Kariyerindeki tüm zamanlarda olduğu gibi Prigojin’in isyan nedeni sadece para olabilir.

Valeriy Şiryayev – Novaya Gazeta[1]

Lukaşenko: Dedim ki, bu sorunda ne beni ne Putin’i ne de Prigojin’i bir kahraman yapamayız. Çünkü biz bu durumu gözden kaçırdık, sonra çözüleceğini düşündük ama çözülmedi… Bu işte bir kahraman yok.

Her şey nasıl sona erdi?

Belki de Belarus Devlet Başkanı’yla aynı şekilde düşünmeliyiz. Wagner isyanında çatışmaya katılan tüm taraflar beklenmedikleri kadar pek çok şeylerini kaybettiler. Bu sorunda hiçbir kazanan yok, hatta çatışmaya katılmayan pek çok tarafın kayıpları daha da büyüktür. Bunları tek tek gözden geçirelim. 

Evgeniy Prigojin’in kayıpları

Prigojin aşağıda değineceğim kayıplarının yanında en sonunda Wagner’i kaybedecek olmakla birlikte, belki de çok güçlü bir siyasi araç olarak kalmayı sürdürecek. Savunma Bakanlığı’yla sözleşme imzalayan Wagner ve Wagner gibi şirketler Bakanlığın muvazzaf tugay ve taburları tarafından devre dışı bırakılırken, Prigojin, yakın zaman içinde elde ettiği çoğu belirsiz kaynaklardan inşa ettiği medya imparatorluğunu kaybedecek. Doğacak masraflara hangi mali kaynaklarla karşılayacağı belirsiz olduğundan bir süre bekleyip sonra, yaralı aslan misali can havliyle ileri bir adım atacağı kuşkusuzdur. Her şeyini kaybedinceye kadar Prigojin bir tehdit olarak kalmayı sürdürecek.

Ayaklanmadan sonra, Putin’le kişisel ve samimi konuşma için son umudunu kaybettiğinden bu kayıp Onun tuhaf kariyerini de sonunu getirmiştir. Arkasında Putin’in olmadığı şartlarda, alanını genişletmek için sahip olduğu tüm iddialı projeleri yatırım sıfırla çarpabilir, çünkü, doğrudan devlet başkanına bağlı olan çatışmaya girdiği her vali Prigojin’in proje ve gayrimenkullerine çok geçmeden el koyacaktır.

Belarus’a sığınma henüz belirsiz bir statü niteliği taşıyor. Özel birlik içerisinde kalan savaşçıların masraflarını kimin ödeyeceği de belirsiz. Parasını alamayan askerlerin ya orduya katılmak ya da kendilerine bir iş bulmak için ayrılacakları şartlarda Prigojin’e bağlı kalmayacağı mutlak olduğundan Prigojin tam olarak savunmasız kalacaktır.  Wagner bazı ülkelerde operasyonlara devam etse bile, (Afrika’da 20 noktada bulundukları değerlendiriliyor), hizmetlerini Rusya devletinden başka kimseye sunma ihtimalleri olmadığından tropik bölgelerdeki yerel liderlere nakit karşılığında özel hizmetler verirlerse, ancak serserilerin sahip olduğu kadar bir itibarla yeni bir Bob Denar’a dönüşecekler.

Prigojin’in son kaynağı olan elmas ve altın madenleri de dahil olmak üzere Afrika'da kendisi adına kaydedilen şirketler (değerlerinin 1,5 milyar dolardan fazla olduğu hesap edilmiştir) için Rusya'da bu madenlere yeni işletmecilerin bulunması imkânsız değildir. Şirket kayıtları resmi bir statüde olmadan, bu şirketlerin yerel yada uluslararası piyasada el altından satılmak istenmesi halinde bile, Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın onayı aranacağından, Prigojin bu madenlere de karşılıksız veda etmek zorunda kalacaktır.

Rusya’nın kayıpları

İktidarın otoritesinin zayıflaması Putin seçmenlerinin gözünde hiç de muzaffer görünmediği gibi, daha çok trajik bir sürprizle hayal kırıklığına uğramış veya aldatılmış bir kişi haline gelmiştir. Herkes bu ayaklanma riskinin gözden kaçırıldığını ve çatışmayı açık hale getirenin Putin olduğunu biliyor. Bu isyan öncesine göre Putin karizmasının epey bir kısmını geride bıraktı.

Ordudaki hayal kırıklığı Şoygu ve Gerasimov’un isyan sırasındaki davranışları tüm eleştirilerden daha düşük pay almaktadır. Sorumluluğu üstlenmek zorunda olan yetkililer bir anda ortadan kaybolunca üniformalı tüm insanlar zihinsel olarak Şoygu ve Gerasimov’un asker olmadığını --ve eylemlerinde güç eksikliği, ürkek manevralar ve sorumluluktan kaçınma– gördüler. Prigojin’in herkesten daha katı ve kararlı olduğu ortaya çıktı. Hem ülke içinde hem de tüm dünyada, seçkinlerin, halkın ve devlet başkanının birlikteliğiyle başarılabilecek büyük güç olma imajı hızla erozyona uğramıştır.

