Çin Halk Cumhuriyeti Komünist Partisi’nin 19’uncu Kongresi 18 Ekim 2017’de başladı. 25 Ekim’de sona erecek kongrenin açılışında, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping üç saati aşan uzun bir konuşma yaptı. Konuşmasının satır başlarında Çin’in küresel liderliğe hazırlandığının işaretlerini verdi. Genel hatlarıyla;

* Çin’in tarihi bir dönüm noktasında bulunduğunu, artık politik, ekonomik ve askeri olarak dünyaya liderlik yapabilecek büyük bir kuvvete dönüşmesinin zamanının geldiğini,

* Pekin’in bundan böyle kendisine daha fazla güvenen bir dış politika izleyeceğini,

* Küresel egemenlik peşinde olmamakla birlikte herhangi bir ülkeye tehdit oluşturmadığını, ancak çıkarlarına aykırı bir duruma boyun eğmesinin de beklenmemesi gerektiğini,[i]

* Kongrenin ana fikrinin partinin kuruluş amacını oluşturan “Çin Rüyası” olarak da bilinen “Çin ulusunun canlandırılması” olduğunu, bu büyük rüyanın yönetimi devraldığında kendisine miras kalan asırlık iki ekonomik hedefin:

-                 Komünist partinin kuruluşunun yüzüncü yıl dönümü olan 2021’e kadar yoksulluğun ortadan kaldırılması ile kısmen müreffeh bir ulusun yaratılması,

-                 Çin Halk Cumhuriyeti’nin yüzüncü kuruluş yıl dönümünde, yani 2049’da tamamen gelişmiş ülke hedefine ulaşılması ile tamamlanacağını,

* Bunun için 2035’te “sosyalist modernizasyonun” tamamlanmasını, gelir dağılımındaki uçurumun azaltılması ve çevrenin geliştirilmesi amaçlandığını. İkinci aşama olan 2035-2050 yılları arasında Çin’in küresel güç olarak liderliği alması hedeflendiğini belirtti.[ii]

* Ayrıca Pekin’in geleceğe yolculuğunda Batı’yı taklit etmeyeceğini, diğer ülkelerin politik sistemini almayacağını ifade ederken, ayrılıkçı gruplara ve Tayvan’a Çin’in ulusal canlanışının ancak birleşme ile mümkün olacağı uyarısında bulundu. Meşru haklar ve çıkarların korunmasından asla ödün verilmeyeceğini vurguladı.

Kongre en yetkili siyasi lider olarak Xi’nin icraatlarının oylanacağı bir referandum olarak da görülüyor.[iii]  Hafta içinde gerçekleştirilecek ikinci tur ile “Yeni çağda Çin’e özgü sosyalizm” ibaresi ile anayasada değişiklikler yapılması bekleniyor.[iv]Kongrede 19’uncu Merkez Komitesi de seçilecek, yeni merkez komitesi ise belirlenen hedeflere ulaşılmak için lider kadrosunu belirleyecek.  

Çin’deki bu büyük değişim aslında Xi Jinping’in kendine özgü liderliği ve vizyonundan kaynaklanıyor. 2012’deki parti kongresinde Çin Komünist Partisi’nin genel sekreterliğine yükselen Xi Jinping kendisinden önceki devlet başkanı tarafından değil, eşitleri arasından seçilmiş ilk lider.

Xi kendisini Mao ve Deng ile aynı gelenekten gelen Çin’in değişimine yön veren önemli bir lider olarak görüyor. İlk değişim iç savaştan çıkmış, fakirlikle boğuşan bir ülkenin kendi ayakları üzerinde durmasını sağlamayı amaçlamıştı. Devrimin bayraktarlığını o dönemde Mao yapmıştı. İkinci büyük değişim ekonomik açılımın fikir babası Deng Xiaoping liderliğinde oldu. Bu dönemde ülke zenginleşerek büyüdü. Şimdi Xi Jinping ile Pekin için yeni bir dönemin kapısı aralanıyor. Başarılı olursa ki bu konuda Xi’nin kendisine güvendiği anlaşılıyor, ileride Çin’i her açıdan küresel güce dönüştüren bir lider olarak anılacak.[v]

