Son dönemde Türkiye ve Azerbaycan arasındaki güçlü kardeşlik ilişkileri bazı çevreler tarafından hedef alınmaktadır. Bugün Türk dünyasının birliği yolunda birlikte önemli adımlar atan bu 2 kardeş ülke arasındaki ilişki sadece Anadolu ve Kafkasya coğrafyasını değil Altaylardan-Tuna’ya uzanan büyük Türk dünyasının birlik ve beraberliği için de çok kritik öneme sahiptir.[1] Son dönemde Türkiye ve Azerbaycan arasındaki kardeşlik ilişkilerini sorgulayan ve bu ilişkiyi hedefe koymak isteyen bazı grupların faaliyetlerinin arttığı görülmektedir. Azerbaycan ve Türkiye arasındaki güçlü ilişkileri zedelemek isteyen bölgesel ve küresel aktörlerin hedefi sadece bu iki ülke ile sınırlı değil aynı zamanda Türk dünyasının geneli üzerine olduğunu da belirtmekte fayda var. Bugün Türkiye-Azerbaycan ilişkileri başta olmakla Türk dünyası arasında ilişkiler çok güçlü şekilde ilerlemektedir. Her ne kadar Türk dünyası arasındaki entegrasyon süreci istenilen seviyeye tam olarak ulaşamasa da, bu süreç olumlu çerçevede hızlı bir şekilde ilerlemektedir. Son yıllarda Türk dünyası arasında entegrasyon sürecinin hızlanmasında şüphesiz ki Azerbaycan’ın 27 Eylül-10 Kasım 2020 tarihleri arasında Ermenistan’a karşı kazandığı II. Karabağ Savaşı Zaferi çok önemli yer tutmaktadır.[2] Bilindiği üzere Rusya ve Batı’daki birçok aktör tarafından desteklenen Ermenistan’ın 1991-1994 yıllarında Azerbaycan’ın Karabağ topraklarını işgal etmiştir. Türkiye her zaman Azerbaycan’ın haklı davasında siyasi arenada tam destek vermekle birlikte ayrıca uluslararası hukuk çerçevesinde 1992 yılından itibaren yaptığı askeri yardımlarda bulunmuş ve Azerbaycan ordusunun eğitilmesinde de büyük rol oynamıştır. II. Karabağ Savaşı’nda da Türkiye’nin Azerbaycan’a başta Bayraktar TB2 SİHA desteği Azerbaycan’ın zafer kazanmasına çok önemli katkı sunmuştur. Azerbaycan’ın 10 Aralık 2020 tarihinde Karabağ Zaferi şerefine yaptığı Askeri Geçit Törenine Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da katılırken askeri törende 2783 Türk askeri de yerini almıştır.