Seçkinler üzerindeki bölünme açık. Ordu; Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanı’nın değiştirilmesi konusunda ciddi bir bölünme yaşanmıştır. Medyada güvenlik güçlerinin Prigojin’e desteği konusunda yorumlar yapılırken, aşağı kattaki seçkinler, örneğin Remchukov'un NYT ile yaptığı konuşmada belirttiği gibi kendilerini güvende hissetmediklerini açıkça ifade ediyorlar. Volodin, isyan gününde ülkeden kimin ayrıldığını öğrenmek isteyerek “... bu tür eylemler cezalandırılabilir olmalıdır” diye ekliyor. FSB ise, isyan hakkında ceza davası açtığını resmen duyurmuş oldu.

Pilotların ölümündeki sorumluluk kime aittir, kimse konuşmuyor. Bu isyan, sosyal ağlarda yazıldığı gibi, halkın gözünde çaresizlik ve adaletsizliğin en somut halidir. Buna karşı Prigojin’in sloganı: sadece adalet idi. Wagner savaşçıları adalet için savaştılar ve halen adalet için savaşmaya devam ediyorlar.

NATO için sonuçlar

NATO için Rusya, bundan böyle büyük bir nükleer cephaneliğe sahip, darbe olabilecek tehlikeli bir ülkedir. Oysa Rusya gibi İsrail'in de nükleer bir cephaneliği olmakla birlikte tüm dünya, İsrail konusunda göreli olarak daha sakindir. Çünkü bu ülkedeki kurumların, toplumun ve siyasi geleneklerin silahlara karşı sorumlu bir tutuma sahip olduğu kabul ediliyor. Pakistan'da da nükleer bir cephanelik var ve orada düzenli olarak darbeler oluyor, darbeler NATO’nun kontrolünde gerçekleştirildiğinden orada da bir sorun görünmüyor. Hindistan ve Pakistan arasındaki gerilimli durum ise, dünyanın dört bir yanındaki ordular için bu gerilimin bir nükleer çatışma tehdidine dönüşmemesi için her an teyakkuzda olmaları gerektiği anlamına geliyor.

Stratejik güvenlik konusundaki sistem analistleri, Çin’in de dahil olduğu nükleer silaha sahip olan ülkelerin bu güce yaklaşımlarının gözden geçirilip geçirilmemesine inceliyorlar. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller, “ABD'nin faaliyetleri ve çıkarları ile ilgili olarak, olanların nihai sonuçlarının ne olacağı belli değil” derken genel olarak Prigojin’in macerasının, Rusya’daki iç siyasi krizin işaretleri olarak not ediliyor.

Prigojin önderliğindeki Wagner savaşçılarının isyanı neredeyse sona ermekle birlikte isyancıların ve sahip oldukları silahların sayısını dikkate aldığımızda en az bir hafta boyunca etkin bir direniş gösterebilir ve Rusya’yı büyük bir felakete sürükleyebilirlerdi. Muhalif basında ve birçok ultra milliyetçi medya platformunda yapılan yorumların çoğunda Kremlin’in eylemleri için devletin ve silahlı kuvvetlerin zayıflığı ve iktidarın karar alma noktasındaki yetersizliği, bireysel olarak Putin bu konudaki zayıflığı üzerinde duruluyor.

Ancak bir şey çok açık: böyle bir askeri isyan adımı güçlü nedenler gerektirirken, Prigojin’in neden isyana kalkıştığı konusunda değişik yorumlar yapılmaktadır.

Prigojin neden isyana karar verdi?

Bu konuda başlıca 3 temel teori vardır.

1. Prigojin casustur

Savunma Bakanlığı’na bağlı birçok kaynak, Prigojin’in Batı’nın gizli servisleri için çalıştığını iddia edilirken bu iddia, bizim deneyimlerimize dayanarak bizim de reddettiğimiz savunulamaz bir iddiadır. Oysa Wagner FSB’nin bir ürünüdür. CIA ile böyle bir komployu organize etmek için uzun süre iletişim halinde olmak gerekir ki böylesi bir durumda FSB kaynakları ve komutanlar arasında, askeri istihbarat ağını göz ardı ederek istikrarlı bir bağlantı sürdürmek imkansızdır.

Diğer taraftan, bu büyüklükte isyanı tek başına yürütmek de imkansızdır. Çünkü planlama aşamasında çok insanın buna dahil olması gerekir. Prigojin komutanlarına, tüm eylemlerinin Kremlin ile uyumlu olduğunu ilan etse bile, (çünkü kolayca tekrar kontrol edilebilecekti) bunu da mantıklı bulmak mümkün değildir. Bu durumda bir Wagner içinde de birçok casus olmalıdır.

2. İsyan sahte bir anlaşmayla ortaya çıkmıştır.

