Uluslararası ilişkilerde temel aktörler olan devletlerin dış politika karar almasında rasyonel karar alma süreci önemli yerde dururken rasyonel karar alma sürecine yoğunlaşan Rasyonel Aktör, Bürokratik Politika ve Örgütsel Süreç modelleri Graham Allison tarafından geliştirilmiştir.[1] Bürokratik Politika Modelinde akılcı karar verme süreci ön planda olmakla birlikte bu süreçte birden fazla aktör ön planda çıkmakta ve kararlarda devlet başkanı ne kadar ön planda görünse de, bu kararın arka plan sürecinde Başbakanlık, Dışişleri Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, İstihbarat ve Genelkurmay Başkanlığı gibi birçok üst düzey hükumet kurumu ile bu kurumların en üst yetkilileri de yer almaktadır.[2] Bugün bu saydığımız kurumlar birçok devletin karar alma sürecinde etkili olmaktadır. Yaşadığımız süreçte Orta Doğu’da İsrail’in dış politika hamlelerinde baktığımız zaman birçok devlet kurumunun süreçte yer aldığı görülürken şüphesiz ki İsrail’in istihbarat kurumları da bu süreçte en aktif adım atan kurumların başında gelmektedir. İsrail, kurulduğu 1948 yılından itibaren düşman Arap devletinden gelebilecek güvenlik tehditleri ile mücadele eden bir devlet olduğu için güvenlik stratejisinin mühim faaliyetlerinden olan istihbarat, İsrail devletinin başat öğelerinden biri olarak inşa edilmiştir.[3] İsrail istihbaratı denildiği zaman toplumun çoğunluğu tarafından sadece MOSSAD düşünülse de, bu doğru bir yaklaşım değildir. İsrail’in istihbarat kurumları AMAN (Askeri İstihbarat Birimi), dış istihbarattan sorumlu MOSSAD (İstihbarat ve Özel Operasyonlar Enstitüsü) ve iç istihbarattan sorumlu Shin Bet’dir (Genel Güvenlik Servisi).[4] Bazı kaynaklarda ise bu üç örgüte ek olarak İsrail istihbaratının “Uluslararası” kolunu oluşturan Varash ile yurtdışında yaşayan Yahudilerin İsrail’e gelmesini sağlamak için faaliyet yürüten Aliyah Beth de vurgulanmaktadır.[5] AMAN’ın mücadele merkezi Suriye ve Irak olurken, Shin Bet Batı Şeria ve Gazze’den sorumlu, MOSSAD ise Orta Doğu ve Avrupa’ya odaklanmıştır.[6] Görüldüğü üzere İsrail istihbaratı, merkezi bir yapı gibi değil farlı kurumların uyum içerisinde çalıştığı bir sistemdir ve belirli bir rolü olan bu kurumların, birlikte koordinasyon içinde İsrail’in güvenliğini sağlamak için faaliyet göstermektedirler.[7] Prof. Dr. Çağla Gül Yesevi İsrail istihbarat kültürü ve istihbarat örgütlerini değerlendirirken şu ifadeleri kullanmıştır: “İsrail halkının dini, tarihi, kültürel özellikleri ve Filistin’den sürüldükten sonra dünyanın dört bir köşesinde geçirmiş olduğu 2000 yıllık geçmiş, İsrail istihbarat kültürünü ve istihbarat örgütlerini şekillendirmiştir. İsrail istihbarat etiğini etkileyen, istihbarat kültürünün şekillenmesini sağlayan birbiriyle bağlantılı sekiz önemli unsur bulunmaktadır. Bunlar; Yahudilik, Siyonizm, antisemitizm, toprağın kutsallığı, demokrasi geleneğine sahip olunduğuna dair iddia, özellikle askerî istihbarat örgütü Aman’ı etkileyen İsrail ordusunun askerî doktrini, İsrail istihbaratının siyasallaşma eğilimi ve istihbarat servislerine kamuoyunun verdiği güçlü meşruiyettir.”