarıcısının adını taşıyan, Türk Askeri ve Sivil Havacılık Tarihi açısından büyük önemi olan Yeşilköy ATATÜRK Havalimanı isminin“ATATÜRK HAVACILIK MÜZESİ” olarak isimlendirilmesi tarihin en güzel ve etkin şekilde yaşatılması bakımından uygun olacaktır.
KAYNAKÇA;
TATAR, Cengiz. Türk Havacılık Tarihi (1909-1954) Milli Mücadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Türk Havacılığı, Doktora Tezi, 2018.
GÜLTEN, Zeynep. Havacılık Tarihinde Yeşilköy, Hv.Harp Okulu Müze Yayınları No:15, İstanbul, 2010.
www.hvkk.tsk.tr, Türk Hava Kuvvetleri İnternet sayfası.