Bugün geldiğimiz süreçte bazı çevrelerin Azerbaycan ve Türkiye arasındaki kardeşlik ilişkisini hedef aldığı görülmektedir. Özellikle, bu sürecin 7 Ekim 2023 tarihinden sonra gerçekleşmesi de dikkat çekicidir. Bilindiği üzere 7 Ekim 2023 tarihinde Hamas’ın İsrail’de sivillere karşı gerçekleştirdiği saldırı sonrasındaki süreçte İsrail Gazze’yi işgal etmiş ve Gazze’de bir insanlık dramı yaşanmıştır. Bu süreçten sonra Azerbaycan-İsrail ilişkileri üzerinden bazı çevreler Türkiye-Azerbaycan ilişkilerini hedef almaya başlamıştır. Geçtiğimiz günlerdeki yazımda da belirttiğim gibi[3] Azerbaycan’ın İsrail ile ilişkileri bazı marjinal çevreler tarafından farklı şekilde lanse edilse de, Azerbaycan-İsrail ilişkilerinin Türkiye Cumhuriyeti aleyhinde olmadığını tekrardan belirtmek gerekmektedir. Azerbaycan ordusunun silahları arasında hem Türkiye hem de İsrail yapımı silahlar önemli yerde bulunurken, II. Karabağ Savaşı’nda Türk yapımı Bayraktar TB2 SİHA’larla beraber, İsrail yapımı IAI Harop ve SKY STRİKER gibi yeni nesil kamikaze İHA’larının etkin kullanımı ve zaferde paylarının olması unutulmaması gereken hususlardır. 7 Ekim 2023 sonrasında Gazze’de ve Orta Doğu’da yaşananlar sebebiyle bugün bazı çevrelerin Azerbaycan-İsrail ilişkileri üzerinden Azerbaycan’ı hedefe alması yanlış bir adım olmakla birlikte bu adımlar Azerbaycan-Türkiye arasındaki ilişkilere zarar verme potansiyeli taşımaktadır. Tekrar belirtmek gerekir ki Azerbaycan’ın İsrail ile güçlü ilişkileri olsa da, Azerbaycan İsrail-Filistin meselesinde her daim başkenti Doğu Kudüs olan Filistin devletinin bağımsızlığını uluslararası arenada desteklemiş ve bu politikasını uluslararası hukuk ve BM Güvenlik Konseyi’ne dayandırmış, ek olarak Filistin’e maddi yardımlar sağlamıştır.[4] İsrail’in Gazze’de gerçekleştirdiği işgal sonrasında Ekim 2023’te Azerbaycan Filistinli mültecilere destek amacıyla BM Orta Doğu Ajansı’na 1,6 milyon dolarlık mali katkı sağlamıştır.[5] Daha önce de 6 Aralık 2017’de ABD Başkanı Donald Trump’ın Kudüs’ü İsrail’in başkenti gibi tanıması kararı sonrasında Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev konu ile ilgili “Kudüs şehrinin İsrail’in başkenti olarak tanınması bizde büyük bir kaygı yaratıyor”[6] ifadelerinde bulunmuştur. Ayrıca bu yılın Haziran ayında Mısır Cumhurbaşkanı Sisi ile Kahire’deki görüşmesi sonrasında basına açıklama yapan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev “Azerbaycan’ın tutumu net: Bağımsız bir Filistin devleti kurulmalı ve başkenti de Doğu Kudüs olmalı”[7] açıklamasında bulunmuştur. 20 Temmuz 2024 tarihinde de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev konu ile ilgili “Bu çatışma bir an önce sona erdirilmelidir. Biz uzun yıllar Filistin’i ekonomik ve siyasi olarak destekledik. Her zaman Filistin’in bağımsızlığını destekledik. İki devletli çözümden yanayız. Filistin devleti kurulmalı ve Doğu Kudüs bu devletin başkenti olmalıdır. Davet edilirsek arabulucu olarak katkı verebiliriz. Fakat Arap Birliği daha etkin olmalıdır.”[8]  diye belirtmiştir. Ek olarak, 19 Aralık 2024 tarihinde Azerbaycan Filistin’e insani yardım için 2 milyon dolar ayırdığını ve Filistin’de 600 öğrencilik bir okulun inşası için de ek bütçe ayırmıştır.[9] Görüldüğü üzere Azerbaycan her daim Filistin meselesinde uluslararası hukuk çerçevesinde davranmış ve bağımsız Filistin devletinin kurulması gerektiğini dile getirmiştir. Tahminen 70 yıldan fazla süren İsrail-Filistin arasındaki sorunları bugün bile uluslararası aktörlerin çözemediği gerçeği ortadayken yaşanan süreçten Azerbaycan-İsrail ilişkilerini sorumlu tutmak gerçekçi bir yaklaşım değildir.