[8] Bugün Orta Doğu’da yaşanan süreç izlendiğinde Hamas’ın 7 Ekim 2023 tarihinde İsrail’de sivillere karşı gerçekleştirdiği saldırı sonrası gözler İsrail istihbarat örgütlerine dönmüştür. Dünyanın önde gelen istihbarat örgütlerinden olan İsrail istihbarat örgütlerinin bu saldırıyı nasıl öngöremediği tartışılırken bu saldırının İsrail tarafından bilindiği halde bilerek göz yumulduğu iddiaları da ortaya atılmıştır. Sonraki süreçte medyada yer alan haberlerde Mısır İstihbaratının 4 Ekim 2023 tarihinde MOSSAD’ı Gazze’de gerilimin biriktiğine dair uyardığı, Shin Bet’in de İsrail Hükumetini Gazze konusunda uyardığı, Hamas’ın saldırı planı olduğu belirttiğini ancak İsrail Savunma Kuvvetlerinin buna ihtimal vermediği vurgulanmıştır.[9] Prof. Dr. Serhat Erkmen İsrail’in istihbarat sürecinde başarısız olduğunu vurgulayarak Hamas’ın saldırısını neden öngöremediğini üç temel başlıkta açıklamıştır: “Hamas’ın kendi istihbarat kapasitesini geliştirmesi, İsrail’in güvenlik tehdidinin değerlendirilmesindeki hatalar ve İsrail’deki uzun süreli siyasi krizin kurumsal kapasite üzerine yansımaları.”. Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı da İsrail istihbarat örgütlerinin bu süreci neden istihbar edemediğini incelerken İsrail istihbaratının başarısızlığını “Yanlış analizler ve değerlendirmeler”, “İsrail istihbarat ve güvenlik yapısının koordinasyonsuzluğu ve politize olması”, “Tünel sistematiğinin ve üreteceği risklerin analiz edilememesi”, “Önceden ele geçirilen bazı bilgilerin yanlış yorumlanması”, “Mısır istihbaratından gelen bilginin dikkate alınmaması”, “Hamas’ın OSINT kullanma kapasitesini ve İsrail’e günlük olarak geçen işçilerden oluşturduğu eleman şebekesi”, “Teknolojiye bağımlılıkla birlikte oluşan zaafiyetler” başlıkları ile değerlendirmiştir.[10] İstihbarat Uzmanları Erol Tatlı ile Kadır Kıvam da süreçte İsrail istihbaratının başarısız olduğunu vurgularken[11] yabancı basında da İsrail istihbaratının zaafiyete uğradığına dair haberlere yer verilmiştir.[12] Bununla birlikte Hamas’ın bu saldırısı hakkında daha detaylı bilgiler elbette gelecek yıllarda yayınlacak ve süreç hakkında detaylı bilgilere sahip olunacaktır. Ancak şunu belirtmekte fayda var ki İsrail istihbaratının bundan önceki süreçler de birçok kez başarısız olduğu bilinmektedir. Örnek verecek olursak; 1973 yılında Arap ülkeleri ile İsrail arasında gerçekleşen Yom Kippur savaşından kısa bir süre önce İsrail askeri istihbaratının komutanı Eli Zeria Arapların İsrail’e saldırma ihtimalini “%45”, saldırmama ihtimalini “%55” olarak belirtse de, kısa bir süre sonra Mısır ve Suriye ordusu İsrail ordusuna saldırmış ve İsrail’in bu saldırıya çok büyük ölçüde hazırlıksız yakalanmıştır.[13]
7 Ekim 2023 tarihinden günümüze Orta Doğu coğrafyası yeni bir düzene doğru ilerlemektedir. Hamas’ın 7 Ekim 2023 tarihinde İsrailli sivillere yönelik saldırısı sonrasında İsrail’in Gazze’yi işgali ve bölgede işgal zamanı yaşanan insanlık dramı hafızalarda yer alırken, İsrail askeri ve istihbarat operasyonları ile İran’ın bölgedeki vekil güçlerinden Hamas ve Hizbullah’ın lider kadrosunun büyük bölümünü ortadan kaldırarak ölümcül darbeler indirmiş, aynı zamanda İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun üst düzey kişilerini de suikastler yaparak öldürmüştür.[14] İsrail’in İran ve onun vekillerine karşı bölgedeki adımlarının durmadan devam ettiği görülürken bu süreçte öne çıkan isimlerden biri de MOSSAD Başkanı David Barnea’dır. Son günlerde İsrail ile İran’ın Orta Doğu’da en önemli vekil güçleri arasında yer alan Yemen’deki Husiler arasında gerginlik üst düzey seviyeye yükselmiş, Husiler İsrail’in başkenti Tel Aviv’i bombalarken, karşılık olarak İsrail de Yemen’de Hudeyde limanı olmakla Husilerin birçok kritik bölgesini bombalamıştır. Bu süreçte İsrail medyasında çıkan bir haber bomba etkisi yaratmıştır. İsrail medyasındaki haberlere göre İsrail üst düzey yöneticilerinin gerçekleştirdiği toplantıda MOSSAD Başkanı David Barnea Husilerin İsraile’e gerçekleştirdiği saldırı sonrasındaki süreçte İsrail’in sadece Husilere değil İran’a da saldırı yapması gerektiğini dile getirmiştir.