Bu iddianın en tutarlı şekli gazeteci Maxim Shevchenko tarafından ileri sürülmüştür. Bu tutarlılığa rağmen, teoriyle ilgili ciddi sorunlar var. Çünkü, her anlaşmanın bir sınırı vardır. “Kara halkla ilişkiler" yöntemleriyle mücadele ederken Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanını gözden düşürmek için aylarca süren kampanyanın kendisi en ağır sonuçlara yol açmıştır. Wagner isyanı, Rus ordusunu siperlerde emir komuta zincirinden şüphe etmeye zorlamıştır. Bu propaganda aslında Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin askeri propagandasının uygulanmasıdır. Wagner'in mayın temizleme ekibini bombaladıktan ve sorgulamasını yayınladıktan sonra, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri 72. Tugay komutanının ele geçirmesi, orduda böyle uzun bir programın önemli hedefleri olsa bile, isyan hiçbir şeye değmeyecek bir ortam yaratmıştır.

Askerlerin psikolojisini de dikkate almak gerekir. Hollywood TV dizilerinde, gölgeli anlaşmalar uğruna, özel hizmetler kendi başlarına teslim edilir. Pentagon ve ordu, militanlardan daha çok “anlaşmaların” dışındadır. Rus ordusunun cephedeki düşünce tarzını bilen herkes, yaralıların Moskova'ya taşınması sırasında Wagner’in hava savunma güçleri tarafından düşürülen bir düzine uçak ve içindeki yaralıların hayatı pahasına bazı güç gruplarının gizli çıkarlarını bilinçli olarak görmezden gelmeleri olasılığını dışlamalıdır. Gerilim filmlerinin yazarlarının peşinden gidebilir ve Kremlin'in entrikalarını ve gizli anlaşmalarını üniformalı insanların ihanetiyle hayal edebilirsiniz. Fakat niçin? Putin'in gizli emriyle bilinçli olarak kendilerini ve kariyerlerini öldürmeleri veya en vahşi aşağılamaya katlanmaları için mi?

Genel olarak, taklit versiyonu çok karmaşık bir resimden doğmaktadır.

Kremlin'den gelen gizli liderlik (böylece “Wagner” topluluğunun tahmin edemeyeceği şekilde) Moskova'ya önceden düşünülmüş bir yürüyüşle, şimdiki zaman modunda yönetişim ve koordinasyonun sinematik sorularından ziyade gerçekle ilişkilidir. Her an planı çökertebilecek çok fazla sorun var.

Savunma Bakanlığı'nın üst yönetiminin korkaklığını ve beceriksizliğini kabul etmek böyle bir komplodan çok daha kolaydır. Yakın tarihimizde aksi tek bir örneğimiz var ki başarısız olan kurum Devlet Olağanüstü Hal Komitesidir. Yönetim sorunları tüm çatlaklardan aktığı için Wagner ayaklanmasını başlatmaya değer, casus versiyonundan şüphe etmenizi sağlayan aynı neden de budur - belirsiz hedeflerde başarısızlık riski çok yüksektir.

3. Prigojin’in kendi açıklaması

Prigojin, üç gün sonra olaylar hakkındaki nedenlerini ayrı bir itirazla ortaya koymuştur. Entrika ve kötü düşünülmüş kararların bir sonucu olarak Wagner, 1 Temmuz 2023’te varlığını sona erdirmek zorunda kalmıştır. Progozin’in görüşleri onun daha önce yaptığı görüşmelerin bizim kaynaklarımızın raporlarıyla teyit edildiğini de bildirelim. Geri kalan her şey, her zamanki gibi gerçeğin, yalanların ve sessizliğin bir karışımıdır. Prigojin, kalkışmasının nihai hedefini askeri liderliğin adalete teslim edilmesi olarak ilan etti. Bu bir bakıma ben milli savunma bakanı olmalıyım demektir. Geçmiş müktesebatına bakıldığında onun bu görevi yapması için gerekli donanıma sahip olmadığı gibi gerekli kaynaklara sahip olup olmadığı da belirsizdir.

Bütün bunlar birlikte ele alındığında, neredeyse insani bir durum olan manipülasyon kalkışmayı, Başkomutanın düzenine aykırı açık bir isyandır. Prigojin 26 Haziran'daki konuşmasında ana soruların hiçbirine cevap vermediği gibi en sonunda Rusya'daki hükümeti “mevcut rejim” ve aynı zamanda “meşru olarak seçilmiş hükümet” olarak adlandırması ilginçtir. Zihninde, bu kavramlar arasında hiçbir fark yok görünüyor.

Kremlin için gerçek bir tehlike var mıydı?

Prigojin’i destekleyen askerlerin sayısını kesin olarak bilmek imkansız olduğu gibi Wagner içinde ne kadar askerin O’nu desteklediği de belirsizdir. Bugün bu grup içinde bir ayrılıktan bahsedilmese bile, Wagner içindekilerin bir kısmı isyana katılmamıştır. Bazı Wagner askerlerinin isyana katılmadığını Peskov’un, askerlerin Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalayabileceğine yönelik açıklamasından ve Prigojin’in kendi söylemlerinden anlıyoruz.