Son günlerde bazı çevrelerin Azerbaycan’ı başka bir konu üzerinden de hedef aldığı görülmektedir. Bu çevreler 18 Aralık 2024 tarihinde Rusya Devlet Televizyon ve Radyo Yayıncılığı Şirketine ve RIA Novosti haber ajansına röportaj veren Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in “Azerbaycan'da Türk askeri üssüne ihtiyaç var mı?” sorusuna verdiği cevabın bir bölümünü kullanarak algı yaratmak istemektedirler. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev soru üzerine ilk olarak “Hayır kısacası buna gerek yok. Zaman zaman belli medyada bu tür bilgilerin yayınlandığını dikkate alarak cevabımı biraz genişletecek olursam, buna gerek olmadığını söylemeliyim”[10] ifadelerini kullanırken devamında konu ile ilgili “Türkiye ile askeri ilişkilerimiz bağımsızlığımızın ilk günlerinde kuruldu ve bugün de devam ediyor. Türkiye, Azerbaycan ordusunun modernizasyonunda ve yüksek standartlara ulaşmasında büyük rol oynadı.”, “Türkiye ile Azerbaycan arasında imzalanan müttefiklik beyannamesinde (Şuşa Beyannamesi), tehditlere ve saldırılara karşı askeri yardımı öngören madde var. Dışarıdan bir saldırı gelirse yardıma gelmek hem Azerbaycan’ın hem de Türkiye’nin yükümlülüğüdür. Dolayısıyla bu madde, iki ülkeden birinde diğerinin askeri üssünün bulunmasını gereksiz kılıyor.”, “Türkiye'yle her yıl 10’dan fazla ortak tatbikat yapıyoruz. Bu, Kafkasya'da istikrar için önemli etkendir.” diye belirtmiştir.[11] Röportajında Türkiye’nin yardımları için teşekkürlerini belirten[12] Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in daha önceki açıklamalarında “Azerbaycan'da Türk ordusunun küçük modelini oluşturacağız. Türk ordusu modeli bizim için en makbul modeldir.”[13] ifadelerine yer vermesi dikkatlerden kaçmamalı, bugün Azerbaycan ve Türkiye arasında askeri ilişkilerin de çok güçlü olduğu unutulmamalıdır. Türk ordusunun önemli isimlerinden biri olan Korgeneral Bahtiyar Ersay 2022 yılında Azerbaycan Savunma Bakanı Zakir Hasanov’un danışmanı olduğu[14] ve hala bu görevine devam ettiği de göz ardı edilmemelidir. Bununla birlikte Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in açıklamasının diplomatik olarak da çok doğru olduğunu vurgulamak gerekir. Bugün Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin güçlü olması Batı’da bazı aktörler tarafından hoş karşılanmamakla birlikte İran ve Rusya da bu konudan çok da memnun değildir. İran’ın Azerbaycan’ın II. Karabağ Savaşı’nda kazandığı zafer sonrası Türkiye’nin bölgede ağırlığının artmasından rahatsız olduğu ve Zengezur Koridoru projesine resmi olarak karşı çıktığı net bilinen bir gerçektir. Bugün Suriye’deki yaşanan süreç ile ilgili de İran medyasının Türkiye’yi hedef aldığı görülmektedir. Bu bilgileri göz önünde bulundurursak Türkiye’nin Azerbaycan’da askeri üs bulundurması da İran tarafından tepki ile karşılanacaktır. Ek olarak, İran tarafından Suriye ile ilgili gelen açıklamalar göz önüne alındığında İran’ın Suriye’de yeni adımlar atmaya yönelik politikalar geliştirdiği ve bunun da bölgede gerginliği artırma potansiyeli taşıdığı unutulmamalıdır. Ayrıca İsrail ve ABD ile İran arasında gerginliğin sürdüğü dolayısıyla Orta Doğu’da sürecin tansiyonunun düşmediğini aksine daha yüksek devam ettiğini belirtmekte fayda var. Rusya ile ilgili konuya gelince Haziran 2021’de Reuters’de yayınlanan bir haberde Kremlin’in Azerbaycan’da Türk askeri üssü kurulma potansiyeli hakkındaki gelişmeleri izlediğini ve böyle bir adım sonrasında Rusya’nın kendi güvenliği ve aynı zamanda çıkarlarının güvenliğini sağlamak için adımlar atmasını gerektireceğini açıkladığı vurgulanmıştır.[15] Buradan görüleceği üzere bugünkü konjonktürde Türkiye’nin Azerbaycan’da üs kurma girişimi Rusya ve İran’ın Türkiye ile karşı karşıya gelmesine sebep olabilir. Bugün Rusya’nın 24 Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’ya başlattığı işgal harekatı sonrası başlayan Rusya-Ukrayna savaşında barışın sağlanması için müzakerelerde önemli adımlar atan Türkiye’nin, Suriye’nin toprak bütünlüğü, güvenliği ve Suriye’de istikrarlı hükümetin kurulması için de çok önemli politikalar geliştirdiği gözden kaçmamalıdır. Bugünkü konjonktürde Türkiye’nin Azerbaycan’da olası bir Türk askeri üssü kurması Batı tarafından da tepki ile karşılanacaktır. Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki “Azerbaycan’da olası bir Türk askeri üssü kurulacağı” iddiaları zaman zaman medyada yer alsa da, resmi açıklamalarda böyle bir açıklama yer almamaktadır. Türkiye’nin günümüz konjonktüründe böyle bir adım atması bazı uluslararası aktörler tarafından Türkiye’nin “emperyal yayılmacı” olarak hedefe konulmasına sebep olabilir.