[15] İsrail medyasındaki bazı haberlere göre ise de İsrail Başbakanı Benyamin Netenyahu bu fikre katılmayarak İran için “uygun zamanda ele alınacak farklı bir konu” ifadesini kullanmıştır.[16] Bu konuya detaylı değinmeden önce Orta Doğu’da yaşanan gerginliğe kısa bir özet geçmek gerekmektedir.
Bilindiği üzere Suriye’de Beşşar Esad’ın 8 Aralık 2024 tarihinde devrilmesi sonrası Orta Doğu’da yeni bir dönemin kapısı açılmıştır. Yaşanan süreçte yeni bir jeopolitik düzen oluşurken Suriye’nin geleceği dikkat merkezinde olan konulardan biridir.[17] Ayrıca bölgede tansiyonun düştüğünü söylemek ve gelecek süreçte tehlikeler olmadığını ifade etmek oldukça güçtür. Geçen yazımda da belirttiğim üzere[18] İran tarafından Suriye ile ilgili gelen açıklamalar göz önüne alındığında İran’ın Suriye’de yeni adımlar atmaya yönelik politikalar geliştirdiği ve bunun da bölgede gerginliği artırma potansiyeli taşıdığı unutulmamalıdır. Bu süreçte kritik açıklamalardan biri de İran Devrim Muhafızları Ordusu’ndan gelmiştir. Devrim Muhafızları Ordusu Başkomutan Yardımcısı Ali Fadavi 18 Aralık tarihinde yaptığı açıklamasında İsrail’e karşı “Gerçek Vaat III” operasyonun muhakkak gerçekleşeceğinin altını çizmesi,[19] geçtiğimiz günlerde Arap Basınında Beşşar Esad’ın eski Ulusal Güvenlik Müdürü Ali Memlük ile kardeşi Mahir Esad’ın, Kuzey Irak bölgesinde terör örgütü PKK kamplarının da bulunduğu “Kandil Dağı” bölgesinde olduklarını belirtmiş, Mahir Esad’ın İranlı danışmanlarla Irak’a girdiği, sonra ise Süleymaniye’ye giderek Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) lideri Bafel Talabani’nin himayesine girdiği öne sürülmüş ayrıca Esad ile Memlük’ün hem İran Devrim Muhafızları ile hem de Lübnan Hizbullahı yetkilileri ile görüştüğü iddia edilmiş ancak Irak tarafı bu iddiaları yalanlamıştır.[20]Ayrıca İsrail ve ABD ile İran arasında gerginliğin sürdüğü dolayısıyla Orta Doğu’da sürecin tansiyonunun düşmediğini aksine daha yüksek devam ettiğini belirtmekte fayda var. Orta Doğu’da ki son süreçte bir diğer önemli mesele de şüphesiz ki İran’ın geleceği olurken uluslararası ilişkiler uzmanları bundan sonraki süreçte İsrail’in İran’a müdahale edip etmeyeceğini sıklıkla tartışmaktadırlar. İsrail medyasında çıkan haberlerde İsrail ordusunun İran’ın nükleer santrallerine olası saldırı için hazırlıkların devam ettiğinden bahsedilirken[21] bazı kaynaklarda İsrail’in ABD’yi de bu saldırı sürecine dahil etmek için çalıştığına dair vurgu yapılmaktadır.[22] Ayrıca, Amerikan basınında da Donald Trump ekibinin İran’a olası askeri operasyonları da ele aldıklarına dair haberler yer almaktadır.[23] Bugün gelinen süreçte İran’ın Orta Doğu’da en önemli vekil güçlerinden biri olan Husilerle İsrail arasında gerilimin üst seviyede olduğu görülmektedir. Husilerin Tel-Aviv’e füze saldırı sonrasında İsrail Yemen’i ağır bir şekilde bombalamıştır. Bu saldırılar sonrasında İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu konu ile ilgili açıklamasında “Hamas, Hizbullah ve Esad rejiminden sonra Husiler İran'ın şer ekseninin neredeyse son koludur. İsrail’e zarar veren herkesin çok ağır bir bedel ödeyeceğini zor yoldan öğreniyorlar ve öğrenecekler.”, “Bu sabah Hava Kuvvetleri, Hudeyde limanında ve Yemen'in iç kesimlerinde Husilerin stratejik hedeflerine saldırdı.” ifadelerini kullanırken Husilerin uluslararası nakliye ve ticaret yollarına saldırdığını ve İsrail’in uluslararası toplum için de hareket ettiğini eklemiştir.