Çin Halk Cumhuriyeti’nin tarihinde iki büyük değişime ön ayak olan Mao Zedung bir vizyoner, Deng Xiaopeng ise yenilikçi bir liderdi. Bu liderler dışında Hu Jintao ve Jiang Zemin CEO gibi çalışmış ülkeyi çalıştırmış ayrı bir grup lider profili var. Xi Jinping bu lider profillerinin karşımı bir yol izliyor. Karar verme süreçlerinde bazen Mao ve Deng’e benzer şekilde yönetim kurulu başkanı gibi hareket ediyor, bazı durumlarda Hu Jintao ve Jiang Zemin örneğinde olduğu üzere CEO gibi çalışıyor. [vi]

Xi Jinping’in kendisini kurucu lider Mao Zedong’un statüsüne yükseltecek şekilde, Parti Tüzüğünün güncellenmesini ve “Xi Jinping Felsefesi” olarak bir bölümün ilave edilmesini isteyeceği ifade ediliyor. Kendisinden önceki iki devlet başkanı kendi fikirlerini anayasaya yazdırarak kutsiyet kazandırma çabasına girmemişlerdi. Bu nedenle Xi Jinping’in 2022’den sonra başkanlığı devretmek niyetinde olmadığı yönünde bazı spekülasyonlar var.[vii]

Deng Xiapeng’ten buyana uygulana gelen --kuralara dayalı kurumsallaşmış-- lider değişimi devam ettirilirse Xi Jinping’in muhtemel halefleri Polit Büro üyeliğine seçilecekler. Polit Büronun 7 daimî üyesinden 5’inin, Polit Büronun 25 sandalyesinden 11’inin değişmesi beklenirken seçilen yeni üyelerden ikisinin 1960 ve sonrası doğumlu olması durumunda bu kişilerin 2022’de Xi Jinping ve Li Keqiang’ın yerini alacağını, aksi durumun Xi döneminin 2022 ve ötesine uzayacağı yeni bir politik dönemin habercisi olduğunu söylemek mümkün.[viii]

Xi Jinping’in devlet başkanlığı ile siyasi dinamikler değişti ve karar verme süreçleri yeni oluşturulan parti organlarına geçti. Yoğun ve sürekli bir kampanya ile Komünist Partinin vazgeçilmez unsurları olarak görülen devlet bürokrasisi, ordu, güvenlik teşkilatları, kamu teşebbüsleri ve medya sektöründe siyasi disipline önem verildi. Askeri komuta yapısı tekrar gözden geçirildi, birleşik merkezi bir yapı benimsendi. Piyasa işleyişi uygulanagelen planlama sistemine ithal edildi. Pekin’in dış politikasında kendine özgü farklı öncelikler belirmeye başladı, daha kararlı ve gerektiğinde gerginliği göze alan bir siyaset izlenmeye başlandı.

Xi Jinping Devlet Başkanı olur olmaz ekonomik reform ve ulusal güvenlik konularında faaliyet gösterecek iki komisyon kurdu. 18. Merkez Komitesi’nde çok az temsil edildiğinden karar alma sürecinde zayıf kalabileceğini hesaba katarak 11 rehberlik komisyonundan;

-        Ekonomik Reform Grubu,

-        Ulusal Güvenlik Grubu,

-        Internet Güvenliği Grubu,

-        Ordu Reform Grubu,

-        Dış İlişkiler Grubu,

-        Tayvan’la İlişkiler Grubu,

olmak üzere altısına başkanlık etmeye başladı. Bu gruplar ile Merkez Komite, Polit Büro ve Daimî Konsey’de önemli konuların tartışılarak karar verilmesi süreçlerini değiştirmiş oldu. 19. Kongre sonrasında Merkez Komitede temsili zayıf kalırsa, siyaseti liderlik grupları ile belirlemeye devam etmesi bekleniyor.[ix]

Çin ekonomisi Xi döneminde de öngörüldüğü şekilde büyümesini sürdürdü. Çin halen dünyanın ikinci en büyük ekonomisi ve satın alma paritesi bakımından en zengin ülkesi. 2016’da GSMH’sında %6,7’lik büyüme ile küresel ekonominin büyümesine %1,2’lik katkı sundu. 1960’tan buyana %3,53 ortalama ile büyüyen küresel ekonomiye Çin’in tek başına katkısı %34 seviyesinde.