Sonuç olarak, bugün Türkiye-Azerbaycan ilişkileri çok güçlü bir şekilde ilerlemekte ve bu güçlü birlik Türk dünyası için de olumlu bir adım olmakla birlikte Türk Devletleri Teşkilatı’nı güçlendirmektedir. Bugün Türkiye-Azerbaycan ilişkilerini hedef alan çevreler Türk dünyasının birliğini de hedef almaktadırlar. Günümüzün zor koşullarında Türkiye ve Azerbaycan uluslararası ilişkilerde devam eden sorunların uluslararası hukuk çerçevesinde çözülmesi için ortaklaşa hareket etmektedirler. Bugün TDT Zirvelerinde de uluslararası sorunların çözümü için neler yapılması gerektiği tartışılmaktadır. Dolayısıyla Türkiye ve Azerbaycan arasındaki kardeşlik ilişkilerini bozmak isteyen bazı çevrelerin faaliyetlerini engellemek gerekmekle birlikte Türk dünyası entegrasyonunu hızlandırmak için adımlar geliştirilmelidir. Güçlü bir Türk dünyası uluslararası sistemde önemli aktör olarak yerini alarak uluslararası arenada devam eden sorunların çözümünde önemli rol oynayabilir. Bu yazımı Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in şu cümleleri ile bitiriyorum: “Gün gelecek, dünyanın tüm sorunları Türk Devletleri Teşkilatı ile istişare yoluyla çözülecektir. Biz iş birliği ve dostluktan yanayız. Birliğimiz kimseye karşı değildir. Tehdit kaynağı değiliz ve olmayacağız. Kendi hakkımızı savunuyoruz ve birbirimize destek oluyoruz”.[16]

* Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim dalı Doktora öğrencisi, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

[1] Azerbaycan ve Türkiye arasında ilişkileri hakkında detaylı bilgi için bk. Cavid Veliyev, Azerbaycan - Türkiye stratejik ortaklığı tarihi ve güncel boyutlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020; Cavid Veliyev, Türkiye-Azerbaycan Diplomatik İlişkilerinin 30 Yılının Özeti. 14 Ocak 2022, Kriter Dergi. https://kriterdergi.com/ara/turkiye-azerbaycan-diplomatik-iliskilerinin-30-yilinin-ozeti 

[2] Zorlu, K. ve Hasanzadeh, V. (2021a). Karabağ Zaferi’nin Türk Dünyası’na Etkilerine Üzerine Bir Değerlendirme. D. Kıdırali (Ed.), Türk Dünyası-30 içinde (1. Baskı, ss. 296-307). Uluslararası Türk Akademisi, “ĞILIM” YAYINEVİ.

[3] Vusal Hasanzadeh, “Suriye’deki son gelişmeler ışığında Türkiye-İsrail gerginliği ve Azerbaycan ile Türk dünyasının konumu”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 19.12.2024, https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/milli-guvenlik-ve-dis-politika-arastirmalari-merkezi/suriye-deki-son-gelismeler-isiginda-turkiye-i-srail-gerginligi-ve-azerbaycan-ile-turk-dunyasinin-konumu erişim tarihi: 19.12.2024. 

[4] Konu hakkında detaylı bilgi için bk. Cavid  Veliev, “Azerbaycan için İsrail-Filistin Çatışmasının Riskleri ve Filistin Politikası”. Kriter Dergi. 01.12.2023, https://kriterdergi.com/yazar/cavid-veliyev/azerbaycan-icin-israil-filistin-catismasinin-riskleri-ve-filistin-politikasi erişim tarihi: 19.12.2024                

[5] “Ceyhun Bayramov İsrail-Fələstin münaqişəsi ilə bağlı çıxış edib - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO”, Oxu.az, 18.10.2023, https://oxu.az/siyaset/ceyhun-bayramov-israil-felestin-munaqisesi-ile-bagli-cixis-edib-yenilenib-fotovideo erişim tarihi: 19.12.2024                   