[24] Reuters’ın 19 Aralık tarihinde yayınladığı haberinde Netanyahu’nun hedefinin İran olduğu belirtilmekle birlikte İran’ın nükleer programını durdurmaması sonucunda ABD ve İsrail’in İran’a askeri saldırı yapabileceği olasılığına da yer verilmiştir.[25]
İsrail Dış İstihbarat Kurumu MOSSAD’ın Başkanı David Barnea bugün İsrail’in dış politika adımlarında kritik bir konumda bulunmakla birlikte Orta Doğu’da yaşanan süreçte onun adımlarını inceleyerek yorum yapmak süreci anlamamız için önemli olacaktır. 1965 yılında dünyaya gelen David Barnea tıpkı Benyamin Netanyahu gibi İsrail’in elit askeri birliği olan Sayeret Matkal’da görev yapmıştır.[26] Sayeret Matkal Birliği İsrail tarihinde kritik öneme sahip operasyonlara imza atarken[27] bu operasyonlardan biri de Entebbe Operasyonu olmuş ve bu operasyon istihbarat tarihinde çok önemli bir yerde yerini almıştır.[28] 1996 yılında MOSSAD’a katılan David Barnea 2019 yılında Başkan yardımcısı olurken, 2021 yılında MOSSAD Başkanı olmuştur.[29] Kaynaklara göre 3 Ocak 2020 tarihinde ABD’nin istihbarat operasyonu ile öldürülen İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’nin[30] öldürülmesinde kritik rol oynamıştır.[31] Emekli İsrail Askeri İstihbarat Başkanı Tümgeneral Tamir Hayman Süleymani suikastinde İsrail’in de rol aldığını ifade etmiştir.[32] Yabancı araştırmacılar da 27 Kasım 2020 tarihinde gerçekleşen İran nükleer mühendisi Muhsin Fahrizade suikastinde Barnea’nın önemli rol oynadığını ifade etmiştirler.[33] Barnea’nın MOSSAD Başkanı olarak göreve gelmesinden sonra MOSSAD içerisinde radikal yapılanmalar gerçekleştiği ve İsrail’in düşmanlarıyla mücadele için teknolojik açıdan önemli adımlar atılmakla birlikte Barnea’nın esas hedefi İran ve İran’ın nükleer silah programı ile mücadele etmektir.[34] Dr. Aykut Çağlak David Barnea hakkında şu değerlendirmede bulunmuştur: “MOSSAD Direktörü olduğunda (2021) uluslararası istihbarat literatüründeki yorumlar, Barnea istihbarat şefi olduysa İsrail savaş çıkarmaya çalışacak şeklindeydi... Tahminlerin doğru çıktığını görüyoruz... İsrail savaş istiyor...”[35]. 10 Eylül 2023 tarihinde David Barnea yaptığı konuşmasında İran’ın dünya genelinde terör girişimlerini artırdığını, İsrail’in İran’ın İsraillilere ve Yahudilere karşı planladığı 27 saldırıyı engellediğini, İran destekli terör eylemleri sonucunda İsrailliler veya Yahudilerin zarar görmesi durumunda İran liderlerinin bunun bedelini ödeyeceğini açıklaması ve İran’ın nükleer hedeflerine ulaşmasını engellemek için uluslararası topluma seslenmesi dikkat çekmiştir.[36] İsrail medyasında yayınlanan haberlere göre 7 Ekim 2023’ten sonra Yahudilere ve İsraillilere karşı gerçekleşmesi planlanan 50’den fazla İran destekli terör eylemini engellemiştir.[37] Ocak 2024’te ise David Barnea yaptığı açıklamasında “Her Arap anne şunu bilsin ki eğer oğlu 7 Ekim’deki katliama katıldıysa, kendi ölüm fermanını imzalamıştır”[38] ifadelerini kullanmış ve dünya kamuoyunu dikkati bu açıklama ve sonrasına yönelmiştir.