25 bin askerin Moskova’ya doğru hareket etmesi mümkün değildi. Medyada yer alan bazı haberlere göre, mesela BAZA’da, Wagner Komutanı Çitkin’in 350 araç ile hareket ettiği yer alıyordu. Ancak, bu araçlar arasındaki mesafelerde dikkate aldığında, yaklaşık 18 kilometrelik bir konvoy anlamına gelir. Bu kadar büyük bir hareketin bir videosu bile yok. Kesin olarak söylenebilir ki; Moskova’ya doğru hareket göreceli olarak daha az bir birlikle organize edilmiştir. Onlarca kilometrelik konvoyun yönetimi de kaos ihtimalleriyle doludur. Parçalanmaları ve engellenmeleri kolaydır. Daha önemlisi bu tür harekat Wagner’in tarzı değildir. Kremlin belirsiz bir sayı üzerinden korkutmaya çalışmak ancak taktik bir hareketin açıklaması olabilirdi. Ukrayna’daki harekatı daha çok hareketli birliklerin yerine getirdiğini dikkate alırsak ekipmanların kamplarda hazırlanması ve çıkarılması, silahların Rostov’da teslim edilmesi prosedür gereği gizlenmiştir dememiz gerekirdi.

İktidarı eleştirenlerin, isyancı birliklerin Tulskoy’a kadar ilerleyebilmesi, ülkenin savunmasız olduğunun göstergesidir şeklindeki ifadeleri kolayca tartışılabilir. Aynı büyüklükte, donanıma ve savaş deneyimine sahip ABD Ordusu birimleri Indiana'da bir yerden Washington'a yürüselerdi, Beyaz Saray'a daha da hızlı ulaşırlardı. Gelişmiş ülkeler darbenin hızla ortadan kaldırılmasına uyum sağlamış değiller, çünkü tüm altyapı onlara karşıdır ve hiç kimse her fırsatta yeterli silahlı kuvveti başkentte elinde tutmaz.

Kurumlar, gelenek ve toplumun kendisi devletini koruma görevini görür. Bu arada, Rusya'da ordunun ülkede adaleti düzenlemeye yönelik son girişimi 14 Aralık 1825'te Senato Meydanı'nda yapılmıştı. Bu gelenek, politikanın ötesinde bir durum olarak kim ne derse desin bu gelenek bizim için gerçekten çalışmaktadır.

Novaya Gazeta’nın güvenilir kaynaklarına göre; Wagner'in, Kremlin'i veya Savunma Bakanlığı'nı ve sakinlerini gerçekten rehin alma şansı yoktu. Ancak isyancıların tüm eylemleri şantaj teorisine mükemmel bir şekilde uyuyor.  Görünen o ki; Yevgeny Prigojin şantaj sanatından iyi anlıyor.

Kalkışma Fikri

Prigojin ve personelinin şantajı komando ve partizanların uygulamalarından kaynaklanıyor. Karayollarındaki sivilleri ve sürücüleri rehin aldılar. Yetkililerin, siyasi bir felaket olacak şehirlerde ciddi kayıplarla çekilmeyi göze alamadığı çok açıktır. Hiçbir şeyden korkmayan Ruslar ise beklendiği gibi tanklara tutunarak selfi çekmeye başladılar. Buna askeri numara da denir. Bu nedenle Rusya’nın “kararsız” liderliğinin” “askeri yetkililer” tarafından eleştirilmesi, İsrail Savunma Kuvvetleri’nin eleştirilmesine çok benziyor, İsrail askerleri sık sık Filistin’e ait olan bölgelerde  operasyon yapar ve bu operasyonlar siyasi sınırlamalarla ilişkilendirilir. Ne ile sınırlı olursa olsun düşman istediğini yapıyor ya. Ama hep söylendiği gibi her planın öngörülmüş sınırları vardır. Olanlar sivillerin ölümüyle sonuçlansaydı ki; uzaması durumunda bu kaçınılmazdı, Putin için çok ciddi siyasi sonuçlar doğuracak, Moskova sokaklarındaki çatışmalar uzunca bir süre dünya çapında sansasyon haline gelecekti. Bu çatışmalarda Prigojin ve Utkin’in ölmesi de muhakkak gerçekleşecekti. Diğer yandan da her iki taraf da çatışmayı sonlandıramayacak, dönüşü olmayan nokta geçilmiş olacaktı sonuç mutlak olarak Wagnerin son askerine kadar yok edilmesi olabilir di ki bu Rusya’yı daha kötü bir konuma sokacaktı. Prigojin macerasına bu yüzden mi başladı? Bu nedenle mi her iki taraf da tehditler, çağrılar ve manevralarla uğraşmak için ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalıştılar? Rostov'lu yazarımızın isyancılar hakkında yazdığı gibi, “Bunlar özel katiller, ama onlardan hiçbir tehdit gelmeyecek şekilde mi davrandılar.”

