Genel bir değerlendirme yapıldığında, yaşanan ana değişimler, tarım sektörünün inovasyonu nasıl gerçekleştirdiğine dair gereksinimleri de beraberinde getirmekte ve bu alanda yapılan araştırmalar da artmaktadır. Örneğin Dünya Bankası'nın 2010-2012 Tarım Eylem Planı [1]her yıl için tarımsal harcamasını 4 milyar dolardan ile 8 milyar dolara yükseltmiş ve bu da genel bütçenin yaklaşık %7'ini oluşturduğundan yıllık olarak 560 milyon dolarlık bir araştırma bütçesine denk gelmektedir. Bunu tetikleyen gelişmeler şöyledir;
1. Tarımsal kalkınmada üretimden ziyade giderek artan oranda pazar belirleyici rol oynamaktadır.
2. Tarım ve tarımsal ürünlerin üretimi, ticareti ve tüketim koşulları dinamik bir biçimde gelişmekte ve tahmin edilmesi güç bir şekilde gelişmektedir.
3. Bilgi ve teknoloji giderek artan bir oranda özel sektör sayesinde üretilmekte, yayılmakta ve uygulanmaktadır.
4. Bilişim teknolojilerinin artan bir oranda büyümesi, diğer alanlar ve diğer amaçlar için yaratılan bilgiden yararlanma olasılıklarını artırmaktadır.
5. Birçok ülkede tarım sektörünün bilgi yapılanması dikkate değer bir biçimde değişmektedir.
6. Tarımsal kalkınma artan bir oranda küreselleşmiştir.
İnovasyon Sistemleri ile ilgili geçen yazımızda da belirttiğimiz üzere zaman içerisinde sektörel çalışmalar yapılmaya başlamış ve tarımsal inovasyon sistemleri de 1990'lardan itibaren literatüre girmiştir. Tarımsal inovasyon sisteminleri hakkında hazırlanan kapsamlı bir çalışmada[2] 8 adet örnek olay incelemeleri detaylı olarak verilmekte ve gelişmekte olan ülkelerden gelişen ve değişen tarım sektörleri ele alınarak ve değişik alt sektörler seçilerek gerçekleştirilmektedir[3]. İnovasyon sistemi literatürüne bağlı olarak geliştirilen analitik çerçevede 4 ana faktör olarak; aktörler ve rolleri, aktörlerin tutum ve davranışları, işbirliklerinin özellikleri ve etkileri, gerekli olan çevresel gelişim durumu ele alınmaktadır. Kısaca, ortaklıklar ve bağlantılar tarihsel geçmişleriyle ve günümüzdeki durum analiz edilerek, inovasyon için gerekli olan fırsatları ve ihtiyaçları tanımlamakta ve bu tanımlamayı yapabilmek için politika, piyasalar, ticaret koşulları, sosyo-politik ortam ve doğal kaynak yapısı irdelenmektedir. İnovasyonun doğası ve inovasyon kapasitesi hakkında elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:
1. Araştırmalar (her zaman merkezde bulunmasa da) inovasyonun önemli bir parçasıdır.
2. Modern tarım sektöründe rekabetçilik, inovasyon için oluşturulan işbirliklerine bağlıdır.
3. Sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik, ekonomik başarı için gereklidir ve bunlar yaptırımlar içerisinde de yeralmalıdır.
4. İlişkilerin ve işbirliğinin yaratılmasında piyasa (pazar) yetersiz kalmakta ve bu nedenle kamu sektörünün önemli bir rolü bulunmaktadır.
5. Herhangi bir sektörün süreklilik arz eden rekabetçi baskılara karşılık verebilmesi ve kapasitenin oluşabilmesi için müdahaleler gereklidir.
6. Kalkınma olabilmesi için kırsal aktörlerin örgütlenmesi önemlidir. İnovasyon sistemlerinin geliştirilmesi ve çok sayıda zirai ve kırsal kalkınma çabalarında genel olarak dikkate alınması gereken bir paydadır.
7. İnovasyon sistemleri için sektörler düzeyinde gerekli olan aktörler ya yoktur ya da hesaba katılmamıştır.
8. İnovasyon kültürünün yaygınlaştırılabilmesi için geniş çaplı bir tutum ve davranış setinin hazırlanması gerekir.
9. İnovasyon kapasitesinin ana unsurlarından biri inovasyonu destekleyen uygun koşulların var olduğu çevre koşullarıdır.
Uluslararası Gıda Politikası Araştırma Enstitüsü, IFPRI tarafından yapılan bir analizde[4] tarımsal araştırmanın fark yarattığı koşullar ile ilgili yukarıdakilerle benzer sonuçlara ulaşılmaktadır. Bunlara ek olarak;
- sulama sistemleri için tamamlayıcı yatırımlar ile kırsal karayolu ağları, kırsal eğitim, piyasa altyapısının gerekliliği ve düzenleyici sistemlerin oluşturulması,
- çiftçiler, girişimciler ve şirketlerin tarıma yatırım yapmaları için teşvik politikaları oluşturulması
·araştırma enstitüleri, sivil toplum kuruluşları, özel şirketler, kamu kurumları ve uluslararası kuruluşlar gibi farklı aktörler arasındaki işbirliği ve ortaklıkların gerekli olduğuna dikkat çekilmektedir.
Yukarıdaki çalışmalardan ortaya çıkan tarımsal araştırmanın bir gereklilik olsa da gıda güvenliği veya iklim değişikliği sonucu ortaya çıkan sorunlarla başa çıkmada yeterli olmadığıdır. Bunun yerine, (sadece bilim taraflı olarak değil) daha geniş tabana yayılmış ve kapasite artırılmasına yönelik çabaların gerekli olduğu ve tarımsal inovasyon için gerekli olan değişik aktörlerin, politikaların, kurumların ve altyapının bütünlüğünden oluşan bir sistemin oluşmasından geçtiğidir.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTARD/0,,contentMDK:22330055
~menuPK:1307965~pagePK:210058~piPK:210062~theSitePK:336682,00.html
[2] 2006 yılında Dünya Bankası tarafından yayımlanan 'Tarımsal İnovasyonun Geliştirilmesi: Araştırma Sistemlerinin Güçlenmesinin Ötesine Nasıl Geçilir' başlıklı raporun aslı için World Bank.2006."Enhancing Agricultural Innovation:How to Go Beyond the Strengthening of Research Systems." World Bank, Washington, D.C.
[3]Ekin Keskin "Tarımsal İnovasyonun Gelişimi ve Türkiye için Öneriler", Stratejik Analiz Şubat 2009 Sayı:106'da raporun kısa bir özetine ulaşılabilmektedir.
[4] Spielman, D. and Pandya-Lorch, R. (Eds.) (2009). Millions Fed: Proven Successes in Agricultural Development, IFPRI: Washington, D.C.