Bugün İsrail’in Orta Doğu’da gerçekleştirdiği adımlar ve bu bağlamda İran’ın vekil güçlerine aynı zamanda İran Devrim Muhafızlarına vurduğu darbelerde David Barnea yönetimindeki MOSSAD’ın rolünün çok büyük olduğu açık ve nettir. David Barnea’nın askeri komando birliğinden gelmesi ve istihbaratın uzun yıllardır içerisinde yer alması ve bölgeyi çok iyi bilmesi İsrail için bölge politikasında önemli avantajlardan biridir. Yıllarca İran üzerine çalışmalar yürüten Barnea’nın geçmişine baktığımız zaman yukarıdaki haberde belirtildiği gibi Husilerden ziyade direkt İran’ı hedef alınmasını istemesi şaşırtıcı değildir. 20 Ocak 2025 tarihinden sonra Donald Trump’ın ABD Başkanlığını resmen yönetmesi ile süreç farklı işleyecektir. Burada belirleyeceği mesele aynı zamanda İran tarafının hamleleri olacaktır. İran’da Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın Batı ile ilişkileri düzeltmeye çalışması bilinen bir süreçtir. ABD ve İsrail’in direkt İran’ın nükleer santrallerine hedef alma olasılığı Batı ve İsrail basınında yer almakla birlikte İran’ın yumuşuma için atacağı adımlar da bölgedeki sürecin artan tansiyonunu düşürebilir. Aynı zamanda İran’ın direkt hedef olmasına bölgede çok büyük yatırımı olan Çin tarafından sert tepki gelebilir. Bununla birlikte İran’ın son günlerde enerji ve doğal gaz sorunu yaşadığı ve toplumun büyük bölümünün bu durumdan rahatsız olduğu, zaman zaman bazı yerlerde protestoların başladığı görülmektedir. Bu süreçte İsrail’in İran’ın nükleer alandaki adımlarına karşı mücadelesinin de durmadan devam edeceği gözükmektedir. Daha önce de; 2009 yılında İsrail’in ABD yardımı ile geliştirdiği “Stuxnet” yazılımı İran’ın nükleer çalışmalarına darbe vurmuş, 2010’da varlığı ortaya çıkan bu virüsle İran’ın Buşehr ve Natanz’daki nükleer tesislerine sabotaj gerçekleşmiş, bu yazılım ile gerçekleşen patlama sonucunda 5 kişinin öldüğü ve İran nükleer programının 5 yıl geriye gittiği öne sürülmüştür.[39] 2015 yılında MOSSAD ajanları İran’ın başkenti Tahran’dan nükleer arşivler ile ilgili 110 bin belgeyi İsrail’e kaçırırken, 2012 yılında İranlı nükleer bilim insanı Mostafa Ahmadi Roshan’ın ölümünde MOSSAD izi iddiaları, 2012 yılında Yasd şehrinde nükleer programın gerçekleştiği öne sürülen çelik fabrikasında gerçekleşen patlamalarda, yine 2012 yılında İsfahan’da nükleer tesiste patlama ve İranlı bilim insanı Darioush Rezaeinejad’ın öldürülmesinden MOSSAD sorumlu tutulmuştur.[40]. Bu gibi veriler göz önüne alındığında İran’ın nükleer alanındaki adımlarının İsrail istihbaratı tarafından önlenmeye çalışılacağı gözlenmekle birlikte İran’da yaşanan birçok toplumsal sorun da İsrail tarafından koz olarak kullanılabilme potansiyeline sahiptir. Bütün bunları incelediğimiz zaman MOSSAD Başkanı David Barnea’nın önümüzdeki süreçte de İsrail dış politikasının karar alma süreçleribde aktif olarak rol alacağı net bir şekilde görünmektedir.
* Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim dalı Doktora öğrencisi, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
[1] Seçkin Gülmez ve Didem Buhari Gülmez, “Dış Politika Analizi: Teorik yaklaşımlar”. Bezen Balamir Coşkun ve İnan Rüma (Der.), Dış Politika Analizi: Konu, kuram, yöntem içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2022, s. 13.
[2] Gülmez ve Gülmez, a.g.e, s. 22.
[3] Çağla Gül Yesevi, “İsrail İstihbaratı ve MOSSAD”. Ümit Özdağ (Ed.), İstihbarat Örgütleri içinde, Ankara: Kripto Basım Yayınevi, 2014, s. 218.
[4] Ali Gök, “İsrail İstihbarat Topluluğu”. İsmail H. Demircioğlu, Naci Akdemir ve Bülent Sungur (Eds.), İstihbarat Örgütleri içinde, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2023, s. 194.
[5] Ender Güner, İstihbarat, İstanbul: Destek Yayınları, 2023, ss. 56; 57.
[6] Ian Black ve Benny Morris, İsrail’in Gizli Savaşları/İsrail İstihbaratının Tarihi, Çeviren: Enver Gürsel, İstanbul:Pegasus Yayınları, 2019, s. 14.
[7] Ali Burak Darıcılı, Türkiye ve Dünyadan İstihbarat Operasyonları, İstanbul: Kronik Yayınları, 2024, s. 100.
[8] Çağla Gül Yesevi, İsrail Ordusu ve İstihbarat Örgütleri/Mossad, Şabak-AMAN. Ankara: Kripto Basım Yayınevi, 2018, s. 132.
[9] Murat Yetkin, Meraklısı için Ortadoğu Kitabı, İstanbul: Doğan Kitap, 2024, s. 485.
[10] Konu hakkında detaylı bilgi için bk. Darıcılı, Türkiye ve Dünyadan İstihbarat Operasyonları, ss. 117-125.
[11] Konu hakkında detaylı bilgi için bk. “İsrail istihbaratı Aksa Tufanı’ndan neden başarısız oldu? Dosya”, içinde İstihbarat Raporu Dergisi, İstanbul: Toprak Tanıtım Ajans Matbaa, Ocak-Şubat-Mart 2024, ss. 35-38
[12] Konu ile ilgili bk. Peter Beaumont, “Israeli intelligence leak details extent of warnings over Hamas attack”. The Guardian. 28.11.2023, https://www.theguardian.com/world/2023/nov/28/israeli-military-had-warning-of-hamas-training-for-attack-reports-say erişim tarihi: 27.12.2024; Emily Harding, “How Could Israeli Intelligence Miss the Hamas Invasion Plans?”. CSIS. 11.10.2023, https://www.csis.org/analysis/how-could-israeli-intelligence-miss-hamas-invasion-plans erişim tarihi: 27.12.2024
[13] Ümit Özdağ, İstihbarat Teorisi. Ankara: Kripto Basım Yayınevi, 2020, s. 36.
[14] Konu hakkında detaylı bilgi için bk. Vusal Hasanzadeh, “Suriye’deki son gelişmeler ışığında Türkiye-İsrail gerginliği ve Azerbaycan ile Türk dünyasının konumu”. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü. 19.12.2024, https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/milli-guvenlik-ve-dis-politika-arastirmalari-merkezi/suriye-deki-son-gelismeler-isiginda-turkiye-i-srail-gerginligi-ve-azerbaycan-ile-turk-dunyasinin-konumu erişim tarihi: 27.12.2024.