Darbelerin gelişimi Telegram ve YouTube'ta takip edildi. Bu nedenle kalkışma hakkındaki temel hipotezini Prigojin, isyanın sonunu tüm hayatı boyunca yaşadığı gibi parlak bir halkla ilişkiler eylemiyle planlamıştı olarak geliştirebiliriz. Frunzenskaya setinde tank konvoyları olmadığı gibi, en çok itiraz ettikleri iki yönetim figürü Şoygu ve Gerasimov'un bir grup komando tarafından ele geçirilmesinin düşüncesi bile yoktu. İsyancılar Rostov’a girdikten hemen sonra, Wagner Özel Güvenlik Şirketinin bazı temsilcileri, Moskova'daki Savunma Bakanlığı merkez ofisi çalışanlarının birçok telefonunu haberciler aracılığıyla şu mesajı vermek için aradılar. 

«Biz sıradan Ruslar için, binlerce Rus askerini öldüren Şoygu ve Gerasimov'un pisliklerine karşıyız. Sizi, yarın sabah saat 11'de, Evgeny Viktorovich Prigojin'in sahne alacağı Manezhnaya Meydanı'nda bekliyoruz. Amacımız Rusya'yı kurtarmaktır» dedi.

(Böyle bir mesajın bir örneği ve haber odasında arayanın telefon numarası mevcuttur.)

Bu dijital politik bildirinin dikkat dağıtıcı olabileceği ve Wagner'in başka bir yere gittiği açıktır. Örneğin, Rublov için, Prigozhin'in bürokrasiye, hırsızlığa ve sosyal eşitsizliğe karşı yaptığı son konuşmaların muhatabı budur. Kendisi gerçekten Rostov'da otursa bile, Evgeny Viktorovich'in imajı, zırhlı bir arabada Lenin'den daha güzel görünecekti. Ancak “adalet kolonları” başkente kadar ilerleyemeden durmak zorunda kaldılar. Wagner gelmeden aceleyle ilk gerçek mücadelenin başlayacağı bir direniş hattı inşa edildi. Wagner birliklerinin Moskova’ya ulaşması için mutlak çatışma olması gerekecekti. Tam bu aşamada, Belarus’tan kurtarıcı bir plan gelince tüm taraflar bu plana sarıldılar.

Maceraperest mi, gizli güçlerin yöneticisi mi?

Temel sorulardan en başta geleni Prigojin’in Lukaşenko’nun teklifini kendisinin mi kabul ettiğidir? Prigojin ve askerleri başlangıçta kendileri için riskin varlığı şartlarında mı hareket ettiler, yoksa arkalarında başka biri mi vardı? Evet, ben Prigojin’in Putin’in gizli bir casusu ya da bir kuklası olmadığını iddia ediyorum. Ancak O’nun Rusya’da siyasi ortakları olabileceği de tartışmasızdır.  

Rusya’da kilit kararların alınma süreçlerinin yeterliliği zaten pek güven vermezken Prigojin gibi karakterlerle karşılaştırıldığında, Rusya Güvenlik Konseyi’ndeki yaşlılar kendilerini astronotlar gibi kontrol ediyorlar. Şimdi, önde gelen liberallerin darbeyi desteklemeye hazır olduklarını hatırlatmama izin verin. Rus Yukio Mishima'nın kötü bir parodisi iktidara gelirse -Tanrı korusun- Sekreterini kendi misafirleriyle birlikte yerde saçlarından sürükleyen kişi Khodorkovsky'ye ne yapacak? Rütbeleri ve unvanları olmayan, resmi ve yasal olmayan bir ordu yapısının yöneticisi tek bir kişinin uygunsuz davranışlarıyla Rusya’nın siyasal sistemi kontrolsüz bir şekilde belirsiz bir yöne kaymaya başladı.

İyi yolculuklar: Garsondan Afrika Tanrısına

Şimdi, Putin döneminin ilk askeri isyanının organizatörüne, O’nun tarihini hesaba katmadan bakamayız. Novaya Gazeta’nın dışında çeşitli vesilelerle bu kadar uzun ve ayrıntılı bir şekilde bu konuyu inceleyen başka bir medya kuruluşunun olması pek olası değil. Bu kişinin kim olduğunu açıklamamıza gerek yok. Ancak Wagner arabalarını sokaklarda alkışlayan insanların geçmiş soruşturmalardan ve görgü tanıklarından bir şeyler okumaları faydalı olurdu.

İsyancı Donbass'ın 2014'ten bu yana en ünlü komutanlarından biri olan Alexander Khodakovsky (şu anda Donetsk bölgesindeki Rosgvardiya'nın komutanı olan Vostok gönüllü taburunun kurucusu), isyanın sona ermesinden sonra Putin'in aşçısını tanıma konusundaki kişisel deneyimini sunmaya karar vermiştir.

