Berezovskiy’nin Ölümü Putin’in Zaferi mi?

1990’lardan itibaren Londra, Sovyet sonrası Rusya’nın kaynaklarını yağmalayan oligarkların sığınağı haline gelmiştir. Özellikle Vladimir Putin’in Rusya Devlet Başkanı olmasıyla birlikte başlatmış olduğu “oligarklarla savaş” ile birlikte Rusya’yı terk ederek İngiltere’ye sığınan oligarklar, Putin’in iktidarına karşı mücadele vermeye başlamışlardır. Bu durum da Londra ile Moskova ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Bu çalışma 2003’ten beri İngiltere’de siyasi sığınmacı olarak yaşamış olan ilk oligarklardan Yahudi kökenli Rus milyarder Boris Berezovskiy’nin 23 Mart 2013 tarihinde gerçekleşen ölümünün perde arkasını ele almaktır.

Boris Berezovskiy, 1989’da Sovyetler Birliği’nde ilk özelleştirme zamanlarında otomobil işletmeciliğiyle ilgilenmeye başlamış 1994’e gelindiğinde ise büyük miktarda servete sahip olmuştur. Berezovskiy 1994’te ORT televizyon kanalını kurarak 1996’da Boris Yeltsin’ın seçim kampanyasında araç olarak kullanmıştır. 1996’da Çeçen savaşında ateşkesin sağlanmasında önemli rol oynayarak Rusya Güvenlik Konseyi’nin başına gelmiştir. Putin’in Federal Güvenlik Servisi(FSB) Başkanlığından siyasete atanmasını sağlamış, 1999’da Başbakan olmasını teklif etmiş ve 2000’de ise Devlet Başkanı seçilmesinde önemli rol oynamıştır. Putin’in iktidara gelmesiyle, ülkeyi görünmeden Putin üzerinden yöneteceğini düşünen Berezovskiy’in hesapları tutmamış, Putin ile arasının bozulması sonucu da Berezovskiy Londra’ya kaçmak zorunda kalmıştır.[1]

Vladimir Putin, iktidara gelmesi ve iktidarı kendi etrafında birleştirmesiyle birlikte oligarklara karşı mücadele başlatmıştır. Putin’in oligarklardan talep ettiği 3 şey vardı. Bunlar; 1) oligarklar yatırımlarını ülke dışında değil de, ülke içinde yapmaları, 2) siyasete karışmamaları, 3) iktidarın finans çıkarlarını dikkate almalarıydı.[2]

Putin’in oligarklara karşı yürüttüğü mücadele başarıyla sonuçlanmıştır. Putin’in izlediği politika Oligarkların kendisini değil, eski oligark yapılanmasını ortadan kaldırmıştır. Serbest işadamı olmaktan çıkararak, devlet bürokrasisinin parçası haline getirmiştir.[3]

Putin’in politikaları ile uyum sağlamak istemeyen oligarklar ise, ya Khodorkovskiy gibi tutuklanarak serveti devletleştirilmiş ve uzun süren dava sonucu hapis cezası verilmiştir[4] ya da Berezovskiy gibi yırt dışına kaçarak Putin ile mücadelesini devam ettirmişlerdir. Berezovskiy Londra’dan Putin iktidarına karşı olan ülke içindeki muhalefete maddi destek sağlamış ve Rusya’ya karşı uluslararası toplum tarafından yaptırım yapılması için çaba harcamıştır.[5]

Berezovskiy ile Putin arasında, buna bağlı olarak da Moskova Londra arasında yaşanan diğer kriz de 2000’de siyasi sığınmacı olarak İngiltere’ye sığınan eski KGB ajanı Aleksandr Litvinenko’nun 2006’da zehirlenerek öldürülmesi olmuştur. Litvinenko’nun ölümüyle ilgili İngiltere Rusya vatandaşı Andrey Luganov’u sorunlu bulmuş ve Rusya’dan kendisine iadesini istemiştir.  Putin ise bu talebi reddetmiştir.[6] Londra’da bulunan Berezovskiy de, İngiliz istihbarat servisi MI6 ile işbirliği içerisinde hareket ederek Litvinenko’nun ölümüyle ilgili Rusya’ya karşı ifade vermesi Moskova ile Londra arasında gerginliği artmasına neden olmuştu. Bunun üzerine Putin İngiliz hükümetinden Brezovskiy’nin Rusya’ya iadesini talep etmiş, ancak red cevabı almıştır.[7]

Dolayısıyla Berezovski İngiltere’de bulunduğu sürece, diğer siyasi sığınaklar gibi Moskova ile Londra arasında bir duvar gibi durmaya devam etmiştir. Berezovskiy’nin ölümü sadece kendi ölümü olmaktan ziyade, Londra ile Moskova arasındaki uzun zamandan beri süren siyasi krizler döneminin de ölümü olmuştur.

İngiltere’de Berezovskiy’nin ölümüyle ilgili, intihar sonucu mu, zehirlenme sonucu mu olduğunu tartışmaya devam ederken, en son olarak İngiliz Berezovskiy’nin evinde yapılan inceleme sonucunda herhangi bir kimyasal ya da biyolojik maddeye rastlanmadığını açıklamıştır. Berezoskiy’nin koruması da “Berezoskiy 5 saate yakın evinde tek başına kaldığını” açıklamıştır.[8] İngiltere hükümeti bu süreç devam ederken ne Rusya ne de Putin’e karşı herhangi bir suçlamada bulunmamıştır. Berezovskiy’nin ölümü Litvinenko’nun ölümünden farklı olduğu söylenebilir.

