ABD Başkanı Donald Trump söz konusu olan anlaşmayı utanç verici olduğunu bildirirken aynı zamanda İran’a yaptırımların yeniden uygulanacağını söylemişti. (BBC, 2018) Uygulanan yaptırımlardan sonra İran ekonomisi oldukça büyük bir daralma ile karşılaşmak durumunda kaldı İran’ın önemli gelir kaynaklarından olan petrol ihracatı %82 oranında azalırken, 2020 yılında petrol ihracatı %90 oranında azalmış durumda. Pandemi ve yaptırımların birleşmesiyle birlikte İran bu sene çok zor bir süreçten geçiyor. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani geçtiğimiz ayın sonunda yaptığı bir açıklamada 2018 yılından beri uygulanan ABD yaptırımlarının salgın ile birleşmesinden sonra İran’ın en zor yılını geçirdiğini vurgulamıştı (VOA, 2020). Ayrıca anlaşma geçerliyken yükselen ve kendisini daha iyi bir noktaya taşıyan İran ekonomisi anlaşmanın sona ermesinden sonra daralmaya başladı (Dursun, 2019).Geçtiğimiz günlerde İran Cumhurbaşkanı Yardımcılarından İshan Cihangiri yaptığı açıklamada ABD’nin, İran’ın petrol ihracatını sıfırlamaya çalışmasını başaramadıklarını dile getirdi. (Sputnik, 2020) İran bu süreçle beraber petrolün bütçelerindeki payını azaltmıştı, şu an için bu durumun devam etmesinin olası olduğu değerlendirilmekte. Ayrıca Ruhani ABD’nin anlaşmadan çekilmesine ilişkin ABD eğer özür dilerse onlarla tekrar masaya oturabileceklerini dile getirmişti. Ruhani’nin yaptığı bu açıklamadan önce ABD Başkanı Donald Trump ise Twitter üzerinden İran ile yeniden bir nükleer anlaşma yapılabileceğini belirtmişti. (VOA, 2020) Ruhani’nin yaptığı bu açıklamadan sadece 3 gün önce İran Meclis Başkanı Muhammed Bakır Atom Enerji Ajansı’nın İran’a karşı karar vermsi sonucunda ABD ile her türlü müzakarenin yasak olduğunu söylemişti.
Bu sene başında iki ülke ilişkilerinin en çok gerildiği olay ise Kasım Süleymani’nin ABD Başkanı Donald Trump tarafından verilen emir ile bombalı saldırı sonucunda Bağdat Havaalanında öldürülmesiydi. ABD saldırıya dayanak olarak Süleymani’nin ABD’nin Bağdat’ta bulunan elçiliğinin İran destekli gruplar tarafından saldırılmasına onay veren kişi olmasını öne sürdü. Süleymani’nin öldürülmesinden sonra İran ABD'nin Irak'ta bulunan Ayn el-Esed Hava Üssü'ne füzeler ile bir hava saldırısı düzenledi (Sözcü, 2020). Saldıra ABD’nin açıklamalarına göre herhangi bir ABD personelini hayatını kaybetmezken, 109 Amerikalı askerin hafif bir şekilde beyin hasarına uğradığı açıklanmıştı (DW, 2020). İran’ın bu konu üzerindeki son hamlesi ise Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’nin öldürülmesinden dolayı ABD Başkanı Donald Trump hakkında yakalama kararı çıkartması ve bununla ilgili olarak İnterpol’den yardım istemesiydi. İnterpol ise İran’ın bu talebini kendilerinin siyasi, askeri, dini veya ırksal nitelikte herhangi bir müdahale veya faaliyette olmalarının Interpol kurumunun kurallarının 3'üncü maddesine göre yasaklandığını belirterek reddetti (DHA, 2020).