Alexander Khodakovskiy - Prigojin hakkında:

Prigojin’le bir kez telefonla konuşma imkânım oldu. Ama daha sonra, mahkumların işe alınmasıyla ilgili kampanya başladığında, bir birey olarak onun hakkında daha fazla şey öğrendim, Bir toplantıda Prigojin'in günde bin mahkûmun görevlendirilmesini talep etmeye başladığı bir hikâye vardı. Ve projeden sorumlu kişi ise bu sayının en fazla 300 kişi olabileceğini söyleyerek itiraz etti. Yönetici olasılıkları gerçek nedenlere dayandırarak gerekçelendirdi. Ancak her şeye gücü yeten ev sahibi Prigojin, O’nu öldüresiye dövdü. Üç gün boyunca O’nun öleceğini düşündük, ama bir mucize oldu. Utkin eski yoldaşını patronundan uzaklaştırdı ve kısa süre sonra uyandığında, hava kuvvetlerinin 45. Tugayı’nda savaşmaya başladı.

Bu olan bana her şeyi anlattı: Prigojin’in yaklaşık olarak bir psiko-portresini yaptım ve her ofiste artan tehdit hakkında uyarılarda bulunmaya başladım. Bu tür alışkanlıkları olan bir adamın sadece kendi çıkarlarına hizmet ettiği benim için açıktı…Prigojin'in figürünün bir kaide üzerine oturtulduğunu gördüğümde her zaman sinirlenirdim. Sonra bir kilise inşa eder ve yolsuzluğa ve sıradanlığa karşı olduğu için övülür… Aynı zamanda, şirketi kendi başına tutmadığı ve talep ettiği her şeyi aldığı oldukça açıktı.

Olanlar bu durumu açıklıyor: Prigojin ve Savunma Bakanlığı arasında tartışmalar olmadan uzunca bir süre önce, Hava İndirme Birliği’nin komutan yardımcısı bir okul çocuğu gibi masasında silah tedariki için onaylanmış başvurularla birlikte Prigojin’le tanışmayı bekledi. Prigojin O’na “domuz askerleri” yazısıyla alaycı bir sembol yerleştirdi ve şöyle söyledi: Al bunu patronuna ver… Bu bölüm aynı zamanda Prigojin'in kişiliği ve bir karakter özelliği olarak kibirin de rol oynadığı orduyla çatışmasının doğası hakkındaki anlayışımı oluşturdu…  

Hatta az sayıda insanın beni duyacağını tahmin ederken, gücün özel ellerde olmaması ve sonunda gücün, sahip olanı itaati altına alacağı konusunda yazmaya başladım.   

*

15 yıl önce, Evgeniy Prigojin’de, yarı haydut bir partinin kurnaz ve aktif bir lokantacısında aynı kibir ve kabalık fiziksel saldırıya dönüşmüştür. Birçok tanığın aktardığına göre insanların önünde bir sekreteri cezalandırdı. Hakaret, O’nun yönetim tarzının tanıdık bir enstrümanıdır. Şimdi ise siyasi yönetim tarzının.

Adım adım, nereden baksanız 2005 yılına kadar, yolsuzluk bağlantıları aracılığıyla devlet başkanını besleyecek kadar güvenilir lokantacıların listesine girdi. Daha sonra okullara ve ordu için gıda sözleşmeleri üzerinden muhalefetle savaşmak için PR imparatorluğu kurdu. O zamanlarda bile dünyanın geri kalanına yukarıdan bakıyordu.

2014 yılından sonra özel hizmetlerdeki yoldaşlarımız Prigojin’i Wagner’in başına seçtiler. Devlet başkanıyla olan ilişkileriyle bağlantılı olarak Federal Koruma Servisiyle ajanlık ilişiklerinde bulundu. Daha sonra ise Afrika destanı başladı ve Prigojin paralı asker birliğini bir kar aracı haline getirdi. Nerede ortaya çıkarsa çıksın, pozisyonlarla değil, nakit akışlarına doğrudan erişimle ilgileniyordu.

Yemek için savaş

Ancak Savunma Bakanlığı’nda orduyu daha makul fiyatlara beslemek isteyen ya da Valuyki şehrinde askeri bir üs inşa etmek isteyen insanlar vardı. Prigojin hiçbir zaman kendi generalleri arasında yer almadı. Sessiz bir şekilde Savunma Bakanlığı O’nun onlarca yemek şirketine karşı bir kovuşturma başlattı. Kışlalarda yemek ve temizlik ihalelerini alan şirketlere karşı başsavcılığın denetimiyle. Ve bir kartel komplosu tespit edildi.

2018 kışında bu kartelin katılımcı şirketleri şunlardı: Beliy Medved, Coralklin, Millenium Klin ve karteldeki diğer gruplar Komponent, Ekobalt, Ruskompleks, Spetsresurs ve Megalayn’dır. Askeri kamplara ve kışlalara su, ısı ve diğer hizmetleri sağlama konularını içeren 26.8 milyar Ruble’lik ihaleye katılanlar, teklifte bulundukları sisteme tek bir IP adresinden ve neredeyse aynı iletişim bilgilerini girdiler.