[15] Jerusalem Post Staff, “Mossad chief urges direct strike on Iran in response to Houthi attacks - report”. The Jerusalem Post. 22.12.2024, https://www.jpost.com/breaking-news/article-834483 erişim tarihi: 27.12.2024.
[16] Toi Staff and Lazar Berman, “Report: Mossad chief believes Israel should target Iran to get at Houthis; PM disagrees”. The Times of Israel. 26.12.2024, https://www.timesofisrael.com/report-mossad-chief-believes-israel-should-target-iran-to-get-at-houthis-pm-disagrees/ erişim tarihi: 27.12.2024
[17] Konu hakkında detaylı bilgi için bk. Vusal Hasanzadeh, “Suriye’deki son gelişmeler ışığında Türkiye-İsrail gerginliği ve Azerbaycan ile Türk dünyasının konumu”. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü. 19.12.2024, https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/milli-guvenlik-ve-dis-politika-arastirmalari-merkezi/suriye-deki-son-gelismeler-isiginda-turkiye-i-srail-gerginligi-ve-azerbaycan-ile-turk-dunyasinin-konumu erişim tarihi: 27.12.2024.
[18] Vusal Hasanzadeh, “Anadolu’dan-Kafkaslara Ayrılmaz Kardeşlik: Azerbaycan-Türkiye”. 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü. 20.12.2024, https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/politik-sosyal-kulturel-arastirmalar-merkezi/anadolu-dan-kafkaslara-ayrilmaz-kardeslik-azerbaycan-turkiye#_ftnref4 erişim tarihi: 27.12.2024.
[19] “Operation True Promise III will certainly be carried out: IRGC commander”. Tehran Times, 18.12.2024, https://www.tehrantimes.com/news/507668/Operation-True-Promise-III-will-certainly-be-carried-out-IRGC erişim tarihi: 27.12.2024.
[20] “Arap basınından 'Esad'ın kardeşi ve istihbarat şefi Kandil Dağı'nda' iddiası”. Cumhuriyet. 17.12.2024, https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/arap-basinindan-esadin-kardesi-ve-istihbarat-sefi-kandil-daginda-2280245 erişim tarihi: 27.12.2024.
[21] Emanuel Fabian, “Military officials: Israel preparing for potential strikes against Iran nuclear facilities”. Times of Israel. 12.12.2024, https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/military-officials-israel-preparing-for-potential-strikes-against-iran-nuclear-facilities/ erişim tarihi: 27.12.2024.
[22] Eliana Fleming, “Israel and U.S. plan joint attack on Iran’s Nuclear program following Syrian airstrike success”. JFeed. 12.12.2024, https://www.jfeed.com/news-israel/soe36m erişim tarihi: 27.12.2024.
[23] Alexander Ward&Laurence Norman, “Trump Team Weighs Options, Including Airstrikes, to Stop Iran’s Nuclear Program”. Wall Street Journal. 13.12.2024, https://www.wsj.com/world/middle-east/trump-iran-plan-nuclear-weapons-def26f1d erişim tarihi: 27.12.2024.
[24] “Netanyahu says Yemen's Houthis 'the final arm' of Iran's axis”. Iran International. 19.12.2024, https://www.iranintl.com/en/202412198706 erişim tarihi: 27.12.2024.
[25] Sam’a Nakhoul, “Israel's Netanyahu eyes Iran after triumphs over Hamas, Hezbollah, Syria”. Reuters. 20.12.2024, https://www.reuters.com/world/middle-east/israels-netanyahu-eyes-iran-after-triumphs-over-hamas-hezbollah-syria-2024-12-20/ erişim tarihi: 27.12.2024.
[26] Yossi Melman, “Israel: Expect fewer assassinations and less noise from Mossad's new leader”. Middle East Eye. 27.05.2021, https://www.middleeasteye.net/news/israel-mossad-new-leader-david-barnea-fewer-assassinations-noise erişim tarihi: 27.12.2024.