Ekonomik sorunlar yaşayan İngiltere, Rusya ile ilişkileri tekrar düzeltmek istemiştir. Ancak iki ülke yakınlaşmasını önünde, en azından Putin için,  Berezovskiy hala bir engel olmaya devam etmekteydi. Bu durumu düzeltme çabasına giren İngiltere ve daha önce 2006’da Litvinenko’nun ölüm nedenini Putin’e yıkmış olan İngiliz mahkemesi, bu sene başında Linvinenko’nun ölümüyle ilgili yeni bir soruşturma başlatma kararı almış ve bu süreçte Berezovskiy’in de Litvinenko’nun ölümüyle olan ilişkisini ele alacağını açıklamıştır.[9]

İki ülke ilişkilerin düzelmeye başlamasını en önemli başlangıcı 13 Mart 2013 tarihinde Rusya ve İngiltere Dışişleri ve Savunma Bakanları Londra’da ilk defa Stratejik Diyalog çerçevesinde kapalı kapılar ardından yapılan görüşmesi olmuştur. Görüşme sonrası basın açıklaması yapan Sergey Lavrov, iki tarafın da stratejik konuların çoğunda ortak görüşe sahip olduklarını, bazı sorunlar ise iki tarafın işbirliğini engellememesi gerektiğini söylemiştir.[10]  İngiltere Dışişleri Bakanı WilliamHague  “İnderfax” haber ajansına verdiği demeçte, Londra’nın Rus doğal gaz miktarının artırılması ve “Kuzey Akım” doğal gaz boru hattının da İngiltere’ye kadar uzatılması olasılığını görüşmelerine hazır olduklarını açıklamıştır.[11]22 Mart 2013 tarihine gelindiğinde ise, Rusya devlet şirketi “Rosneft” İngiliz şirketi BP ile anlaşarak TNK-BP şirketinin %100 satın almıştır.[12] 23 Mart 2013 tarihinde ise, yani iki ülkenin dev petrol şirketleri anlaşmanın imzalanmasının ertesi günü Boriz Berezovskiy’nin ölüm haberi gelmiştir.

Berezovskiy’nin ölümünün gerçekleştiği gün Rusya Devlet Başkanı basın danışmanı Dmitriy Peskov, Berezovskiy birkaç ay önce Putin’e özel mektup yazarak hatalarından dolayı üzgünlüğünü dile getirerek af dilediğini ve ülkesine dönmek istediğini açıklamıştı.[13] Rusya siyaset bilimci Sergey Markov ise, bu iddiaya da değinerek, Berezovkiy muhtemel ölüm olasılıklar arasında İngiliz gizli servisi tarafından öldürülmüş olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu yazmıştır.[14]  Rusya Liberal Demokratik Parti lideri Vladimir Jirinovskiy’de benzeri açıklama yaparak, Abramoviç davasından sonra İngiliz mahkemesine güveni sarsılan Berezovskiy’nin tekrar Rusya’ya dönmek istemiştir, Berezonsiy’nin ülkeye dönmesi durumunda, ülke dışındaki diğer siyasi sığınaklarında Rusya’ya dönmesine neden olabileceğini, bu durum ise İngilizlerin hoşlana gitmediğini söylemiştir. Jirinoskiy, Berezovskiy’nin özel güvenliğinin İngiliz gizli servisine çalışıyor olabileceğini, dolaysıyla da İngiliz istihbaratı tarafından ortadan kaldırılmış olabileceğini iddia etmiştir.[15]

Berezovskiy’nin ölümü Rusya’dan çok İngiltere’nin işine yaramıştır. Putin iktidarına karşı mücadele veren Berezovskiy’nin Rusya’ya dönmesi durumunda Putin’in Berezovskiy’ye karşı zaferi değil, Moskova’nın Londra’ya karşı da zaferi olacaktı. Berezovskiy Moskova’ya dönebilseydi Putin’in iktidarını kabul etmiş olup, yurt dışındaki diğer muhalif isimlerin de artık Putin’e karşı mücadeleleri anlamsız olarak kabul edilecekti. Berezovski Putin tarafından af edilmesi karşılığında doğal olarak Berezovskiy’nin Rusya’nın bazı taleplerini yerine getirmek zorunda kalacaktı. Muhtemeldir ki, bu da Berezovskiy’nin İngiliz gizli servisi MI6 ile olan ilişkileri sürecinde edindiği önemli bilgilerin Putin’e bilgi vermesi olacaktı. İngiltere ile Rusya ilişkilerdeki ilerleme sürecinde Berezovskiy’nin akıbeti muhtemelen ele alınmış ve pazarlık konusu olmuştur. Ancak İngiliz hükümeti için Rusya ile ilişkileri düzeldikten Berezovskiy’yi Rusya’ya iadesinden ziyade, tamamen ortadan kaldırılması daha kabul edilir bir tercih olarak görülebilirdi. Berezovskiy’nin bu haliyle hayatını kaybetmesi Putin’in kazancı olmamıştır. Sadece Moskova ile Londra ilişkilerin gelişmesinde bir engelin ortadan kalkmış olduğu anlamına gelmektedir.