Devlet Başkanı Putin’in bildirdiğine göre, Ukrayna’da Mayıs 2022’den 2023 Mayıs ayına kadar, özel askeri operasyonunda Prigojin’nin askerleri için 86 milyar ruble harcandı. Yani bu 1,4 milyar dolardan fazla bir miktar. Bu zaman içinde catering şirketi Concord da 80 milyar ruble yiyecek tedarikinden para kazandı. Savunma Bakanlığı’nın 1 Temmuz’dan itibaren Wagner savaşçıları için sözleşme imkânı sunması öncelikle Prigojin’in bu para üzerindeki hakimiyeti kaybedeceği anlamına geliyor. Bu durumda ise savaşçıların para almasının birinci yolu kendi hesaplarına paralarını göndermek, diğeri ise Savunma Bakanlığı tarafından Siberbank hesaplarına yollanmasıdır.

Eğer Prigojin, emri altında 25.000 savaşçının olduğunu iddia ediyorsa, ordu tarifesine göre bu kişilerin aylık maksimum gideri 4.875.000.000 milyar ruble olacaktır. (195.000x25.000). Buna ek olarak elbette zarar gören ekipmanlar, yaralanmalar, ölümler gibi ek ödeme gerektiren durumlar da olabilir.

Burada aradığımız maceranın en güçlü aktörünün, Prigojin’in neredeyse her şeyi kaybettiğini düşünüyorum

Nihai plan

Yukarıda anlatılan her şeyin sorumluluğunun Savunma Bakanlığı’nın yüksek memurlarına atfedilebileceğini anlıyorum. Bunların Prigojin’le olan ilişkileri Ukrayna’daki operasyon başlamadan beş yıl önce başlamıştı. Bugün ellerinde barış zamanında hayal bile edemeyecekleri kadar çok para var. Ama biz komplonun anahtar kişisine bakmaya devam edelim.  Prigojin’in benlik duygusunun nasıl bir seyir izlediği ifadeleri ve skandalları üzerinden izlenebilir.

2022 yılının Nisan ayından itibaren Wagner güçlerinin sayısı hızlı bir şekilde artmaya başladı. Bu narsist bir kişiyi çok hızlı bir şekilde değiştirdi. Kendi tarihsel misyonuna inanmış mıydı, birçok yerde iddia edildiği gibi O’na tonik bir şey yardımcı oldu mu ya da siperlerde, bölgelerde ve astlarının cenazelerindeki adrenalin mi yardım etti? Bakanlara küfretmeye geçiş Prigojin’deki dönüşüm sürecini tamamlamıştır. Kendinin üstünde sadece Putin kalmıştı.

Şoygu’yu görevden alma talebi, yaklaşan açık artırmada kasıtlı olarak şişirilmiş bir balon olabilir. Böylece ortalama fiyata inmek mümkün olabilecekti. Ama, dikkate alınmalıdır ki Progojin bütün hayatı boyunca güç ve para için yaşamıştır; ama sadece paraya çevrilebilecek bir güç.

Prigojin’in karakteri üzerinden şöyle düşünüyorum: O bireysel olarak bir isyana başlamış olabilir; herhangi gruptan herhangi bir destek garantisi olmadan. Hatta şansa ve hayali popülerliğe güvenerek, Savunma Bakanlığı’na bir şantaj başlatmış bile olabilir. Amaç, kuşkusuz, Ukrayna’daki operasyonun başlangıcından bugüne kadar olduğu gibi, sözleşmelerin yenilenmesini ve sürekliliğini sağlamaktır.   

İsyan arifesinde dövüş

Gördüğümüz gibi, Savunma Bakanlığı geleneksel donanım yöntemleriyle Prigojin'e baskı yapıyordu. Şoygu’nun kral olduğu yerde zafer açık bir şekilde görülüyordu. Kararnameler, talimatlar, ödenekler, toplantılar ve sözleşmeler Wagner’in bağımsız bir güç olarak ortadan kalkmasını yönelikti. Prigojin’in etkisi altında olanlar ve kendisi, Savunma Bakanlığı’na karşı yenildikleri PR sahasının finansmanı için kavga ediyorlardı. Şoygu ve Gerasimov’u itibarsızlaştırma kampanyasına yanıt olarak, Savunma Bakanlığı’nın halkla ilişkiler çalışanları sosyal medyada kendi görüşlerini paylaşmaya başladılar. İsyana bir hafta kala, geleneksel olarak Savunma Bakanlığı’na bağlı olduğu düşünülen sosyal medyada ve bloglarda Prigojin’in Şoygu’ya karşı mücadelesindeki gerçek nedenin arkasındaki güçlerle ilgili tezler ortaya çıkmaya başladı. İsyana bir gün kala özellikle toparlanmış bir şekilde tek bir başlık altında yayınlandıkları görüldü.