[6] “Prezident İlham Əliyev: “Qüds şəhərinin İsrailin paytaxtı kimi tanınması bizdə böyük narahatlıq yaradır””, Report İnformasiya Agentliyi, 13.12.2017, https://report.az/xarici-siyaset/prezident-i-lham-eliyev-quds-seherinin-i-srailin-paytaxti-kimi-taninmasi-bizde-boyuk-narahatliq-yaradir/  erişim tarihi: 19.12.2024 

[7] ““Müstəqil Fələstin dövləti qurulmalıdır, paytaxtı da Şərqi Qüds...” - Prezident”, Qafqazinfo.az, 09.06.2024, https://qafqazinfo.az/news/detail/musteqil-felestin-dovleti-qurulmalidir-paytaxti-da-serqi-quds-olmalidir-prezident-438495 erişim tarihi: 19.12.2024

[8] Ruslan Rehimov, “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Filistin devleti kurulmalı ve Doğu Kudüs bu devletin başkenti olmalıdır”, Anadolu Ajansı, 20.07.2024, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-filistin-devleti-kurulmali-ve-dogu-kudus-bu-devletin-baskenti-olmalidir/3280966 erişim tarihi: 19.12.2024    

[9] Firuzə Vahid, “Baş nazir: Azərbaycan Fələstinə humanitar yardım məqsədilə 2 milyon dollar ayırıb”, APA, 19.12.2024, https://apa.az/xarici-siyaset/bas-nazir-azerbaycan-felestine-humanitar-yardim-meqsedile-2-milyon-dollar-ayirib-881261 erişim tarihi: 19.12.2024 

[10] “İlham Əliyev “Rossiya Seqodnya" Beynəlxalq İnformasiya Agentliyinin Baş direktoru Dmitri Kiselyova müsahibə verib - YENİLƏNİB”. Report İnformasiya Agentliyi, 18.12.2024, https://report.az/xarici-siyaset/ilham-eliyev-rossiya-seqodnya-beynelxalq-informasiya-agentliyinin-bas-direktoru-dmitri-kiselyova-musahibe-verib/ erişim tarihi: 19.12.2024     

[11] Ruslan Rehimov, “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Türkiye'yle her yıl 10'dan fazla ortak tatbikat yapıyoruz”, Anadolu Ajansı, 18.12.2024, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-turkiyeyle-her-yil-10dan-fazla-ortak-tatbikat-yapiyoruz/3427638 erişim tarihi: 19.12.2024       

[12] “İlham Əliyev “Rossiya Seqodnya" Beynəlxalq İnformasiya Agentliyinin Baş direktoru Dmitri Kiselyova müsahibə verib - YENİLƏNİB”. Report İnformasiya Agentliyi, 18.12.2024, https://report.az/xarici-siyaset/ilham-eliyev-rossiya-seqodnya-beynelxalq-informasiya-agentliyinin-bas-direktoru-dmitri-kiselyova-musahibe-verib/ erişim tarihi: 19.12.2024     

[13] Ruslan Rehimov, “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Azerbaycan'da Türk ordusunun küçük modelini oluşturacağız”, Anadolu Ajansı, 26.02.2021, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-azerbaycanda-turk-ordusunun-kucuk-modelini-olusturacagiz/2158236 erişim tarihi: 19.12.2024     

[14] Türkiyəli general-polkovnik Zakir Həsənovun müşaviri oldu - FOTO/VİDEO, Oxu.az, 10.12.2022, https://oxu.az/siyaset/turkiyeli-general-polkovnik-zakir-hesenovun-musaviri-oldu-fotovideo erişim tarihi: 19.12.2024      

[15] “Russia monitoring talk of Turkish military base in Azerbaijan, says Kremlin”, Reuters, 18.06.2021, https://www.reuters.com/world/russia-monitoring-talk-turkish-military-base-azerbaijan-says-kremlin-2021-06-18/ erişim tarihi: 19.12.2024        

[16] “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Türk dünyası için birlik mesajları verdi”, TRT Avaz, 06.06.2024, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-turk-dunyasi-icin-birlik-mesajlari-verdi/66620c1ff84dcf782e02800d erişim tarihi: 19.12.2024