Sondönemde %2,2 büyüyen ve canlanan ekonomisiyle övünen ABD’nin küresel ekonomiye katkısı %0,3 ile Çin’in ¼’ü kadar. AB ekonomisinin payı %0,2, Japonya’nın ise %0,1’dir. Yani gelişmiş ülkelerin küresel ekonomiye toplam katkıları %0,8 iken Çin’in etkisi bu ülkelerin tamamının toplamından %50 daha fazla.[x]

Çin devlet Başkanı Xi Jinping’in vizyonunu yansıtacak somut örnekler olarak şunlar sayılabilir:

-               “Bir Yol, Bir Kuşak” inisiyatifi 2013’te başlatıldı. İnisiyatif Asya, Avrupa, Afrika ve bu güzergâh üzerindeki geçiş ekonomileri ile iş imkanları, ticaret fırsat ve rotaları oluşturmayı amaçlıyor. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunun yüzüncü yılı olan 2049’da tamamlanması planlanan projenin bütçesi 4 trilyon dolar. Tarihi İpek Yolu’nu demiryolları, oto yollar ve tüp geçitler ile donatıp bir ticaret ağı örülmek isteniyor. İnisiyatifin kapsadığı ülkelerdeki çalışmalara 2015’te başlanıldı.[xi]

-                     Projenin Çin için önemi yurtiçi sanayini canlandırmayı amaçlıyor olması. Çin hizmet ve ürünlerine olan talebi artırmayı, sermaye girişi sağlamayı, istihdamı artırmayı, yol ve bina inşaları ile çimento, demiryolları için çelik gibi kapasite fazlası üretimi değerlendirmeyi hedefliyor. Ayrıca Tayland, Burma ve Pakistan üzerinden Malakka Boğazına alternatif rotalar yaratılarak Çin’in enerji güvenliği sağlamayı amaçlıyor.[xii]

-                   Asya Altyapı Yatırım Bankası 16 Ocak 2016’da faaliyete geçirildi. Çin devleti “Bir Kuşak Bir Yol”projesi için 60 milyar doların üzerinde bir kaynak aktardı ve ilaveten 50 milyar dolarlık bir fon da ülke tarafından Asya Altyapı Yatırım Bankası'nın sermayesi olarak kullanıldı. Buraya aktarılan kaynak çeşitli alt yapı projeleri için kullanılmaya başlandı. Önümüzdeki 4-5 yıl içerinde 600 milyar dolar civarında bir fonun bu projeye aktarılacağı tahmin ediliyor.[xiii]

-                 Pekin yönetimi, Güney Çin Denizi’ne yönelik egemenlik iddialarını desteklemek üzere 2015’te bölgedeki ada ve sığlıklar üzerinde uçak meydanları ve limanları olan yedi suni ada inşa etti. Xi Jinping kongredeki konuşmasında suni adaların inşasının önemine özellikle değindi. Pekin enerji ve ticaret akışını sürdürebilmek için bölgedeki deniz ulaştırma hatlarını açık tutmak istiyor. (Konuya ilişkin bilgi ve değerlendirmeler için “Güney Çin Denizi’nde ABD ve Çin’i Savaşın Eşiğine Getiren Suni Adalar Krizi” ve “Çin ve Kuzey Kore Karşıtı Cepheden Pasifik’te Çok Uluslu Tatbikat” başlıklı yazılara bakınız.)

-                 Afrika ve Asya batısında faaliyet gösteren Çin askeri gemilerinin lojistik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 2016’da Cibuti’de bir askeri üs kuruldu.[xiv] Üs, Çin’in Bir Yol Bir Kuşak inisiyatifi güzergahı üzerinde bulunuyor ve petrol ihracatının %10’unun, ticari ihracatın %20’sinin geçtiği Süveyş Kanalı, Bab-el Mendeb Boğazı ve Aden Körfezi’ne yakınlığı nedeniyle stratejik önemde görülüyor.[xv]

-                 Ordunun modernizasyonu kapsamında; Çin Deniz Kuvvetlerinin ilk uçak gemisi Liaoning ismiyle 2012’de hizmete girmişti. Geminin 2016 itibarıyla harbe hazır olduğu belirtiliyor. Çin’in ikinci uçak gemisi Dalian’da, üçüncü uçak gemisi Şanghay’da inşa ediliyor. İkinci geminin 2019 başı itibarıyla Çin Deniz Kuvvetleri envanterine girmesi bekleniyor.[xvi]   

Yukarıdaki gelişmeler çerçevesinde ABD’nin bölgedeki pozisyonuna gelince; 2010’dan buyana ABD’nin Pasifiğe dönüşü sıkça dile getiriliyor. ABD, Çin’i çevrelemek ve yükselişini sınırlandırmak istiyor. Çin’in yükselişi büyük ölçüde ekonomik olmasına rağmen bunu tipik bir Amerikan stratejisi ile bölgedeki askeri müttefik ve ortaklarıyla yapmaya çalışıyor. Bu yüzden ABD ve Çin arasında Asya Pasifik’te açık stratejik alan yaratmak üzere son dönemde sertleşen bir gölge dövüşü var.