Bu isimsiz açıklamalara göre, Şoygu ve Gerasimov’a yapılan atak, her türlü güvenlik gücünün etkisi ve kaynaklar için mücadele üzerinde sürüyordu. Bunlar, özellikle Ukrayna’da askeri operasyonu etkileyenler. Bunlar, Ukrayna’yı güçsüz görerek devlet başkanına yanlış bilgi verdiler. Rus ordusu, Ukrayna’nın tamamını işgal etmeyi, sınırlarını kapatmayı ve diktatörlük kurmayı düşünen bu insanların kurbanı oldu. Bu, ordunun ve Savunma Bakanlığı'nın şu anda Putin'in Federal Güvenlik Servisi ve Federal Koruma Dairesi’nin siyasi genişlemesinden önceki son ve tek desteği olduğu anlamına geliyor.

Prigojin’in, isyan öncesinde yaptığı uzun konuşmasından anlaşılıyor ki O, çöküşün eşiğindeydi. Novaya Gazeta’nın muhabirleri, üst düzey askeri çevrelerde, Savunma Bakanlığı’na karşı çatışmanın bu derece şiddetlenmesini beklemiyorlardı.  Onların elbette Wagner’in ortadan kaldırılmasının arifesinde çatışmaların gelişme hızı hakkında kendi fikirleri vardı ama yanlış hesapladılar. Bu arada çatışmanın nedeni hızlı bir şekilde değişti. İsyandan sonraki iki gün içinde bu pozisyonun değişimini izledik. Savunma Bakanlığı’nın kaynaklarında tek bir kelime pompalandı: ihanet! Bu Wagner liderlerinin yaptığı katı yorumlarla uyumluydu. Ve önceki kampanyanın tüm suçlamalarını Savunma Bakanlığı gözünde düşürdü: Yolsuzlukla mücadele ve yeminini değiştiren bir kişi tarafından beceriksizlik konuşulabilir mi?

Mesela mesajlarda yapılan düzeltmeler ilginçti. İlk başta Telegram kanallarında ve bloglarda yer alan tezler, patronları ve ihanetleri kontrol eden kişiler hakkında bilgiler taşıyordu. Ancak son 24 saat içinde her şey tek bir metinde bir araya getirildi ve Prigozin sert bir şekilde ihanet çerçevesinde ele alındı. Ama görünen o ki bu ihanet isnatları bile  yetersiz kalmıştır.  

Bu arada Putin, sırttan bıçaklanma deyimini bir kez kullandı, ama Prigojin’in ihaneti konusunda suskun kaldı.  Tüm aktörlerden sadece Rusya Ulusal Muhafızları’nın lideri bu orijinal görüşe katıldı ve Prigojin’i casuslukla suçladı. Ancak Zolotov'un polemik yetenekleriyle ilgili sözleri gezegenin her yerinde gürlerken bugün için, Lavrenty Beria'nın casusluğuyla ilgili hikâyenin bir zamanlar olduğu gibi, “Putin'in aşçısı” nın casusluğuyla ilgili seçenek neredeyse çöktü. 

Meydana gelen kayıplar ve alınan dersler 

Özel askeri organizasyonlar acil ve sert bir şekilde yasalarla sınırlandırılmalıdır. Aksi taktirde, bunlar görevlendirildikleri yerlerde gelişme imkanına sahip oluyorlar. Doğadaki saldırgan Kanadalı kunduzlar, savunmasız yerel kunduzları Yaroslavl ve Vladimir bölgelerinden bu şekilde uzaklaştırdılar. 

Silahlı bir insan toplum nazarında popülerleşirken, iktidar ve iş dünyası ile özel ilişkiler geliştirmeye başlamaktadır. Prigojin siyasi bir özne haline gelerek tüm Rusya’da bilinmeye başlanmıştır.

Rus basınına göre, Wagner hakkında Dış İşleri Bakanlığı tarafından önerilen özel bir kanunun yasalaşması konusuna karşı çıkanlar Savunma Bakanlığı ve FSB olmuştur. Çünkü onların kanunsuz savaşçılara ihtiyacı vardı ve dolayısıyla bu politik canavarı onlar büyüttüler 

Prigojin ayaklanması dışardan siyasi bir isyana benziyor. Ama eğer bunun oluşumunu değerlendirirsek ve bu o kadar çok kurumsal çatışma belirtisi taşıyorsa, bunu belirtmemiz gerekir: son yirmi yılda özel durumlarda Rusya’da inşa edilen devlette kurumsal çatışmalar ve siyaset vardır. Turba yangınları modunda ülke genelinde yangınlar varken klanlar arası savaşlar manuel modda düzenlenir. Ama askeri çatışma zamanında sadece silahı ilk kimin kullanmaya karar vereceği beklenir. Ancak bizim endüstri ve finans birliklerinden oluşan, zorla şantaj yapma fırsatlarına sahip çok grubumuz var.

[1] https://novayagazeta-ru.cdn.ampproject.org/c/s/novayagazeta.ru/amp/articles/2023/06/29/armiia-chastnaia-voina-korporativnaia