[27] Sayaret Matkal hakkında detaylı bilgi için bk. Erica Pearson, “Sayeret Matkal/Israeli commando unit”. Britannica. https://www.britannica.com/topic/Sayeret-Matkal erişim tarihi: 27.12.2024.
[28] Konu ile ilgili detaylı bilgi için bk. Ephraim Kahana ve Muhammed Suawed, Ortadoğu İstihbarat Sözlüğü. Çeviren: Seval Yılmaz Crump, Feyzi Özcan ve Onur Yılmaz, İstanbul: İyidüşün Yayınları, 2020, ss. 101-102.
[29] Yossi Melman, “Israel: Expect fewer assassinations and less noise from Mossad's new leader”. Middle East Eye. 27.05.2021, https://www.middleeasteye.net/news/israel-mossad-new-leader-david-barnea-fewer-assassinations-noise erişim tarihi: 27.12.2024.
[30] CIA ve MOSSAD işbirliği ile öldürülen Kasım Süleymani’nin öldürülme sürecini istihbarat açısından incelemek için bk. Ali Burak Darıcılı, İstihbarat 101, Bursa: Dora Yayınları, 2023, ss. 51-52;
[31] Ahmed Charai, “David Barnea: The Chief Spy Leading Israel’s Fight Against Terror”. The National İnterest. 04.10.2024, https://nationalinterest.org/feature/david-barnea-chief-spy-leading-israel%E2%80%99s-fight-against-terror-213094 erişim tarihi: 27.12.2024.
[32] “Ex-Israeli Intel Chief Admits Role in Assassination of Iran's Qassem Soleimani”. Haaretz. 20.12.2021, https://www.haaretz.com/israel-news/2021-12-20/ty-article/israeli-intel-chief-takes-responsibility-for-assassination-of-irans-soleimani/0000017f-dc7a-df9c-a17f-fe7a86f80000 erişim tarihi: 27.12.2024.
[33] Yonah Jeremy Bob, “No. 9: David Barnea: The Mossad chief battling the Iranian threat”. The Jerusalem Post. 01.10.2024, https://www.jpost.com/influencers-24/50jews-24/article-822171 erişim tarihi: 27.12.2024.
[34] Yonah Jeremy Bob, “No. 9: David Barnea: The Mossad chief battling the Iranian threat”. The Jerusalem Post. 01.10.2024, https://www.jpost.com/influencers-24/50jews-24/article-822171 erişim tarihi: 27.12.2024.
[35] Dr. Aykut Çağlak [@hist_of_intel]. (2024, Ağustos 6). MOSSAD Direktörü olduğunda (2021) uluslararası istihbarat literatüründeki yorumlar, Barnea istihbarat şefi olduysa İsrail savaş çıkarmaya çalışacak şeklindeydi... Tahminlerin doğru çıktığını görüyoruz... İsrail savaş istiyor... . [X; attached resim]. X. https://x.com/hist_of_intel/status/1820878938035376578 erişim tarihi: 27.12.2024.
[36] Emanuel Fabian, “Mossad chief vows to target Iran’s ‘highest echelon’ if Israelis, Jews hurt in terror”. The Times of Israel. 10.09.2023, https://www.timesofisrael.com/mossad-chief-warns-russia-could-send-iran-arms-that-will-endanger-our-existence/ erişim tarihi: 27.12.2024.
[37] Yonah Jeremy Bob, “Mossad has stopped over 50 Iranian-backed terror attacks on Jews since Oct. 7 - sources”. The Jerusalem Post. 27.09.2024. https://www.jpost.com/israel-news/article-821917 erişim tarihi: 27.12.2024.
[38] Toi Staff, “Mossad chief: Those who took part in Oct. 7 massacre signed their own death warrant”. The Times of Israel. 03.01.2024, https://www.timesofisrael.com/mossad-chief-those-who-took-part-in-oct-7-massacre-signed-their-own-death-warrant/ erişim tarihi: 27.12.2024.
[39] Ali Burak Darıcılı, İstihbarat Sırları, İstanbul: Destek Yayınları, 2023, ss. 160-161.
[40] Gök, “İsrail İstihbarat Topluluğu”, ss. 234-235.