ABD’nin önemli düşünce kuruluşlarından Uluslararası ve Stratejik Araştırmalar Merkezi (Center for Strategic and International Studies-CSIS) “Asia Pacific Rebalance 2025” konulu Ocak 2016’da yayımladığı raporla[xvii] Washington’un Asya’daki çıkarları, tehditleri, stratejisi ve kuvvet durumunu, bölgedeki müttefiklerinin imkân ve kabiliyetlerini inceleyerek kongreye ve gelecek yönetime ABD’nin Asya Pasifiğe yönelik stratejisi ve askeri durumuna ilişkin önerilerde bulunmuştu. 

Yerli ve yabancı siyasi ve askeri çevrelerle görüşülerek hazırlanan, Japonya, Güney Kore, Avustralya ve Tayvan’da halkın Çin ve ABD’ye yönelik algılarını araştıran kamuoyu yoklamalarından da istifade edilen raporda, dengenin ABD aleyhine bozulmasının nedenleri olarak;

             -           Obama yönetiminin bölgeyle uyumlu, tutarlı ve açık bir strateji belirleyememiş olmaması,

             -            2009-2015 yılları arasında savunma bütçesinde yapılan kesintilerin Savunma Bakanlığı’nın denge stratejisini uygulamasını etkinlikle uygulamasına engel olması,

             -           Çin’in Güney Çin Denizi’ne giriş ve manevrayı engelleyen Geçit Vermeme (Anti Access-A2) ve Bölge Tutma (Area Denial-AD) stratejisi ile kazandığı yeteneklerin ABD’nin bölgedeki çıkarları ile askeri mevcudiyetini koruyamayacak hale getirmesi,

             -           Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki coğrafi formasyonlar üzerinde suni adalar inşa etmesi gösteriliyordu.

Rapor, ABD’nin Asya’da 1951’den buyana NATO ile Avrupa’da oluşturduğu kolektif güvenlik anlayışından farklı bir yaklaşım izlediğini, merkezde ABD, onun etrafında güvenlikleri ABD tarafından sağlanan müttefik ülke ve ortakların bulunduğu “Göbek ve İspit” (hub & spokes) sistemini benimsediğini. Washington’un bölge ülkelerini ABD ile Çin arasında seçim yapmak zorunda bırakacağından ve bölgenin sürekli çatışan bloklara ayrılmasına neden olacağından Asya’da kolektif güvenlik arayışına girmediğini belirtiyor.

Zamanla ABD’nin bölgedeki müttefik ve ortaklarının Çin’in gelişen ekonomik gücünün çekim alanına girerek uyduları olmaya başladıklarına, Washington ile Pekin arasında iş birliği ve rekabet ortamında geçen ilişkilerin son dönemde bozulduğuna ve gerilimin arttığına işaret ediyor.

Washington merkezli Stratejik ve Bütçe Değerlendirmeleri Merkezi (Center for Strategic and Budgetary Assessments)’nin geçen haftalarda yayımladığı, “Büyük Güçler Rekabeti Çağında Güç Planlaması” (Force Planning for the Era of Great Power Competition) başlıklı rapor[xviii] ise ABD’de güvenlik kurumlarının, hegemonyadan, büyük güç rekabeti dönemine geçildiğine ilişkin bakışı benimsediğini gösteriyor. Rapor, Soğuk Savaş’tan sonra Savunma Bakanlığı’nın “Güç Planlama” çalışmalarında, statükoyu korumayı amaçladığını, ancak şimdi bu yaklaşımın değişmesi gerektiğini savunuyor.[xix]

Söz konusu raporlarda yer alan düşünce ve önerilerin ABD dış politikasının temel dokümanlarından biri olan ve genellikle iki yılda bir güncellenen “ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi” (U.S. National Security Strategy) belgesine ne kadarıyla gireceği henüz bilinmezken, Çin Komünist Partisi 19. Kongresinde bundan böyle kendi kuralları ile dünyaya açılacağını, ABD’nin elinde bulunan küresel liderliğe aday olduğunu açıkça ilan etmiş bulunuyor.