ABD bir yandan bütün bu yaptırımlar devam ederken İran’a şu an uygulanmakta olan silah ambargosunun süresiz olarak uzatılmasını istemekte. ABD Dışişleri Bakanı bu konuyu BMGK’da dile getirdi ve 18 Ekim 2020 tarihinde bitecek olan ambargonun süresiz olarak uzatılmaması halindeİran’ın yeni alacağı gelişmiş silahları alacağı ve Orta Doğu’da bulunan Hamas ve Hizbullah gruplar ile birlikte hareket edeceği ve onların da bu silahlara sahip olabilecekleri konusunda endişeli olduklarını dile getirdi. Pompeo ayrıca İran’ın henüz ambargo bitmeden bile ambargoyu deldiklerini ve ambargonun bitmesi durumunda ise neler yapabileceklerine dair düşünülmesini istedi. Rusya ve Çin’in Birleşmil Milletlerde görev alan yetkilileri ise bu teklife çok net bir şekilde asla destek vermeyeceklerini bildirdi (VOA, 2020).İran tarafı ABD’nin bu teklifini İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Abbas Mousavi aracılığı ile kınadı ve söz konusu teklifi gayrimeşru gördüklerini bildirdi. Mousavi ayrıca ülkesinin 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmadan ayrılmak istemediğini de belirtti (Sözcü, 2020).
Bütün bu gelişmelerle beraber şu an için İran’ın hem pandemi hem de uygulanan ambargolar sebebiyle bir süre daha zor durumda kalacağı değerlendirilmekte. ABD ile olan ilişkiler ise Donald Trump’ın seçimi kaybetmesi durumunda bile kolay bir şekilde düzelecek bir durumda değil. İran Dışişleri Bakanı Zarif yaptığı bir açıklamada gelecek ABD yönetimlerinin de İran’a karşı uygulanan politikaların hesabını vermesi gerektiğini ve önceki yönetimden sorumlu olduklarını belirtmişti (Sputnik, 2020). Amerika’da 3 Kasım 2020 tarihinde gerçekleşecek olan seçimler İran-ABD arasındaki ilişkilerde çok önemli bir dönüm noktası olabilir. 2015 senesinde Amerika ve İran arasında imzalan nükleer anlaşmayı dönemin Başkan Yardımcısı Joe Biden destek vermişti. Biden ayrıca pandemi sürecinde İran’a uygulanan yaptırımların hafifletilmesi ve virüs ile mücadelede zorlanan ülkelere yardım edilmesi gerektiği yönünde bir açıklama yapmıştı (HABERTÜRK, 2020). Önümüzdeki seçimlerde Joe Biden Demokratların başkan adayı olması artık neredeyse kesin. Ancak Biden seçimi kazansa bile İran ile olan ilişkiler kolay ve kısa bir zaman içerisinde düzeleceği değerlendirilmiyor.
Yazan: Kaan ZENGİN
Başvurular
BBC. (2018). https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-44033357.
DHA. (2020). https://www.dha.com.tr/dunya/iranin-trumpa-yonelik-yakalama-kararina-interpolden-cevap/haber-1779503.
Dursun, A. (2019). https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abdnin-petrol-yaptirimlari-iran-ekonomisini-vurdu/1634846.
- (2020). https://www.dw.com/tr/abd-iran%C4%B1n-sald%C4%B1r%C4%B1s%C4%B1nda-109-asker-beyin-hasar%C4%B1na-u%C4%9Frad%C4%B1/a-52331799.
HABERTÜRK. (2020). https://www.haberturk.com/joe-biden-koronavirus-ile-mucadelede-zorlanan-iran-a-yaptirimlar-hafifletilmeli-haberler-2633740.
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-44033357. (2018). BBC. adresinden alındı
Sözcü. (2020). https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/irandan-abdye-silah-ambargosu-tepkisi-gayrimesru-bir-hareket-5791914/.
Sözcü. (2020). https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/son-dakika-irandan-korkutan-abdye-saldiri-aciklamasi-5559395/.
Sputnik. (2020). https://tr.sputniknews.com/ortadogu/202007051042392256-iran-abd-petrol-ihracatimizi-durduramadi/.
Sputnik. (2020). https://tr.sputniknews.com/ortadogu/202007061042399520-iran-disisleri-bakani-zarif-bir-sonraki-abd-yonetimi-irana-yapilanlarin-hesabini-vermelidir/.
VOA. (2020). https://turkish.aawsat.com/home/article/2385551/sudan%E2%80%99da-adalet-reformu.
VOA. (2020). https://www.amerikaninsesi.com/a/pompeo-irana-silah-ambargosu-uzatilmali/5483443.html.
VOA. (2020). https://www.amerikaninsesi.com/a/ruhani-abd-ozur-dilerse-onlarla-gorusuruz/5475183.html.
VOA. (2020). https://www.amerikaninsesi.com/a/ruhani-iranin-en-zorlu-yili/5480576.html.
